درنگی بر آثار مکتوب آقای نخست وزیر

سرویس معرفی: محمدجواد باهنر (۱۳۱۲، کرمان- ۸ شهریور ۱۳۶۰، تهران)، دومین نخست وزیر ایران پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ بود که توسط اعضای سازمان مجاهدین خلق (منافقین) ترور و شهید شد. وی دارای فوق لیسانس علوم تربیتی و دکترای الهیات از دانشگاه تهران بود که پس از فارغ التحصیلی، به حرفه معلمی روی آورد و در دوران پهلوی به تدوین کتب درسی دینی و قرآن پرداخت. شهید باهنر پیش از کسب سمت نخست وزیری، به عنوان سومین وزیر آموزش و پروش ایران اسلامی مشغول به کار بود.

آثار غیر درسی شهید دکتر باهنر، به جز کتاب «اصالت انسان از نظر قرآن مجید» که در سال 1348 به وسیله دانشکده الهیات و معارف اسلامی به چاپ رسید، همگی پس از پیروزی انقلاب اسلامی پدید آمده اند . این آثار پراکنده که عمدتا محصول سخنرانی ها یا تلفیقی از سخنرانی ونوشتارند، در فرصت های تنگ و شرایط ویژه سال های نخستین انقلاب، به ضرورت نیاز فکری جامعه، شتابناک چاپ و منتشر شدند .

در ادامه به صورت اجمالی چند اثر از این دانشمند شهید را معرفی خواهیم کرد.

انسان و خودسازی

اثر دانشمند شهید دکتر محمد جواد باهنر، انسان و خودسازی نخستین اثری است که به همت دفتر تدوین و نشر آثار شهید باهنر تنظیم و منتشر شده است . کتاب شامل دو سلسله گفتار از شهید باهنر است . گفتار نخست طی سه جلسه در ماه رمضان سال 1357 ایراد شده و تحت سه عنوان کلی: «خودشناسی نخستین گام در خودسازی» ، «نفس در قرآن» و «خودسازی از نظر نهج البلاغه» در کتاب آمده است . بحث دیگر این مجموعه گفتار که طی چهار جلسه در انجمن اسلامی پزشکان ایراد شده نیز تحت چهار عنوان کلی: «انسان شناسی اسلام» ، «هواپرستی و خودسازی» ، «معیارهای اخلاقی» و «معیارهای اخلاقی در روابط اجتماعی» ، تنظیم شده است . چاپ اول، تهران، 1370 دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 179 ص، رقعی .

گفتارهای تربیتی

اثر دانشمند شهید دکتر محمد جواد باهنر، گفتارهای تربیتی دومین اثری است که دفتر تدوین و نشر آثار شهید باهنر منتشر کرده است . عناوین هفتگانه کتاب، پس از مقدمه حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی و پیشگفتار دفتر تدوین عبارتند از: مقایسه انسان از دیدگاه اسلام و مسیحیت/انسان از دیدگاه قرآن/اصول تعلیم و تربیت در اسلام/روابط زن و شوهر/صمیمیت فرزندان و اولیاء/همکاری خانه و مدرسه و مسأله تعلیم و تربیت در اسلام .

یادآوری این نکته ضروری است که مباحث این کتاب، حاصل گفتارهایی است که شهید باهنر در سال های 1347، 1356 و 1358 به ترتیب در «حسینیه ارشاد» ، «دبستان رفاه» ، و «مدرسه عالی شهید مطهری» داشته است . از آنجا که شهید باهنر طرح موضوع انسان شناسی را مقدم بر مباحث تربیتی دانسته، در این کتاب نیز بحث «انسان اسلام» مقدم بر سایر گفتارهای تربیتی آورده شده است . چاپ اول، 1370، چاپ ششم، 1377، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 189 ص، رقعی .

مباحثی پیرامون فرهنگ انقلاب اسلامی

اثر دانشمند شهید دکتر محمد جواد باهنر، این دفتر سومین کتاب تنظیم شده از سخنان دکتر باهنر توسط دفتر تدوین آثار شهید باهنر پیرامون مسایل مربوط به انقلاب اسلامی است . کتاب در سه فصل تدوین یافته و عناوین اصلی آن عبارتند از:

بعد فرهنگی انقلاب اسلامی (علل انقلاب/اسلامی بودن انقلاب/رابطه انقلاب ما با نهضت امام حسین (ع) /نقش تعلیمات اسلامی در انقلاب/ارزش های فرهنگی انقلاب/تغییر معیار ارزش ها در انقلاب/مکتب و مکتبی/وحدت ایدئولوژی اسلامی/آزادی و حدود آن در اسلام/مفهوم انقلاب فرهنگی، بعد اجتماعی - مردمی انقلاب اسلامی/آزادی عقیده/هوشیاری پس از پیروزی/نقش مردم در تداوم انقلاب/تولی و تبری/انقلاب فرهنگی/ریشه انقلاب اقتصادی/بعد سیاست خارجی انقلاب اسلامی/روابط بین المللی جمهوری اسلامی و بحث ویژه روز قدس/صدور انقلاب/قطع رابطه با آمریکا/و «سیر تاریخی قدس» . چاپ اول، 1371، چاپ چهارم 1378، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 415 ص، رقعی .

