رونق کتابخانه‌ها با گرانی کتاب

به گزارش حلقه وصل، حالا که قیمت کتاب گران شده و خیلی‌ها که همیشه مشتاق خریدن کتاب بودند، الان نمی‌توانند کتاب مورد علاقه‌شان را بخرند و دنبال راه‌های ارزان‌تری برای خواندن کتاب هستند، خیلی‌ها به سراغ فایل‌های پی‌دی‌اف می‌روند و سعی می‌کنند این پی‌دی‌اف‌ها را پیدا کنند اما هستند عده‌ای هم برایشان مهم است که حتماً کتاب کاغذی را دست‌شان بگیرند تا بوی کاغذ را استشمام کنند. برای همین به سراغ کتابخانه‌ها می‌روند تا از این طریق بتوانند کتاب‌های مورد علاقه‌شان را پیدا کنند. مطمئناً وقتی کتابخانه‌ها به‌جایی برای افراد کتابخوان تبدیل می‌شوند داشتن کتاب‌ها و منابع جدید مهم می‌شود. در این گزارش آمار و ارقامی از تعداد کتابخانه‌های عمومی کل کشور و کتابخانه‌های عمومی شهر تهران به تفکیک روستایی، شهری و سیار ارائه داده‌ایم. گفت‌وگویی هم با دو کتابدار داشتیم که در شهرستان‌ها و مناطق محروم مشغول به کار بودند.

طرح انتخاب کتابدار

طرح خرید کتاب به انتخاب کتابدار از جمله طرح‌هایی است که توسط نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با توجه به اهمیت خرید منابع براساس نیازهای واقعی مخاطبان و کتابخانه‌های عمومی سراسر کشور اجرایی شده است. طبق این طرح مشخصات کتاب‌ها در موضوعات مختلف در سامانه‌ای که برای این طرح راه‌اندازی شده است، گذاشته می‌شود و کتاب‌ها در این سامانه در دسترس مسئولان کتابخانه‌ها قرار می‌گیرد تا کتاب‌های مورد نظر کتابداران انتخاب شود. در آخرین طرحی که با این عنوان برگزار شد، ۱۱۴ عنوان کتاب در حوزه «قصه و رمان»، ۵۰ عنوان در حوزه «کودک» و ۸۶ عنوان در حوزه «نوجوان» درنظر گرفته شد و کتابداران با انتخاب خودشان می‌توانستند، کتاب‌های موردنظرشان را انتخاب کنند.

براساس آماری که اداره کل منابع نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور اعلام کرده است، این طرح در سطح ۲۳۹۸ کتابخانه اجرا می‌شود و به‌طور متوسط هر کتابخانه در ذیل این طرح ۲۷ عنوان کتاب انتخاب خواهند کرد. یک نکته طرح این است که تلاش شده تا عناوین ارائه شده از تنوع ناشر برخوردار بوده و از هر ناشر به‌طور میانگین سه عنوان کتاب انتخاب شود. در سامانه‌ای که برای این طرح انتخاب شده، فهرست عناوینی از دوره‌های گذشته انتخاب کتابدار منتشر شده تا کتابداران با دیدن عناوین قبلی، بتوانند هریک از کتاب‌هایی را که می‌خواهند برای کتابخانه‌های خودشان انتخاب کنند. وقتی به این طرح نگاه اجمالی بیندازیم، متوجه می‌شویم که در قالب این طرح کتاب‌های جدید و به‌روز وارد کتابخانه‌ها می‌شود و کتابداران که نقش اصلی را در کتابخانه‌ها دارند و سلایق مخاطبان‌شان را می‌دانند، با توجه به مسائلی که مدنظرشان است، کتاب‌ها را انتخاب می‌کنند.

مریم مجد هادی، کتابدار کتابخانه خاتم‌الانبیای رشت: بعد از گرانی کتاب مراجعه به کتابخانه‌ها بیشتر شد

۱۸ سال است که مسئول کتابخانه و کتابدار هستم. در این سال‌ها هم در شهر حضور داشتم و هم اینکه به روستاهای مختلف رفتم. به نظرم اقبال مردم به کتابخانه‌ها متناسب با فضای هر منطقه‌ای فرق می‌کند. مثلاً وقتی در روستای خشکه‌بیجار بودم، برای جذب اعضا و راهنمایی مخاطبان به کتاب و کتابخوانی از یک شیوه و روش خاصی استفاده می‌کردم و الان که در مرکز شهرستان هستم از شیوه دیگری استفاده می‌کنم.

