یادداشت/ بایدها و نبایدهای معلمی در کلام رهبر انقلاب

رهبر انقلاب در ابتدای تربیت و آموزش کودکان توجه به روح و روان کودک را مهم دانسته و می‌فرمایند: «ما در درجه‌ی اول باید به ساختن و پرداختن شکل روحی کودکانمان اهتمام بورزیم. اگر توانستیم هویت انسانی این کودک را از آغاز کودکی شکل بدهیم و خلقیاتی را در آن به وجود بیاوریم، این برای همیشه به درد خواهد خورد.» 2

بروز کردن کتب درسی

آموزش کتاب های بروز شده جهت آموزش به بهترین نحو و به شکلی که مفاهیم کامل منتقل شود، با نگاه به ابعاد فردی و اجتماعی تربیت کودک و با نگاه به سند تحول آموزش و پرورش به عنوان چراغ راه تا انحراف ایجاد نشود.

تفکر و فلسفه برای کودک

ایجاد ذهن خلاق و متفکر در کودکان با آموزش فلسفه یکی از موارد مهمی است که چندبار مورد اشاره رهبر انقلاب قرار گرفت و ایشان در باب اهمیت این مسئله فرمودند: «با یاد دادن تفکّر، کودک ما فرا می­گیرد که فکر کند و براى فکر کردن درست راهنمایى می­شود؛ سطحى‌نگرى، سطحى‌آموزى در مسائل زندگى یک جامعه را زمین‌گیر می­کند، در بلندمدّت بدبخت میکند؛ باید فکر کردن را در جامعه نهادینه کرد. اگر کسى داراى تفکّر بود، این روحیّه موجب میشود که او بتواند مسائل مهمّ علم را هم کشف کند.»3

رهبر انقلاب با توجه به اهمیت تفکر و آموزش فرآیندهای آن به کودکان و تربیت ذهنی خلاق و پویا از همان دوران کودکی جهت تولید علم و شکافتن ابواب علمی و توجه به مسائل مهم علمی به دور از نظام «حفظی محور» کنونی آموزش و پرورش می فرمایند: «امروز در کشورهای پیشرفته‌ی مادی دنیا، یکی از کارهای اساسی و یک رشته‌ی مهم، تدریس فلسفه برای کودکان است. خیلی‌ها در جامعه‌ی ما اصلاً تصور نمیکنند که برای کودک هم فلسفه لازم است. برخی تصور میکنند فلسفه به معنای یک چیزِ قلمبه سلمبه‌ای است که یک عده‌ای در سنین بالا به آن توجه میکنند؛ این نیست. فلسفه شکل دادن فکر است، یاد دادنِ فهم کردن است، ذهن را به فهمیدن و تفکر کردن عادت دادن است؛ این از اول باید به وجود بیاید. قالب مهم است. اگرچه محتوا هم در همین فلسفه‌ی کودکان حائز اهمیت است، اما عمده شیوه است؛ یعنی کودک از اول کودکی عادت کند به فکر کردن، عادت کند به خردورزی؛ این خیلی مهم است.»4

اخلاق عملی

آموزش عملی رفتار و اخلاق توسط معلمان در برخورد با دانش آموزان یکی از نکاتی است که رهبر انقلاب همواره به آن در تربیت کودکان سفارش نموده و در اکثر بیاناتشان به این موضوع جهت پرورش دانش آموزانی که درآینده مدیران این کشور هستند و باید رفتار و تعاملی را که در مدرسه فراگرفته اند، درجامعه بروز دهند اشاره کرده و می فرمایند: « صرفاً این نیست که در کلاس درس، دو کلمه شما بگوئید و او یاد بگیرد؛ همه‌ی رفتار شما، حرکات شما، منش شما، اخلاق شما، به صورت مستقیم در این مخاطبِ گیرا اثر میگذارد و او را شکل میدهد. آنچه هم که به عنوان تعلیم در ذهن او کار میگذارید، از ماندگارترین حقایقی است که در ذهن انسان باقی میماند.»5