مواضع ما در ولایت و رهبری - به ضمیمه بحثی پیرامون معاد -

پس از شهادت آیت الله دکتر بهشتی در هفتم تیرماه 1360، دکتر باهنر به دبیرکلی حزب جمهوری اسلامی برگزیده شد و سلسله مباحثی را که شهید بهشتی در شرح و توضیح کتاب «مواضع ما» آغاز کرده بود، استمرار بخشید . ویژگی این اثر در این است که در فاصله زمانی حساس هفتم تیر تا هشتم شهریور بیان گردیده است، دو مقطعی که از نقاط عطف تاریخ انقلاب اسلامی به شمار می آیند . بحث های سه جلسه نخست این اثر مربوط به مسأله امامت و دیدگاه اسلام در مسأله امامت و رهبری است و جلسه آخر، به موضوع معاد اختصاص یافته که با شهادت دکتر باهنر در هشتم شهریور، بحث ناتمام مانده است . امامت و هدایت/حدود امامت و ولایت/مردم و مسأله ولایت و رهبری/و «بحثی پیرامون معاد» عناوین پنجگانه این اثر ارزنده را تشکیل می دهند . چاپ اول، 1372، چاپ چهارم، 1377، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 131 ص

گذرگاههای الحاد

اثر دانشمند شهید دکتر محمد جواد باهنر، گذرگاههای الحاد فراهم آمده از سلسله سخنرانی هایی است که دکتر باهنر در آستانه انقلاب اسلامی در محل «کانون توحید» ایراد کرده و در آن با بیانی نو، به بحث پیرامون تهاجم فرهنگی و دفاع از اعتقادات اسلامی پرداخته است .

شهید باهنر در این گفتارها، شش گذرگاه الحاد را به ترتیب و تحت این عناوین شناسایی و شرح کرده است .

شهید باهنر در این گفتارها، شش گذرگاه الحاد را به ترتیب و تحت این عناوین شناسایی و شرح کرده است:

علم گرایی/رئالیسم و ایده آلیسم/انسانی مداری/تفسیر نادرست از برخی پدیده ها/تفسیر انسانی و جامعه شناختی دین/و «مطالعه و مقایسه عینی وضعیت جوامع اسلامی و غیراسلامی/دکتر باهنر در این اثر، در پی شناساندن زمینه ها، مبانی و پایه های فکری فلسفی مکتب و ایدئولوژی اسلامی بوده و به بحث پیرامون عوامل، زمینه ها و گذرگاههای الحاد پرداخته است . چاپ اول 1373، چاپ سوم، 1377، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 155 ص، رقعی.

سیری در عقاید و اخلاق اسلامی

اثر دانشمند شهید دکتر محمد جواد باهنر، دکتر باهنر از پیشگامان واقعی وحدت حوزه و دانشگاه و از نویسندگان برجسته ای بود که با اشراف به مسایل و فضای خاص حوزه و دانشگاه توانسته بود سال ها پیش از پیروزی انقلاب، به سهم خود تحول فرهنگی ارزنده ای در این دو کانون بزرگ فرهنگی - آموزشی ایجاد کند . یکی از ثمرات این تلاش ها، تهیه کتاب ها و جزوات درسی و دانشگاهی در حوزه معارف اسلامی بود . اثر حاضر، از تألیفاتی است که پیش از انقلاب در دانشکده مکاتبه ای تحت عنوان «اصول عقاید» و به عنوان منبع درسی دانشجویان مورد استفاده قرار می گرفت . دفتر تدوین و نشر آثار شهید باهنر، بخشی از این کار ارزشمند را با بررسی مجدد، تحت عنوان «سیری درعقاید و اخلاق اسلامی» منتشر ساخته است . کتاب در سه بخش با عناوین ریشه پیدایش دین، اصول وپایه های جهان بینی اسلامی، و «اخلاق اسلامی» ، عرضه شده است . چاپ اول، 1374، چاپ دوم، 1377، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 215 ص، رقعی .

گسترش نهضت حسینی

اثر دانشمند شهید دکتر محمد جواد باهنر، قیام امام حسین (ع) در سال 61 هجری از آغاز تاکنون، موضوع بسیاری از کتاب ها و مقالات پژوهشی قرار گرفته، اما پرداختن به تأثیرات بعدی این قیام الهی و گسترش آن در پهنه تاریخ، کمتر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است . اثر حاضر عهده دار تبیین علل و چگونگی گسترش نهضت امام حسین (ع) در تاریخ اسلام است . گسترش قیام های برگرفته از نهضت امام حسین (ع) /موج حماسی و عاطفی نهضت حسینی در طول تاریخ/نقش امام سجاد (ع) درگسترش نهضت حسینی/اصل تعمیم و گسترش در اسلام و «عناصر نهضت حسینی در زندگی امام حسن (ع) و امام کاظم (ع)» عناوین پنجگانه این اثر را تشکیل می دهند . چاپ اول، 1377، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 151 ص، رقعی .