تهران: عبور تاثیرگذاری مستند «قائم‌مقام» از اصول‌گرایان

حاشیه‌نگاری: قاعده نانوشته‎ای وجود دارد که می‌گوید همین که دست به قلم شدی و می‌خواهی از میزان تاثیرگذاری اثر من بکاهی نشان از موفقیت من است و به من این پیام را می‌رساند که هدف را به خوبی نشانه گرفته و زده‌ام. این قاعده به خوبی در خصوص مستند قائم‌مقام آقای صدری‌نیا صدق می‌کند. در مورد موفقیت و تاثیرگذاری این مستند و عبورش از تاثیرگذاری بر جریان حزب‎اللهی و اثرگذاری بر روی عامه مردم همین بس که محمد قوچانی پیش شماره سوم روزنامه سازندگی را به آن اختصاص داده و سعی کرده است که به قول خودش «حلقه‎ی مفقود» این مستند را واکاوی کند تا بلکه بتواند با روشنگری از تاثیرگذاری این مستند بکاهد.

تا به امروز این میزان از تاثیرگذاری و عبور از حلقه‎ی حزب‎اللهی‎ها، حلقه‎ی مفقود فعالیت‎های رسانه‎ای اعم از مکتوب یا صوتی و تصویری، فعالان جبهه فرهنگی انقلاب بوده است. لذا باید کار آقای صدری‌نیا را از این جهت ستود. کاری که سبب شده محمد قوچانی عکس یک و تیتر یک هفته‎نامه سازندگی را به این مستند اختصاص دهد. هفته‌نامه سازندگی که به سردبیری قوچانی منتشر می‎شود، در پیش‌شماره سوم خود با یک طرح بزرگ از آیت‎الله منتظری در روی جلد، این‌طور طرح مسئله کرده است که «ساخت و پخش یک فیلم اصول‌گرایانه در نقد آیت‎الله منتظری در هشتمین سالگرد در گذشت ایشان سبب شده است که پس از سال‌ها بحث و گفت‌وگو درباره ایشان وارد حوزه عمومی شود. سازندگی، درباره این فیلم با احمد منتظری گفت‌وگو کرده، از عمادالدین باقی یادداشت گرفته و سرمقاله خود را نیز به این موضوع اختصاص داده است.» تیتر یک سازندگی در روی جلد نیز «انتقاد از قائم‌‎مقام» است.

عنوان یادداشت محمد قوچانی در سرمقاله هفته‎نامه سازندگی، «حلقه‌ی مفقود» است. وی در این یادداشت این سوال را مطرح می‎کند که «چرا فیلم قائم‌مقام جریان سوم در مواجهه با آیت‌الله منتظری را نادیده می‌گیرد؟» او مستند قائم‌مقام را ناتمام می‎خواند و می‎نویسد: مستند قائم‌مقام «هم مصداق «کلمه الحق یراد به الباطل» است و پاره‌هایی از واقعیت در آن وجود دارد و هم جلوه‌ای از پیچیده‌ترین و مدرن‎ترین شیوه سانسور در فیلم مستندی (؟!) که مدعی عبور از سانسور است.»

قوچانی در ادامه از سازندگان مستند نیز عبور می‎کند و لگدی به اصول‌گرایان می‎زند و با یک فونت بولد شده نسبت به متن مقاله تاکید می‌کند: «می‌توان با نگاهی مثبت و حداقلی، همین که گروهی از اصول‎گرایان جوان به جای دشنام با ادب و احترام و البته براساس پژوهش به تاریخ پرداخته‌اند را ستود و از این تغییر رویکرد استقبال کرد.»

او می‎نویسد: «از لحاظ فنی و تکنیکی فیلم به‎شدت متن محور و گفتارگراست و اثری از بیان هنری و سینمایی در آن دیده نمی‎شود و رویکرد آن به مرحوم آیت‎الله منتظری بیش از آنکه اکتشافی و تحقیقی باشد افشاگرایانه است و این ضعف ساختاری آن را از یک مستند هنری به نوعی پروپاگاندای تصویری فرومی‌کاهد.»

