تولید فیلمنامه اقتباسی در حوزه دفاع مقدس؛ راهکارها و چالش‌ها

سرویس حاشیه نگاری: «... این فیلمی که این آقا می‌سازد، این کتابی که آن آقا می‌نویسد، در واقع یک تزریق سیمان به این پایه‌هایی است که می‌خواهیم اینها را مستحکم کنیم، می‌خواهیم اینها را ماندگارتر کنیم؛ تقویت پایه‌های انقلاب است، تقویت پایه‌های پیشرفت کشور است، تقویت هویّت ملّی است؛ خیلی با ارزش است...

.... من بارها گفته‌ام ما تا پنجاه سال دیگر هم اگر درباره این هشت سال دفاع مقدّس حرف بزنیم و کار کنیم و کارهای نو انجام بدهیم، زیاد نیست؛ و گمان می‌کنم تا پنجاه سال دیگر هم به آن انتها نرسیم. البتّه از شیوه‌های خوب بایست استفاده کرد، از شیوه‌های هنری باید استفاده کرد....»

بخشی از توصیه‎‌های رهبر انقلاب در شب خاطره‌‌ای که چند ماه پیش با حضور نویسندگان و فیلمسازان حوزه دفاع مقدس برگزار شد را مرور کردیم. تکلیف کاملا روشن است: تولید اثر هنری فاخر از گنجینه هشت سال دفاع مقدس.

در همین راستا چندی پیش خبری منتشر شد مبنی بر تاسیس مرکزی تحت عنوان «متن» در حوزه هنری به منظور تولید فیلمنامه اقتباسی از آثار شاخص ادبیات دفاع مقدس مانند دا، نورالدین پسر ایران، وقتی مهتاب گم شد و ... . این مرکز که به همت سازمان سینمایی سوره راه‌اندازی شده، قرار است راه تولید اثر هنری از ذخیره ادبیات انقلاب و دفاع مقدس را هموار کند.

موضوع اقتباس ادبی در سینمای جهان یکی از مهمترین زیرساخت‌‌های نگارش فیلمنامه به شمار می‌رود. اهمیت این حوزه در سینمای دنیا به اندازه‌ای است که جایزه بهترین فیلمنامه اقتباسی همه‌ساله در جشن اسکار به صورت مجزا اهدا می‌شود. در ایران اما متاسفانه بحث اقتباس از آثار ادبی در سینما کمتر مورد توجه قرار گرفته است در حالی که غنای ادبیات ایران و گستردگی سوژه‌ها و قصه‌های تاریخی و معاصر ایرانی بر کسی پوشیده نیست.

در تقسیم‌بندی حوزه‌های ادبیات فارسی قطعا یکی از شاخص‌ترین آنها ادبیات انقلاب و دفاع مقدس خواهد بود که باتوجه به سبقه هشت سال دفاع مقدس، گنجینه‌ای تمام‌نشدنی را تشکیل می‌دهد. خوشبختانه در این حوزه از همان اوایل انقلاب اسلامی هنرمندان و نویسندگان متخصص و متعهدی ورود پیدا کردند که نتیجه‌اش خلق آثار شاخصی شد که همه با آنها آشناییم اما این آثار کمتر به تصویر درآمدند! تاسیس مرکز «متن» در سازمان سینمایی حوزه هنری بارقه‌‌ای بود که امیدوارمان کند که قرار است شاهد تولید آثار سینمایی مبتنی بر این ادبیات غنی باشیم.

ضمن آرزوی توفیق برای این مرکز تازه‌ تاسیس باید متذکر شد که برای گذشتن از این راه پرپیچ و خم نکات بسیار مهمی را باید مدنظر داشت که توجه به آنها برای نیل به مقصود ضروری است:

اول: نهادهای متولی سینمای دفاع مقدس در کشور برخلاف تعداد فیلم‌های دفاع مقدسی کم نیست! انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس، بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس، بنیاد شهید و امور ایثارگران و نهادهایی این‌چنینی هرکدام به تولید فیلم سینمایی اقدام می‌کنند و در اکثر موارد هماهنگی بین این سازمان‌ها وجود ندارد. اگر مرکز «متن» بتواند نخ تسبیح این نهادها باشد و به عنوان منبع تولید محتوای آنها معرفی شود انشاءالله شاهد توفیقاتی در سینمای دفاع مقدس خواهیم بود.

دوم: نقطعه ضعف اکثر فعالیت‌هایی نظیر تاسیس مرکز «متن»، عدم استمرار و تداوم آنها در طول زمان است. بی‌شک به ثمر نشستن یک حرکت فرهنگی با گذشت زمان ممکن خواهد بود پس باید امیدوار بود این مرکز که تازه در آغاز راه است، عمری بلند داشته باشد.

سوم: تنوع سوژه و ژانر یکی دیگر از نکات مهمی است که باید مورد توجه باشد تا بتوان طیف وسیعی از سلایق را درگیر کرد. تاریخ دفاع مقدس پر است از سوژه‌های بکر و دست‌نخورده‌ای که هرکدامشان می‌تواند بار دراماتیک یک اثر سینمایی را بر دوش بکشد. فیلم «ویلایی‌ها» ساخته منیر قیدی که سال گذشته تولید شد، نمونه‌ای موفق در تایید همین گزاره است.

چهارم: فیلم‌های بیوگرافی یا شخص‌محور از حوزه‌های مغفول در سینمای دفاع مقدس است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. فرماندهان بزرگی همچون همت، باکری، خرازی، وزوایی و ده‌ها نمونه از این دست سوژه‌هایی هستند که با در نظر گرفتن همذات‌پنداری بیشتر ایرانی‌ها با آنها می‌توان انتظار اقبال مخاطب را هم داشت. نمونه‌های موفقی همچون «چ» و «ایستاده در غبار» در سال‌های اخیر شاهدی بر این مدعاست.

پنجم: استفاده از مشاوران و راویان خاطرات دفاع مقدس در روند بازنویسی فیلمنامه تا تنظیم نسخه نهایی بسیار حائز اهمیت است و نباید از آن به سادگی گذشت. پرهیز از شتابزدگی و توجه به کمیت فیلمنامه‌های تولیدی نباید جایگزین توجه به کیفیت شود.