اهمیت کشف «لوح حسابداری» ۵ هزار ساله «شهر سوخته»

به گزارش حلقه وصل، باستان‌شناسان پس از ۵۰ سال کاوش‌ در شهر سوخته، برای نخستین‌بار موفق به کشف یک لوح حسابداری مربوط به دوران آغاز ایلامی شدند.

سیدمنصور سیدسجادی سرپرست هیئت باستان‌شناسی شهر سوخته در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی تسنیم، درباره این موضوع گفت: کشف این‌گونه لوح‌ها در مناطق غربی یا مرکزی ایران نظیر خوزستان یا فارس امری عادی است، اما نکته قابل توجه اینجا است که کشف این اثر در شرقی‌ترین نقطه ایران و «دشت لوت» جای تعجب داشت؛ چراکه به هیچ عنوان انتظار آن نمی‌رفت و در حقیقت باستان‌شناسان تاکنون به چنین کشف منحصر به‌فردی دست نیافته بودند.

وی با بیان‌ این‌که این لوح نشان از ارتباط جامعه شهر سوخته با مردم آغاز ایلامی دارد، بیان کرد: حسین مرادی، باستان‌شناس و معاون هیئت باستان‌شناسی در عمق چهار متری اتاق شماره ۲۷ منطقه مسکونیِ محوطه شهر سوخته در حین کاوش به این لوح رسید که متعلق به ۲۹۰۰ سال قبل از میلاد است.

بنا به گفته سرپرست هیئت باستان‌شناسی شهر سوخته، اصولا در شرق دشت لوت و در خاک ایران و یا خاک افغانستان و یا پاکستان تاکنون هیچ اثر نوشتاری این چنینی پیدا نشده است؛ به صورت استثنایی یک قطعه نوشتاری پیش‌تر توسط باستان شناس محترم،  دکتر مجیدزاده پیدا شده اما متن آن که یک نوع خط هندسی بود که قابل خواندن نبود.

سیدسجادی این کشف را تا حدودی غیرمنتظره خواند و تصریح کرد: در همایش باستان‌شناسی جنوب شرق این نوید را به جامعه باستان‌شناسی داده بودم که در آینده خیلی نزدیک چنین رویدادی رخ خواهد داد و خوشبختانه هیئت باستان‌شناسی با خوش اقبالی به این کشف دست یافت.

وی درباره مشخصات این لوح حسابداری، اظهار کرد: این لوح، ۱۱ سانتی‌متر طول و ۷ سانتی‌متر عرض دارد و شامل دو گونه علامت است. یکی از علامت‌ها خطوطی‌اند که نشانگر نوع کالای ارسال‌شده همراهِ لوح است و دیگری سلسله شکل‌های مستطیلی عمق‌دار و ظریفی است که نشان از تعداد و مقدار کالای ارسال‌شده‌ دارد و فعلا برای ما ناآشنا ‌است.

این باستان‌شناس مهمترین نکته در ساختار این لوح را اثر مُهر استوانه‌ای ارسال‌کننده روی جلد خام قدیمی آن دانست که در واقع به مثابه امضای امروز ما برای تایید بوده است.

وی ادامه داد: این اثر صرفاً دارای اعداد و ارقام حسابداری بوده و فاقد هرگونه نوشته‌ای دیگر است و هرچند یک تکه از لوح شکسته است اما بر اساس شواهد و قراین کاملاً هویدا است که تکه شکسته شده نیز صرفاً حاوی اعداد و ارقام بوده و نوشتاری ندارد.

سرپرست هیئت باستان‌شناسی شهر سوخته در ادامه افزود: طبق ساختار این مُهر، کاملاً روشن است که مردم در آن دوره از سیستم حسابداری ده‌گانی استفاده می‌کردند؛ برخلاف سومری‌ها که سیستم حسابداری آن‌ها بر اساس نظام شصت‌گانی بوده است.

سیدسجادی با اشاره به اینکه این دومین لوحی است که در این منطقه پیدا شده است یادآور شد: لوح اول در حدود ۵۰ سال پیش و قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در این نقطه کشف شد که لوح اول کشف شده نیز فاکتور بوده است و صرفاً هر دو لوح حاوی اعداد و ارقام و مهر تایید است.