مدت ۱۸ سال که در کتابخانه خشکه‌بیجار بودم به خاطر اینکه جمعیت خیلی کمی داشت و مراجعان کمتری به کتابخانه داشتیم، ما در بخش‌های مختلف سرمایه‌گذاری کرده بودیم و برنامه‌های فرهنگی مختلفی راه‌انداختیم روش‌های مختلف را استفاده می‌کردیم برای اینکه مردم را به کتابخانه جذب کنیم و وقتی هم مراجعه‌کنندگان به داخل کتابخانه می‌آمدند، سعی می‌کردیم به آنها مشاوره کتابداری بدهیم و علاقه‌مندی‌هایشان را پیدا کنیم و با توجه به کتاب‌هایی که در کتابخانه داشتیم، به همان سمت و سو سوق دهیم.

الان که در کتابخانه مرکز شهرستان هستم، خوشبختانه تعداد مراجعان بسیار بالاست و بیشتر خودشان مشتاق خواندن کتاب هستند و آنها از ما می‌خواهند که برایشان برنامه‌هایی بگذاریم که بیشتر فرهنگی باشد. مثلاً در باره کتاب‌هایی که می‌خوانند بتوانیم دور هم باشیم و در مورد آنها صحبت کنیم. در این یک سال که اوضاع اقتصادی به‌هم ریخته شده است، مراجعه به کتابخانه‌ها خیلی بیشتر شده است. در شهرستان‌ها هم این مساله نمود زیادی داشته. ما مراجعانی داریم که خودشان می‌گویند به خاطر اینکه قیمت کتاب بالا رفته است، می‌آیند به کتابخانه. مثلاً کتاب‌های پرطرفداری که اسم‌شان در بازار می‌آید، آنها بیشتر مراجعه‌کننده را دارند و آدم متوجه می‌شود که به خاطر قیمت زیاد کتاب، مراجعه‌کننده چون دوست دارد کتاب جدید را بخواند و نمی‌تواند آن را بخرد به سراغ کتابخانه می‌آید.

سعی‌ام همیشه بر این بوده که مطالعه خوب و لااقل به مجموعه خودمان احاطه کامل داشته باشم. خوشبختانه در حال حاضر نهاد کتابخانه‌های کشور سامانه‌ای به نام نرم‌افزار سامان را راه‌اندازی کرده که به روز است و هر شخصی که عضو کتابخانه‌ای باشد، می‌تواند به مجموعه کتابخانه‌های سراسر کشور دسترسی داشته و کتابی را که می‌خواهد به راحتی آنجا سرچ و پیدا کند. کتابدار هم باید این‌گونه باشد. ما در مجموعه خودمان ۴۰ هزار نسخه کتاب داریم، طبیعتاً حفظ کردن اسم و عنوان تمامی کتاب‌ها و نویسنده‌ها و ناشران برای یک کتابدار غیرممکن است ولی وقتی کتابی وارد کتابخانه می‌شود و کتابدار یکی‌یکی آن کتاب‌ها را به داخل این نرم‌افزار و سامانه وارد می‌کند و یک شمه‌ای از آن کتاب در ذهنش هست و وقتی مراجعه‌کننده درخواست می‌کند علاوه‌بر سرچ، می‌تواند یک پیش‌زمینه‌ای هم از قبل داشته باشد که چنین کتابی را داریم یا نزدیک به آن کتاب را؛ مثل داروخانه‌هایی که داروی مشابه را پیشنهاد می‌دهند و می‌توانیم راهنمایی کنیم که دست خالی بیرون نرود. به نظرم درمورد به‌روز بودن کتابخانه‌ها، دیگر زمان آن گذشته است که چون از تهران دور هستیم پس کتاب‌های جدید را نداریم، ولی سیاست نهاد کتابخانه‌ها بر این است که کتاب‌هایی را که به کتابخانه‌ها توزیع می‌کند براساس درجات کتابخانه‌ها است، یعنی از درجه یک تا درجه ۹. خوشبختانه چند سال اخیر سیستمی را هم راه‌اندازی کرده‌اند مبنی‌بر اینکه درخواست کتابدار باشد. وقتی مراجعه‌کننده به کتابخانه می‌آید و کتاب‌های روز را از ما درخواست می‌کند ما آنها را یادداشت می‌کنیم و از طریق آن سیستم از نهاد می‌خواهیم که آن کتاب‌ها را تهیه کند تا در اختیار کتابخوان‌ها قرار دهیم.