قوچانی در ادامه به حلقه‎ی مفقودی که در تیتر به آن اشاره کرده است می‌پردازد و می‎نویسد که این مستند ناتمام است چون فصل مهمی از داستان عزل آیت‌الله منتظری را فرومی‌گذارد و آن را عمدا سانسور می‌کند و با وجود پرداختن به دو فراز مهم علت‌یابی عزل قائم‌مقام؛ یعنی داستان سیدمهدی هاشمی و داستان منافقین، فراز سوم که به گمان او مساله‌ی اصلی است به کل کنار می‌گذارد. وی در ادامه می‎نویسد: «داستان مک‎فارلین حلقه‌ی ‌مفقود قصه‎ی قائم‎مقام است که در یک‌صد دقیقه‎ی فیلم به آن اشاره‎ای درخور نمی‌‏شود. این در حالی است که افشاگری جریان سیدمحمد هاشمی در ماجرای مک فارلین بیش از همه اقدامات دیگر او بر ضد منافع ملی بود.»

سردبیر هفته‌نامه سازندگی، در ادامه این سوال را مطرح می‎کند که «اما چرا تهیه‌کنندگان مستند قائم‌مقام این فصل از پرونده سیدمهدی را نادیده گرفته‌اند؟!» او با یادآوری پرداخت چندباره اصول‌گرایان به ماجرای مک فارلین در نشریاتی مثل رمز عبور و نامه نمایندگان مجلس دوم به علی اکبر ولایتی و خواست آنها برای افشای ماجرای مک فارلین در صحن علنی مجلس، جواب سوالش را این‌گونه پاسخ می‌دهد: «آنان این قطعه مهم از اتهامات سیدمهدی هاشمی را سانسور کردند چون به نظر می ‏رسد با فکر سیاسی او [سیدمهدی هاشمی] همذات‌پنداری دارند.»

قوچانی همچنین با استدلال‌های فراوان، روایتی بدون سانسور بودنِ مستند قائم‌مقام از زندگی آیت‎الله منتظری را مورد خدشه قرار می‎دهد و در پایان می‎نویسد: «داستان تندروهایی مانند مهدی هاشمی یک داستان تاریخی نیست؛ یک جریان سیاسی است که به اشکال پنهان و پیچیده همواره وجود دارد و تنها از لباسی به لباس دیگر و از جناحی به جناح دیگر نقل مکان می‌کنند. ...انقلاب اسلامی ایران به عنوان حرکتی تاریخی همواره در خطر بازتولید جریان‌هایی است که به نام انقلاب اسلامی علیه جمهوری اسلامی و به نام نهضت علیه حکومت و به نام حقیقت علیه مصلحت می‌شورند. برای نقد این خطر باید فکر آنها را نقد کرد نه فقط فرد آن را و این داستان اصلی است که قائم‌مقام آن را سانسور می‌کند.»

بر اساس همین منطق هم هست که قوچانی در کل یادداشت دوصفحه‎ای خود، اسمی از کارگردان اثر نمی‎آورد و در هنگام مورد خطاب قرار دادن هم از لفظ «تهیه‌کنندگان» استفاده می‌کند. لذا می‌توان اینطور گفت که او از فرد سانسورچی البته به روایت قوچانی(صدری نیا) عبور می‌کند و فکر تهیه‎کنندگان را از چراییِ سانسورِ مهمترین مسئله زندگی سیدمهدی هاشمی و در نهایت زندگی آیت‌الله منتظری نقد می‌کند.

این میزان از واکنش مایه مباهات و خوشحالی ماست و نشان از حرکت درست در مسیر درست است. ما امیدواریم که مستند قائم‌مقام سرآغازی برای فعال و مولد برخورد کردن با نقاط‌عطف تاریخ معاصر و به حاشیه رفتن تولیدات از روی تکلیف و نوشدارو بعد از مرگ سهراب فعالین جبهه فرهنگی انقلاب باشد.