جهش بزرگ تصویربرداری ماهواره‌های ایرانی با یک توافق خوب بین‌المللی/ چرا «خیام» باعث سخنوری دوباره عاملان بتن‌ریزی در صنعت فضایی شد؟ +عکس و فیلم

به گزارش سرویس دفاع و امنیت حلقه وصل، پس از مدتها انتظار برای به فضا رفتن یک ماهواره ایرانی، بالاخره پرتاب ماهواره سنجش از دور "خیام"، از تاسیسات بایکونور قزاقستان در صبح روز سه شنبه ۱۸ مرداد ماه انجام شد و این موفقیت را می توان یکی از نقاط مهم هم در بحث ارتقاء توانمندی های اقتصاد، صنعتی و فضایی کشور و هم یک نشانه از فواید مذاکره و توافق درست در روابط بین الملل و دیپلماسی دولت فعلی به حساب آورد.

بیشتر بخوانید:

آب سردی که تصاویر «نور ۲» بر پیکر فرماندهی فضایی آمریکا ریخت/ بانک اطلاعاتی اهداف سپاه با «تصاویر ماهواره‌ای» غنی‌تر شد +عکس

گام مهم «ذوالجناح» برای رساندن ماهواره‌های ایرانی به فضا/ تست موفق "Hot staging" برای عملیاتی شدن موشک جدید ماهواره‌بر +عکس و فیلم

این ماهواره سنجش از دور، به سفارش کشورمان ساخته شده و توسط راکت ماهواره بر سایوز به عنوان یکی از مطمئن ترین ماهواره برهای جهان، با موفقیت در مدار زمین قرار گرفته و سیگنال های آن نیز ظهر همان روز پرتاب، در سایت کنترل و هدایت این ماهواره که فقط در داخل کشورمان قرار دارد، دریافت شده است.

خیام چگونه ماهواره ای است و به چه کاری می آید؟

ماهواره سنجش از دور یا به زبان ساده تر تصویربرداری خیام، در خانواده یکی از پر استفاده ترین ماهواره های دنیا از نظر ماموریت قرار می گیرد که همان بحث تهیه تصویر از سطح کره زمین است. زمانی که صحبت از تصویر برداری ماهواره ای مطرح می شود مشخصا اولین سوال و به نوعی مهم ترین بحث میزان کیفیت تصاویر تهیه شده توسط ماهواره مورد نظر است. عدد مورد نظر در خصوص ماهواره خیام ۱ متر است و نباید فراموش کرد که این عدد هر چقدر کوچکتر باشد به معنی تصاویر با کیفیت تر است.

امروزه در جهان برخی از شرکت های تجاری تصاویر ماهواره ای با کیفیت ۵۰، ۳۰ و ۲۵ سانتی متر را نیز به فروش می رسانند ولی این خدمات برای یک مشتری مثل جمهوری اسلامی ایران، به دلیل تحریم های ظالمانه غرب ممکن نیست، ضمن آنکه بحث ارائه اطلاعات قدیمی یا دستکاری شده نیز نباید دور از ذهن باشد.

در کشور ما، بحث ماهواره های تصویربرداری با نور ۲ به صورت رسمی و اثبات شده آغاز شده و این ماهواره، تصاویری با کیفیت حدود ۱۰ متر را در اختیار ما قرار می دهد که با توجه میزان تجربه و سابقه مجموعه هوافضای سپاه به عنوان طراح و سازنده، عددی کاملا مناسب پس از دومین پرتاب موفق، به حساب می آید.

بخشی از تصویر تهیه شده توسط ماهواره نور ۲ از پایگاه آمریکا در بحرین - کیفیت ۱۰ متر

تصویر با کیفیت ۱ متر گرفته شده از شهر آتن - یونان به سال ۲۰۱۵ میلادی

حالا و با اضافه شدن ماهواره خیام با دوربین دارای کیفیت ۱ متر، یعنی توان کیفیت رصد ما از سطح زمین ۱۰ برابر بهتر شده است. در دو تصویر بالا به خوبی تفاوت کیفیت میان ۱۰ متر و ۱ متر مشخص است. این ماهواره در حدود ۶۰۰ کیلوگرم وزن داشته و در مدار ۵۰۰ کیلومتری یعنی مدار LEO قرار گرفته، ضمن آنکه عمر ماهواره خیام نیز در حدود ۵ سال اعلام شده است.