خیلی‌ها عقیده دارند که دیگر دوره کتابخانه رفتن گذشته است، اما من چیز دیگری می‌گویم، الان کتابخانه‌ها رقیب سرسختی مثل فضای مجازی یا کتاب‌های الکترونیکی دارند و کتاب‌های PDF که گویا در اختیار همه است، ولی با سیاستی که نهاد کتابخانه‌ها در پیش گرفته است از طریق برنامه‌های فرهنگی در کتابخانه‌ها برای همه گروه‌های سنی از کودک تا بزرگسال برنامه دارد که بسیار متفاوت با فضای مجازی و کتاب‌های PDF است. چند وقتی است کتابخانه‌ای که بنده در آن فعالیت می‌کنم، در حال مرمت و تعمیر است. در این مدت کوتاه باورتان نمی‌شود از کودک تا بزرگسال از ما انتظار دارند که هر چه سریع‌تر کتابخانه راه بیفتد و متقاضیان می‌آیند و اعلام می‌کنند که ما خسته شدیم از بس که در خانه ماندیم و دلمان برای کتابخانه تنگ شده است. اوضاع خیلی بهتر شده و فکر می‌کنم که بهتر هم خواهد شد.

فریبا رضا قره‌باغ، مسئول کتابخانه مرکزی آذربایجان‌غربی: در مناطق محروم کتابخانه‌ها کم و از مردم دور هستند

در این یک سال اخیر گرانی کتاب باعث شده مردم به کتابخانه‌ها مراجعه کنند، کسانی که قبلاً کتاب زیاد می‌خواندند یا برای بچه‌ها کتاب زیاد می‌خریدند، درحال حاضر به خاطر افزایش قیمت‌ها متوجه شدند که کتاب در بخش کودکان در کتابخانه وجود دارد و ثبت‌نام می‌کنند و از کتابخانه استفاده می‌کنند یا وقتی بچه‌هایی که از مدرسه می‌آیند برایشان توضیح می‌دهیم دانش‌آموزانی داریم که در مدت یک سال ۶۰۰ کتاب خوانده‌اند؛ مثلاً اگر شما یک کتاب به قیمت ۱۸ هزار تومان بخرید، ببینید در سال چقدر خرید کتاب برای شما هزینه دارد، ولی با عضویت ۵۵۰۰ تومانی در کتابخانه می‌توانید چقدر کتاب در یک سال بخوانید. سعی می‌کنم که به آنها الگو بدهم حتی با نام بردن از دیگران برای بچه‌ها توضیح می‌دهم. من حدوداً ۱۴ سال سابقه کار در کتابخانه دارم و کتابدار هستم از سال ۹۰ تا ۹۷ مستقیم با بخش کودکان کار کردم و در کتابخانه‌های مختلف در مناطق محروم فعالیت کردم و درحال حاضر هم در کتابخانه مرکزی کار می‌کنم. نقش کتابدار چه در انتخاب کتاب و چه عضو شدن بچه‌ها خیلی مهم است. در انتخاب کتاب برای بچه‌ها با توجه به سن‌شان راهنمایی می‌کنیم و اکثر همکاران کتابدارمان در بخش کودک، راهنماهایی را در کتابخانه به دیوار می‌زنند که افراد بتوانند کتاب‌های مناسب خودشان را در رده‌بندی الف، ب و ج بشناسند و انتخاب کنند؛ این کار با رنگ‌بندی در همه کتابخانه‌های کشور انجام شده است.

