تهران: محدثی خراسانی: شعر و موسیقی اصلی‌ترین رسانه‌ها در طول تاریخ بوده‌اند/ ارژن: موسیقی انقلابی‌مان را از دیگران وام گرفتیم

به گزارش حلقه وصل، ششمین نشست گفتمان موسیقی دفاع مقدس روز دوشنبه 4 دی 1396 برگزار شد. این نشست با حضور محمدرضا چراغعلی آهنگساز، بیژن ارژن شاعر و منتقد ادبی و مصطفی محدثی خراسانی شاعر و منتقد ادبی برگزار شد. علیرضا علیزاده هم در این نشست به عنوان کارشناس مجری حضور داشت.

در این نشست هر کدام از حاضران به بیان دیدگاه هایشان درباره اوضاع موسیقی دفاع مقدس و روندی که این هنر در سال های گذشته طی کرده، پرداختند. در ادامه متن صحبت های هر کدام از مهمانان به تفصیل بیان می شود.

شعر و موسیقی اصلی‌ترین رسانه‌ها در طول تاریخ بوده‌اند

محدثی خراسانی: شعر و موسیقی در طول تاریخ از اصلی‌ترین رسانه‌های فرهنگ‌ساز بوده و هستند و انتقال دهنده‌ی فرهنگ ما از نسلی به نسل دیگر بوده‌اند. زیربنای اصلی شعر، موسیقی درونیِ شعر است. اگر بخواهیم امروز خودمان را بشناسیم یکی از موثق‌ترین منبع‌ها برای این کار، شعر و پیوندش با موسیقی است.

یکی از مهمترین بخش‌های موسیقی در دهه‌های گذشته موسیقی دفاع مقدس بوده است. این موسیقی در سال‌های گذشته به رونقی رسید که بسیار تاثیرگذار بوده و خود را به عنوان گونه‌ای از موسیقی در ایران تثبیت کرد. بعد از دوران دفاع مقدس، جریان موسیقی دفاع مقدس کم‌کم گم شد و نتوانست راه خودش را آن طور که می‌بایست، ادامه دهد. ما در این نشست‌ها می‌خواهیم دلایل شکوه موسیقی دفاع مقدس در برهه‌ی زمانی خاص و دلایل افولش در دوران کنونی را بررسی کنیم.

موسیقی مظلوم‌ترین هنر است

چراغعلی: موسیقی از مظلوم‌ترین هنرهاست. در همان دوران دفاع مقدس هم موسیقی مورد هجمه قرار می‌گرفت. نگاه به موسیقی از سال‌های 75 و 76 کمی تغییر کرد و رسانه‌ها به این هنر پرداختند. قبل از آن موسیقی در رسانه‌ها فقط در حدِ نوحه بود یا این که سرودهای تهییج کننده را پخش می‌کردند. آن زمان رسانه‌ها محدود بودند. انحصار پخش دست رسانه ملی بود و مردم به نوعی مجبور به شنیدن موسیقی‌های تلویزیون بودند. امروز هم در عرصه دفاع مقدس بستر مناسب برای پخش آثارمان را نداریم. آیا آثاری که در عرصه دفاع مقدس تهیه می‌شوند وارد سبد فرهنگی خانواده‌ها می‌شوند یا خیر. شنیدن آثار موسیقی در دنیای امروز معطوف به زمانی است که مردم در اتوموبیل‌هایشان هستند؛ آیا تولیدهای ما در عرصه موسیقی دفاع مقدس به ماشین‌های مردم راه یافته است

الان برخی از کارهایی که در این عرصه ساخته می‌شود، آنقدر کیفیت پایینی دارند که حتی به موسیقی دفاع مقدس ضربه می‌زند. برخی از این اجراها هم تنها برای گرفتن مجوز است و اعتقاد قلبی پشت این کارها نیست. تولید و بایگانی کردن آثار فقط رزومه‌ای است برای مدیران؛ در حالی که آثار تولید شده را باید به گوش مخاطبان برسانیم.