ماهواره بر روسی حامل ماهواره خیام لحظاتی قبل از پرتاب منقش به پرچم سه رنگ جمهوری اسلامی ایران

اما در خصوص این ماهواره با توجه به ساخت و پرتاب آن توسط یک کشور دیگر این سوال برای علاقمندان به پیشرفت ایران، ایجاد شود که آیا ما در ایران کنترل مشخصی روی این ماهواره داریم یا امنیت ارتباطی برای ما در دریافت تصاویر از این ماهواره وجود دارد یا خیر؟

در پاسخ به این سوال باید بگوییم ایستگاه کنترل و بهره برداری ماهواره خیام در خاک ایران است و از لحظه پرتاب در روز اول نیز کلیه فرامین مربوط به کنترل و به کارگیری این ماهواره صرفا توسط ایستگاه ایرانی به ماهواره ارسال می‌شود و تصاویر آن هم توسط ایستگاه‌های موجود در خاک ایران دریافت می‌شود. همچنین کلیه فرامین و داده‌هایی که به ماهواره ارسال و یا از آن دریافت می‌شود توسط یک ماژول رمزنگار، رمزگذاری می‌شود که این ماژول توسط ایران تهیه و در ماهواره قرار گرفته است و کلید آن نیز در دست ایران است.

رمزگذاری این ماهواره نیز به گونه‌ای است که حتی در مرحله کالیبراسیون و تست اولیه هم مهندسان روس فرامین را از طریق ایستگاه ارسال فرامین ایران به ماهواره ارسال می‌کنند.

کشاندن پای اوکراین برای سیاسی کردن یک همکاری علمی

برخی رسانه های غربی که مشخصا از این توافق مهم و پتانسیل های بالای آن، برای کشورمان مطلع شده بودند، در روزهای گذشته سعی کردند با طرح ادعای مضحک "استفاده روسیه از این ماهواره در جنگ اوکراین" اقدام به ایجاد جنگ روانی کنند تا فضای این توافق علمی و فنی، به سمت موضوعات سیاسی و تنش آفرین برود. هرچند بی پایه بودن این ادعا، توسط کارشناسان بین المللی مشخص شد اما صرفا اشاره به این نکته کافی است که فدراسیون روسیه به عنوان میراث دار اصلی اتحاد جماهیر شوروی سابق، اولین کشور در بحث ارسال ماهواره به فضا بوده و در حوزه ماهواره های تصویر برداری خود از جمله کشورهای توانمند و پیشرو است و اصولا نیازی به این یک عدد ماهواره آنهم در این ابعاد و ویژگی ها ندارد.

مسئله بعدی نیز که ممکن است جای سوال برای برخی باشد اینکه، با وجود گذشت بیش از یک دهه از پرتاب اولین ماهواره ایرانی با توان بومی و توسط ماهواره بر ایرانی، سفارش خیام و پرتاب آن در خارج از کشور آیا به معنی به بن بست رسیدن و به نوعی شکست یا پایان برنامه فضایی داخلی ایران است؟ در پاسخ به این سوال نیز باید گفت که جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر پرتاب و تزریق ماهواره با وزن ۵۰ کیلوگرم را در مدار ۵۰۰ کیلومتری را تثبیت کرده، اما بر اساس برنامه جامع ده ساله فضایی تا انتهای سال ۱۴۰۱ بناست که پرتاب و مدارگذاری ماهواره‌ها تا وزن ۱۰۰ کیلوگرم تثبیت و تا انتهای ۱۴۰۲ امکان مدارگذاری تا وزن ۲۰۰ کیلوگرم در مدار ۵۰۰ کیلومتری محقق شود.

ماهواره بر امید که در دهه گذشته پرچمدار پرتاب های فضایی ایران بود

همچنین بر اساس برنامه‌ریزی صورت گرفته می‌بایست تا انتهای دولت سیزدهم امکان دستیابی به مدار ۵۰۰ برای اوزان تا ۵۰۰ کیلوگرم محقق شود. در خصوص صنعت ساخت ماهواره نیز جمهوری اسلامی ایران هم‌اکنون توانایی طراحی و ساخت ماهواره‌های سنجشی با دقت تصویربرداری ۵ تا ۱۰ متر را در اختیار دارد و در حال طی مسیر به سوی طراحی و ساخت ماهواره‌هایی با دقت یک متر و بهتر از آن بوده، که پروژه‌های مربوطه نیز هم‌اکنون در جریان است.