در واقع تربیت هر انسانی نیازمند معلمانی دلسوز و خودساخته است که در ابتدا خودشان را ساخته باشند و بتوانند تاثیر خوبی بر دانش آموزان داشته باشند و این یک ضرورت مهم و جدی برای نظام تربیت معلم در کشور است، در همین مورد ایشان می فرمایند : «معلم اگر شخصیت خودش ساخته نباشد، نمیتواند به متعلم خود، به مخاطب خود چیزی بدهد.»6

بازآموزی معلمان

رهبر انقلاب در مورد دوره های ضمن خدمت برای بروز شدن اطلاعات معلمان و به مسئله‌ی تربیت معلم، مسئله‌ی بازآموزیها، تداوم تحصیلات و دوره‌های گوناگون آموزشی برای معلمین که ضروری و لازم است می فرمایند؛  «اینها کارهای خیلی خوبی است و باید انجام بگیرد. البته خود شما معلمین عزیز نقش دارید در اینکه آن نمونه‌ی کافی و لازم برای معلمی را در مدرسه‌ها نشان بدهید. به هر حال اینها نیازهای ماست و باید انجام بگیرد.»7

تربیت کودک طراز انقلاب

رهبر انقلاب در مورد رفتار و پرورش کودکان معتقدند که باید کودک دارای ویژگی هایی باشد که بتواند در جامعه به عنوان یک شخص مفید و موثر ظاهر شده و در شغل و جایگاهش یک نیروی ارزشمند برای انقلاب و اسلام محسوب شود و نگاه تربیتی به کودکان اساسا یک چنین نگاهی در جمهوری اسلامی باید باشد و در واقع بخش پرورش در وزارت آموزش و پرورش باید بتواند به همچین سازوکار و ساختاری دست یابد، در ادامه به برخی از ویژگی های مورد تاکید رهبر انقلاب که باید در دستور کار تربیتی معلمان به صورت عملی قرار گیرد، اشاره خواهیم نمود:

• خودباوری

اعتماد به نفس و خودباوری از شاخص­هایی است که باعث می شود یه نظام و مردم آن در برابر زورگویی­ها و ددمنشی های جهانی تسلیم نشده و بتوانند فعل خواستن را صرف کرده و به اهداف بلند مدت خود دست یابند و البته دچار ضعف و ترس نشوند، حضرت آیت الله خامنه ای در این باره می فرمایند: «ما باید کودک را از آغاز دارای اعتمادبه‌نفس و باور به هویت خود بار بیاوریم. البته این مخصوص کودکان دبستانی نیست؛ در دبیرستان هم همین هست، در دانشگاه هم همین هست.»8

• بردباری

یکی از روحیات مهمی که باعث می­شود بسیاری از مشکلات در سطح فردی و اجتماعی در جامعه کاهش یابد، بردباری است که ترویج این روحیه و تربیت کودکان براساس آن باعث ایجاد فداکاری­های بیشتر و افزایش تحمل مردم در برابر مشکلات کشور و به خصوص فشارهای اقتصادی است، رهبر انقلاب درباره تربیت کودکان با چنین روحیه ای می فرمایند: «یکی از چیزهائی که در تعامل اجتماعی احتیاج داریم، روحیه‌ی بردباری است؛ حلم. اینکه در اسلام و در اخلاق اسلامی اینقدر حلم ذکر شده، به این خاطر است. نبود بردباری، بسیاری از مشکلات را در سطوح پائین و سطوح فردی و سطوح اجتماعی به وجود می‌آورد.»9

• کنجکاوی

از ویژگی­هایی که باعث خواهد شد درآینده شاهد پیشرفت­های بزرگی در حوزه علم در کشور باشیم، روحیه دنبال کردن و پیگری است که ایشان با تاکید برآن می فرمایند: «کنجکاوی؛  حالت استفسار و استفهام و دنبال کردن» 10، که در رفتار و اخلاق کودکان باید بوجود بیاید تا ذهنی جستجوگر و فعال داشته باشند.

• تعاون

«کار جمعی، تعاون و همکاری با یکدیگر»11؛ باید این عادت شکل بگیرد تا روحیه­ ی تعاملی و تعاون در آینده در کودکان بوجود بیاید.