حذف موسیقی پاپ؛ فرصت‌ها و محدودیت‌ها

بیژن ارژن: موسیقی از دوران قاجار شکل دیگری گرفت و تصنیف‌أهای مختلفی به وجود آمد و در نوع موسیقی گلهایی به اوج رسید. بعد از انقلاب بخش اصلی موسیقی پاپ را از دست دادیم. حتی شاعرانی که در عرصه موسیقی پاپ مشغول ترانه سرایی بودند، از ایران رفتند و بخش دیگری از این شاعران هم به خاطر تحریم موسیقی پاپ به قالب های دیگر پرداختند. حذف موسیقی پاپ زیان‌ها و فایده‌هایی داشت.

موسیقی پاپ که منسوخ شد؛ کسی مانند محمدعلی بهمنی از ترانه به غزل پرداخت و توانست دریچه‌های بزرگی بر روی غزل معاصر باز کند. این اتفاق به خاطر محدود شدنِ ترانه بود. از سوی دیگر موسیقی سنتی ما با پدیده‌ی چاووش وارد عرصه‌ی تازه‌ای شد. چون در آن زمان موسیقی پاپ تولید نمی‌شد، شنوندگان موسیقی پاپ هم به سمت موسیقی سنتی آمدند. از دل این جریان هم کسانی مانند شجریان و ناظری ظهور کردند.

ما در زمان انقلاب به نوعی موسیقی انقلابی‌مان را از دیگران وام گرفتیم.اقلیم کردستان بعد از انقلاب ایران، موسیقی انقلابی ایران را برداشت و برای خودش موسیقی انقلابی درست کرد. انقلاب ما با شعار شروع شد. شعاری که برگرفته از برخی نغمه ها بود. در زمان انقلاب موسیقی مترود شد و تنها استفاده از این سرودها و شعارها مرسوم بود. مردم در دوران انقلاب مشغول جمع خوانی و جمع شنوی شدند.

برخی فکر می‌کنند برای ماندگاری موسیقی دفاع مقدس باید همان موسیقی‌ها را بازسازی کنیم. در حالی که آن موسیقی‌ها ضرورت همان زمان بوده است. این موسیقی برای ماندگاری باید رنگ امروز را بگیرد. زمانی که از سنگر بیرون آمدیم درباره‌ی وطن حرف زدیم. به نظرم تمام موسیقی‌هایی که امروز با محوریت وطن ساخته می‌شود، ادامه همان موسیقی دفاع مقدس است.

شعر دفاع مقدس راهش را ادامه داد اما موسیقی نه

محدثی خراسانی: یکی از دلایل کم فروغی موسیقی دفاع مقدس این است که ما نظام فرهنگی هوشمندی نداشتیم که این جریان را پس از دوران جنگ، ادامه دهد. بعد از جنگ که عرصه موسیقی باز می‌شود و دیگر ژانرهای موسیقی وارد بازار می‌شوند، موسیقی دفاع مقدس می بایست بیشتر حمایت می‌شد که متاسفانه اینگونه نشد. شعر دفاع مقدس پس از پایان جنگ تا کنون راهش را ادامه داده و تا کنون هم پیش آمده است اما موسیقی دفاع مقدس نتوانست این کار را بکند.

وقتی مارش فرانسوی برای ما موسیقی وطنی می‌شود

ارژن: تعریفمان از موسیقی دفاع مقدس را باید مشخص کنیم. موسیقی های با کلام براساس کلامشان مشخص می‌شود که ژانرشان چیست اما موسیقی‌های بی کلام تکلیفشان چیست. قطعه‌ی «وطن ای هستی من»(نام جاوید) که هم آقای عقیلی و استاد ناظری آن را خوانده‌اند، یک مارش فرانسوی است. در واقع این قطعه یک موسیقی بی‌کلام بوده که با حضور کلام، به قطعه‌ای وطنی برای ما تبدیل شده است.

نگاه تقویمی به آثار فرهنگی بزرگترین آفت است

چراغعلی: آیا نیاز است که تولیدهای ما در عرصه موسیقی دفاع مقدس تنها بیانگر نوستالژی‌های گذشته باشد. اگر این نوستالژی موجب ایجاد حس وطن پرستی شود، خیلی هم خوب است. آثار با کلامِ اجتماعی را همه می‌توانند با تصویر به موسیقی دفاع مقدس ربط داد.