خیام چه کمکی به دانش فضایی در داخل کشور می کند؟

ماهواره خیام قابلیت تصویربرداری در مقیاس یک متر مربع را دارد و عمر کاری آن ۵ سال است، با این حال از هم‌اکنون باید به فکر جایگزین بومی آن برای ۵ سال آینده بود.  خیام تا حدی نیازهای فعلی کشور در حوزه سنجش از دور را برطرف خواهد کرد، اما ضروری است تعداد ماهواره‌های سنجشی با دقت بالا افزایش پیدا کند تا زمان بازدید مجدد از نقاط سطحی در کشور کوتاه‌تر شود و این مهم با توسعه ماهواره‌های بومی دقت بالا حاصل خواهد شد.

در حقیقت باید گفت دولت ابراهیم رییسی با مشاهده و رصد رکود و بی توجهی تاسف بار دو دولت حسن روحانی به صنعت فضایی، با اجرایی کردن این توافق که به دلایل مختلف، با قصور و تقصیر مسئولان وقت مسکوت مانده بود تلاش کرد این فاصله با اهداف ترسیم شده را به این شکل مناسب پر کند. وگرنه با روندی که در دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ در صنعت فضایی کشورمان شکل گرفته بود، هم اکنون پرتاب ماهواره هایی چون خیام، برای نهادهای مسئول در کشورمان کاملا میسر بود.

با توجه به توضیحات برخی مسئولان دولت قبل که خود از متهمان ردیف اول بتن ریزی در صنعت فضایی کشورمان هستند، این موضوع را باید یادآور شد که توافقات مربوط به ساخت و پرتاب این ماهواره برای حدودا ۵ سال قبل است، اما پس از این توافق به دلیل برخی بی توجهی به مفاد حقوقی چنین توافقاتی و همچنین بی انگیزگی مسئولان وقت، عملا این اقدام مهم بی ثمر ماند و چک "خیام" که می توانست سود قابل توجهی را به حساب صنعت فضایی کشورمان واریز کند، پاس نشد و در کشوی مسئولان ماند تا اینکه ظرف ماه های گذشته و با همت مسئولان دولت جدید، تحقق این خواسته مهم، ممکن شد. لذا این موضوع که مسئولان دولت قبل، خود را بانی پرتاب این ماهواره می دانند تجاهلی است که شاید به درد لایک گرفتن در شبکه های اجتماعی بخورد.

اما فراری دادن متخصصان دلسوز، کاهش و بعضا قطع بودجه دستگاه های مربوطه در حوزه فضایی و نیز ترس از ناراحتی برخی کشورهای غربی و آمریکا در دولت های یازدهم و دوازدهم، روندی را به وجود آورد که فاصله کشورمان با دولتهایی که مشغول توسعه برنامه فضایی خود هستند، جز با حرکتهای جهشی همچون پرتاب خیام یا احتمالا ماهواره های دیگر به کمک کشورهایی چون روسیه یا چین، امکانپذیر نیست و با کم شدن این فاصله، فضای انگیزشی و زیرساخت فنی برای جبران رکود سالهای قبل، مجددا مهیا خواهد شد.

خیام و ثمرات اقتصادی و علمی

اما سوال بعدی اینکه اصولا این ماهواره به درد چه مقاصدی خورده و چه مزایایی را برای کشور ما در بخش های مختلف ایجاد می کند؟  در حوزه غیر نظامی بحث هایی مثل رصد وضعیت اقلیم های مختلف محیط زیستی (برای نمونه تهیه تصاویر با کیفیت و به صورت و روزمره از بافت های جنگلی و مقابله با پدیده جنگل خواری)، تهیه تصویر ماهواره ای دقیق از مناطق حادثه دیده در جریان بلای طبیعی، رصد آتش سوزی ها و ... از جمله کاربری های غیر نظامی این کلاس از ماهواره ها به حساب می آیند.

 ارتقای بهره‌وری در حوزه کشاورزی، پایش دقیق منابع آبی کشور، مدیریت مخاطرات طبیعی، پایش تغییرات کاربری، ساخت و سازهای غیر مجاز و مقابله با زمین خواری، پایش مخاطرات زیست محیطی، پایش معادن و اکتشافات معدنی، پایش مرزهای کشور و بسیاری از کاربردهای دیگر از جمله کاربردهای داده‌های دریافت شده از این ماهواره خواهد بود.