• بلندهمتی

«کودکان و همچنین جوانان را از آغاز عادت بدهیم که با همتِ بلند نگاه کنند. مسائل گوناگونی وجود دارد که اینها را باید در سطح دنیا دید، در سطح جهانی باید مشاهده کرد،  نه در سطح منطقه‌ای، چه برسد به این که انسان بخواهد آنها را در سطح کشوری یا در سطح ولایتی و استانی ببیند. مسائلی وجود دارد که اینها را باید در آفاقِ صد ساله و صد و پنجاه ساله دید،  نه در یک افق محدود پنج ساله و ده ساله و کمتر. اینها همت بلند لازم دارد؛ نگاه بلندهمتانه به مسائل گوناگون. این دانش‌آموز یا این دانشجوئی که شما امروز دارید تربیت میکنید، چند صباح دیگر یک استاد است، یک مدیر فعال است، یک کارشناس برجسته است، یک عنصر مؤثر در حرکت سیاسی جامعه است؛ چند صباح دیگر این وجود مؤثری در جامعه خواهد بود. این را آنجوری تربیت کنید که با این همتِ بلند بار بیاید.»12

• تحمل رنج کار

«تن به کار دادن است؛ یکی از مشکلات ما تنبلی است»13 ، که باید ریشه این روحیه کم کم در جامعه خشک شود، و تحمل سختی و رنج و زحمت کشیدن باید از اعوان کودکی در کودکان ایجاد شود، و این ویژگی ها ایجاد شدنی است و صرفا موارد انتزاعی نیست.

• افزایش مطالعه

«در جامعه‌ی ما بی‌اعتنائی به کتاب وجود دارد. گاهی آدم می‌بیند در تلویزیون از این و آن سؤال میکنند: آقا شما چند ساعت در شبانه‌روز مطالعه میکنید، یا چقدر وقت کتابخوانی دارید؟ یکی میگوید پنج دقیقه، یکی میگوید نیم ساعت! انسان تعجب میکند. ما باید جوانان را به کتابخوانی عادت دهیم، کودکان را به کتابخوانی عادت دهیم؛ که این تا آخر عمر همراهشان خواهد بود.»14

و در آخر هم باید اهمیت دستگاه آموزش و پرورش و شغل شریف معلمی را در این کلام رهبر انقلاب جستجو کرد که می فرمایند: « اگر شما توانستید این نسل رو به رشد را، نسل نوخاسته را به شکل درست تربیت کنید، این حرکت، سریع‌تر و پرشتاب‌تر پیش خواهد رفت.»15 و در واقع گره زدن پیشرفت کشور به معلمان عزیز، نشان از قدر و منزلت و جایگاه رفیع آنان در نظام مقدس ایران اسلامی دارد.

پی‌­نوشت­ها:

1. بیانات در دیدار جمعی از معلمان سراسر کشور 14/2/90

2. بیانات در دیدار معلمان و اساتید دانشگاه‌های خراسان شمالی 20/7/91

3. بیانات در دیدار معلمان و فرهنگیان سراسر کشور 17/2/93

4. بیانات در دیدار معلمان و اساتید دانشگاه‌های خراسان شمالی 20/7/91

5. بیانات در دیدار جمعی از فرهنگیان 18/2/92

6. بیانات در دیدار جمعی از فرهنگیان 18/2/92

7. بیانات در دیدار جمعی از معلمان سراسر کشور 14/2/90

8. بیانات در دیدار معلمان و اساتید دانشگاه‌های خراسان شمالی 20/7/91

9. بیانات در دیدار معلمان و اساتید دانشگاه‌های خراسان شمالی 20/7/91

10. بیانات در دیدار معلمان و اساتید دانشگاه‌های خراسان شمالی 20/7/91

11. بیانات در دیدار معلمان و اساتید دانشگاه‌های خراسان شمالی 20/7/91

12. بیانات در دیدار معلمان و اساتید دانشگاه‌های خراسان شمالی 20/7/91

13. بیانات در دیدار معلمان و اساتید دانشگاه‌های خراسان شمالی 20/7/91

14. بیانات در دیدار معلمان و اساتید دانشگاه‌های خراسان شمالی 20/7/91

15. بیانات در دیدار جمعی از معلمان سراسر کشور 14/2/90