نقش نظریه حق طاعت و فرمانبرداری شهید صدر در فقه سیاسی اسلام

به گزارش حلقه وصل، آیت الله محسن اراکی، دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، روز گذشته ۱۹ فروردین ماه در کنفرانس بین المللی باقرین که در عراق برگزار شد، ضمن تشکر و قدردانی از دولت و ملت عراق و مجلس اعلای اسلامی این کشور به خاطر برگزاری کنفرانس بزرگداشت شهیدان حکیم و صدر، گفت: این دو شهید بزرگوار حق بزرگی بر گردن ما دارند که ما توانایی ادای آن را نداریم. از خداوند متعال می خواهیم که ما را در راه تحقق اهداف آن دو شهید بزرگوار موفق بدارد.

وی افزود: مهمترین موضوعی که این دو شهید بر آن اهتمام می ورزیدند، نظریه حق طاعت و فرمانبرداری و نقش آن در فقه سیاسی و اسلامی است. نظریه حق طاعت که شهید صدر آن را بنا گذاشت و سید محمد باقر حکیم آن را  ادامه داد، یکی از مهمترین نظریاتی است که از یک سو در اندیشه تمدن اسلامی معاصر و از سوی دیگر در فقه سیاسی و اسلامی تأثیر بسیاری دارد. شهید صدر این نظریه را به عنوان یک قاعده اصولی تأسیس کرد و نقش مهمی در  فقه و نقش مهمتری در فقه سیاسی اسلام داشت.

اراکی درباره نقش حق طاعت در فقه سیاسی خاطرنشان کرد: در مرحله اول باید بدانیم سلطه و حکومت چیست؟ در نظریه های سیاسی، حکومت سیاسی بر اساس دو رکن استوار است و این امر منحصر به نظریه سیاسی اسلامی نیست، اگر چه نظریه سیاسی اسلامی نیز به این دو رکن صراحت دارد و در فقه سیاسی اسلامی از جایگاه ویژه ای برخوردارند. این در حالی است که نظریه های سیاسی ملحد که به نظریه های سیاسی سکولار نامیده می شوند، تلاش داشته اند که از این دو رکن چشم پوشی کنند و آن را نادیده بگیرند.

دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی نخستین رکن را مشروعیت و حقانیت حکومت برشمرد و گفت: لازمه هر حکومتی آن است که مشروعیت داشته باشد، و هر حکومتی که مشروعیت نداشته باشد، حکومت طاغوت و ظالمی است که باید در مقابل آن ایستاد و با آن مبارزه کرد. این مشروعیت در نظریه اسلامی بر اساس حق طاعت استوار است.

آیت الله اراکی افزود: مشروعیت نمی تواند ادامه پیدا کند مگر از سوی خداوند متعال. قرآن کریم نیز بر آن تأکید کرده است و اکثر آیات قرآنی بر این مطلب تصریح می کنند که پادشاهی آسمان ها و زمین از آن خداوند است و خداوند است که اگر بخواهد کسی را می آمرزد یا عقاب می کند. این قاعده اساسی حکومت است. حکومت بر الزام استوار است و حق الزام یعنی اینکه حکومت می تواند کسی را که از قوانین آن سرپیچی کند، مجازات نماید.

وی در ادامه اظهار داشت: این حق از دیدگاه فقه سیاسی تنها مخصوص خداوند سبحان است، زیرا انسان ها با یکدیگر مساوی هستند و تفاوتی ندارند. آیات قرآن کریم نیز به صراحت بر این مسأله تأکید دارد که «خداوند شما را آفریده است و روزی می دهد، شما را زنده می کند و می میراند و …» بنابراین چنین حقی از آن خداست که باید همه انسان ها به فرامین او گوش فرادهند و ملزم به اطاعت از او باشند.

آیت الله اراکی در ادامه سخنان خود به رکن دوم حکومت اشاره کرد: رکن دوم حکومت، قدرت اجرای قوانین در جامعه بشری است. مردم اگر از رهبر خود و خداوند اطاعت کنند حکم خداوند در سطح زمین گسترده خواهد شد، اما اگر مردم از خداوند اطاعت نکنند، حکم خداوند در زمین گسترش نمی یابد.

وی افزود: قدرت اجرایی مردم بر اساس دو میثاق بین مردم و خداوند سبحان استوار است و حاکم اگر خداوند باشد این دو میثاق بین خدا و مردم برقرار می شود. میثاق اول اطاعت خداوند است و میثاق دوم نصرت و یاری خدا و رسول او است که بر اساس این دو میثاق، مردم در حکومت قدرت اجرایی پیدا می کنند.

دبیرکل مجمع تقریب در پایان با بیان اینکه در این سخنرانی تلاش شد تصویری اجمالی از حکومت اسلامی و نقش حق طاعت در نظریه شهید صدر بیان شود، خاطرنشان کرد: نظریه نمونه در فقه سیاسی که به حکومت اختصاص دارد، آن است که حکومت مشروع باشد و مشروعیت خود را از جانب خداوند متعال دریافت کرده باشد و نیروی اجرایی خود را از طریق یاری مردم و اطاعت آنها از حاکم بدست بیاورد.