وی کشف این لوح را یک پیدایش استثنایی در این منطقه عنوان کرد و گفت: امیدواریم در صورت تخصیص بودجه و منابع مالی لازم در سال آینده کاوش‌های خود را با هدف پیدایش لوح‌های جدید گسترش دهیم تا به این نتیجه  برسیم که اگر لوحی سفید پیدا شود بتوانیم بگوییم این آثار متعلق به هیمن‌جاست و محل فروش این محصول بوده است، اما در غیر این صورت باید بگوییم این آثار متعلق به جایی دیگر بوده و به این نقطه منتقل شده است.

به اعتقاد این باستان شناس، در حال حاضر با توجه به جدید بودن پیدایش این اثر صبر و حوصله لازم است تا در روزهای آینده ضمن انجام بررسی‌های دقیق و تخصصی‌تر در خصوص سایر ابعاد این موضوع اظهار نظر کارشناسی کنیم.

سرپرست هیئت باستان‌شناسی شهر سوخته با اشاره به این‌که تا فصل نوزدهم، در بخش‌های خیلی قدیمی‌ترِ شهر سوخته کاوشی نشده بود، بیان کرد: در دو فصل گذشته تصمیم گرفتیم در لایه‌های عمیق‌تر کار کنیم که خوشبختانه این تصمیم منجر به کشف این لوح باارزش در عمق چهار متری یکی از محله‌های  مسکونی شهر سوخته در کنار یک گودال زباله شد.

سجادی همچنین اظهارکرد: هم‌اکنون و در روزهای پایانی کاوش و پژوهش فصل نوزدهم در پایگاه شهر سوخته مشغول ثبت، ضبط و آماده‌سازی مستندات و گزارش کار هستیم و کار حفاری در سه گمانه اصلی در منطقه مسکونی به پایان رسیده است.

وی در پایان با تأکید بر اینکه گروه کاوش‌گر باستان‌شناسی حاضر در این منطقه با کمبود شدید اعتبارات مالی مواجه است خاطرنشان کرد: کشف این لوح در فضای سه در چهار متری اتفاق افتاد و ما علاقه‌مند بودیم در صورت تأمین اعتبارات لازم در همین سال جاری با گسترش حفاری‌ها در این منطقه به بررسی‌های لازم می‌پرداختیم اما به دلیل محدودیت‌های مالی که یک مسئله و معضل همیشگی بوده است این امکان وجود ندارد.

گفتنی است باستان‌شناسان کاوش‌های فصل نوزدهم شهر سوخته را از اول آذرماه ۱۴۰۰ آغاز کرده‌اند که اکنون، به روزهای پایانی آن نزدیک شده‌اند. کاوش‌های این فصل به دلیل کمبود بودجه به سه کارگاه محدود شد؛ کارگاه نخست در منطقه مسکونی شرقی واقع شده که فعالیت‌های باستان‌شناسی در آن با هدف دستیابی به لایه‌های قدیمی‌تر صورت گرفت. در کارگاه شماره ۳۳ که دومین کارگاه است، ادامه فعالیت‌های سه فصل گذشته دنبال شد. کارگاه شماره ۳۹ نیز در منطقه مسکونی واقع شده که فعالیت هیئت باستان‌شناسی در آن با هدف یافتن ساختمان‌ها و معماری جدید انجام شد.

شهر سوخته با پنج‌ هزار سال پیشینه تاریخی و تمدنی، از مهم‌ترین مناطق شهرنشینی باستانی در فلات ایران است که در حدود ۶۰ کیلومتری زابل در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد و سال ۱۳۹۳ به‌عنوان سایت فرهنگی در یونسکو ثبت جهانی شد.

تا پیش از این نیز، آثار مهمی از شهر سوخته کشف شده که از جمله آن‌ها به جمجمه جراحی‌شده یک دختر ۱۳ ساله، چشم مصنوعی زنی حدودا ۲۸ تا ۳۲ ساله که جنس آن ترکیبی از قیر طبیعی و نوعی چربی جانوری و سیم‌های ریز طلایی شبیه مویرگ‌های چشم است، خط‌کشی ساخته‌شده از چوب آبنوس به طول ۱۰ سانتیمتر که تا دقت یک میلیمتر را اندازه‌گیری می‌کند، تخته نردی از چوب آبنوس با ۶۰ مهره و جامی سفالین با طراحی یک بز درحال حرکت که قدیمی‌ترین انیمیشن جهان لقب دارد، می‌توان اشاره کرد. بعضی از این آثار را در موزه شهر سوخته در استان سیستان و بلوچستان می‌توان مشاهده کرد.