در مناطق محروم متاسفانه چون تعداد بچه‌ها زیاد است یا از امکانات شهری دور هستند، خانواده‌ها به خاطر بعد مسافت، کمتر بچه‌ها را به کتابخانه می‌آوردند یا بعضی‌هایشان به خاطر هزینه رفت و آمد و حق عضویت، اصلاً بچه‌ها را به کتابخانه نمی‌آوردند. به همین دلیل یک پیشنهادی دادم اگر امکان داشت همین فعالیت‌هایی که در کتابخانه انجام می‌دهیم، به مدارس ببریم. یکی، دو سال است که این کار را انجام می‌دهیم و به مدارس محروم می‌رویم و در صف یا کلاس‌ها جمع‌خوانی و قصه‌گویی و گاهی هم مسابقه برگزار می‌کنیم و به آنها جایزه می‌دهیم، جایزه‌ها را بعضی اوقات اداره تقبل می‌کند، اگر نه که خودمان جوایز را تهیه می‌کنیم. تقریباً در ماه یک یا دو مدرسه می‌رویم و بیشتر از این برایمان امکان ندارد. در مورد اینکه چقدر کتاب‌های جدید داریم باید بگویم، با فاصله زمانی کتاب‌ها به دست ما می‌رسد، مثلاً اگر چاپ ۹۷ باشد، کمی سخت‌تر است. ولی کتاب‌هایی که چاپ سال ۹۶ است مخصوصاً کتاب‌هایی که بچه‌ها تبلیغ‌شان را از صدا و سیما و رسانه‌ها می‌شنوند، بعد از یک مدت با فاصله زمانی به دست‌مان می‌رسد یا بعضی‌ از بچه‌ها مراجعه می‌کنند و کتابی را از ما می‌خواهند که تازه چاپ شده است و می‌گوید در کتابخانه‌های دیگر موجود است، ولی در همه کتابخانه‌های اینجا نیست. یکی از مشکلات ما این است که کتاب به سرعت به دست ما نمی‌رسد. ان‌شاءالله در آینده نزدیک بهتر خواهد شد، چون طرحی را ایجاد کردند که انتخاب عنوان کتاب را به عهده کتابدار گذاشتند و کتاب‌هایی که مراجعه‌کننده بیشتری دارد، از بین آنها انتخاب کنیم و برای کتابخانه‌مان خریداری کنیم. حتی چون اینجا یک منطقه دو یا سه زبانه است یعنی هم کرد زبان و هم ترک زبان هستند و حتی از اقلیت‌های دینی ازجمله مسیحی هم دیده می‌شود کتاب‌های ترکی و کردی درخواست دادیم و یک تعداد از کتاب‌های ترکی برایمان فرستاده شده و خیلی عالی است که خانواده‌ها بتوانند از آن استفاده کنند.

فکری به حال پراکندگی کتابخانه‌ها کنیم

با توجه به گرانی کتاب الان کتابخانه‌ها به عنوان یک منبع مناسب برای انتخاب کتاب شده‌اند، اما نکته‌ای که در این گزارش با آمار و نمودار وجدول نشان دادیم حاکی از این است که تعداد کتابخانه‌ها چه در تهران و چه در شهرستان‌ها کم است، در این چند ساله تعداد کتابخانه‌ها افزایش پیدا کرده است، اما مطمئناً این تعداد کتابخانه برای این تعداد از جمعیت کافی نیست و پاسخگوی نیاز آنان نخواهد بود. اینکه در شهرهای بزرگ، کتابخانه دایر کنیم راهگشا نیست، چون مطمئناً اوضاع در شهرستان‌ها برای پیدا کردن کتاب بدتر است برای همین وجود کتابخانه و یا حتی کتابخانه سیار در این شهرها می‌تواند برای مردم مناسب باشد. نکته دیگر در مورد کتابخانه‌های تهران و استان تهران است، در تهران تعداد کتابخانه‌ها با توجه به مناطق کم است اما خب به نسبت استان‌های دیگر اوضاع بهتری دارد ولی در شهرستان‌های استان تهران وضعیت مناسبی نداریم و مثل بقیه استان‌های کشور دچار کمبود کتابخانه هستیم. نباید از این نکته بگذریم که منابع جدید در همه کتابخانه‌ها وجود دارد اما برای این پراکندگی و افزایش تعداد کتابخانه‌ها باید فکری اساسی کرد.

منبع: فرهیختگان