امروز نمی توان تصویر را از موسیقی حذف کرد. تصویر به موسیقی خط می‌دهد. همین شعر وطن ای هستی من اگر با تصویر دیگری همراه شود، معانی دیگری را به مخاطب منتقل می‌کند.

ویدیو کلیپی بود که موسیقی‌اش را من ساخته بودم اما در تصاویری که رویش گذاشته بودند، یک تانک می‌آمد و تانک به اسب تبدیل می‌شد و آن اسب به یک انسان تبدیل می‌شد. کار موسیقی جدیِ من با یک تصویرِ نامربوط به یک طنز تبدیل شده بود. هرگز آن ویدیو کلیپ را به کسی نشان ندادم.

صرف پرداختن به نوستالژی های دفاع مقدس دیگر منسوخ است. نگاه تقویمی به آثار فرهنگی بزرگترین آفت برای کارهای فرهنگی است. در یک ماه اخیر و پس از زلزله‌ی کرمانشاه، مردم دیدند که اگر خودشان برای خودشان کاری نکنند، نتیجه‌ای نمی‌گیرند. در این زمان اگر چند اثر موسیقی با تصاویر انسان دوستانه پخش می‌شد قطعا تاثیر بسیار مثبتی داشت. آفت اصلی تولیدهای فرهنگی در عرصه دفاع مقدس نگاه مدیران است که نگاه درستی ندارند. برخی از مسئولان دخالت های بیش از حدی در روندِ ساخت اثر می‌کنند.

ارژن: در دوران جنگ، ضرورت ایجاب می‌کرد که موسیقی و شعر آن زمان را داشته باشیم. چندین سال پس از انقلاب ما متوجه شدیم که برای سریال‌های تلویزیونی می بایست تیتراژ داشته باشیم. پس از آن بود که موسیقی پاپ آرام آرام دوباره شکل گرفت. موسیقی رودخانه‌ای است در حال رفتن که راهش را پیدا می‌کند. ما نمی توانیم راه این رودخانه را تعیین کنیم. در این وسط می شود از این رودخانه انشعابی گرفت و آنچه مدِ نظر خودمان هست را آبیاری کنیم اما راه اصلی رودخانی را نمی‌توان عوض کرد.

راه رسیدن به گوشی مخاطبان را بلد نیستیم

چراغعلی: الان هر چیزی که موفق است از راه گوشی‌ها وارد زندگی ما می‌شوند. زمانی بود که اگر ویدیو کلیپی در تلویزیون پخش می‌شد، آن کار می‌گرفت. اما امروز ویدیو کلیپ هم جواب نمی‌دهد. ما ساخت اثر را بلدیم اما راهِ رفتن به خانه‌های مردم و گوشی‌هایشان را بلد نیستیم.

عشق مجازی وجود ندارد

ارژن: هیچ چیزی به نام عشق مجاز وجود ندارد. یک کودک دختر وقتی به کمال نرسیده با یک عروسک بازی می کند. چون بچه است عشقش باید در حد بچگی اش باشد. همین بچه وقتی بزرگ می شود، عشقش بچه اش می شود. یک پسر بچه وقتی کوچک است با یک ماشین اسباب بازی، بازی می‌کند. وقتی هم بزرگ می‌شود، خودش راننده ی یک ماشین می شود. چون کمالشان نسبی است، عشقشان هم نسبی است. اگر بتوانیم همین کلمه را جا بندازیم شاهد این نیستیم که به بهانه عشق مجازی روی بسیاری از خواسته های خوب خط کشیده شود. متاسفانه این خواسته ی غلطی است که مذهبیون از شعر داشته اند.

چراغعلی: فیلم شیار 143 را نرگس آبیار ساخت. هر کسی که این فیلم و سکانس نهایی آن را ببیند متاثر می‌شود. من برای همین سکانسِ آخر این فیلم موسیقی با صدای صابر خراسانی ساختم. اما این قطعه هرگز شنیده و دیده نشد.