تهران: ادبیات دفاع مقدس و چند معضل؛ از جناح‌بندی تا نگاه تجاری

به گزارش حلقه وصل، کتاب‌های دفاع مقدس در بازار کتاب ایران همواره یکی از پرمخاطب‌ترین آثار در میان اقشار مختلف جامعه بوده‌اند. در این میان سهم بیشتری از میزان مخاطب عام به سمت کتاب‌هایی است که در ژانر خاطرات نوشته شده‌اند که برای آن هم می‌توان دلایل مختلفی از جمله تبلیغات بیشتر نسبت به دیگر آثار، ایجاد حس همذات‌پنداری میان مخاطب با شخصیت اصلی این دسته از آثار و ... یاد کرد.

هرچند عده‌ای معتقدند که ادبیات دفاع مقدس به ویژه خاطرات را نمی‌توان جزو کارهای ادبی سطح بالا به شمار آورد و این ژانر در جذب مخاطب در دراز مدت با مشکل مواجه خواهد شد، اما آمار پرفروش‌های کتاب در سال‌های اخیر حکایتی غیر این دارد. بازار گرم کتاب‌های دفاع مقدس در سال‌های گذشته علاوه بر اینکه انگیزه‌ای شده برای نویسندگان و فعالان این حوزه، تنور برخی از فرصت‌طلبان را که به نام ناشر و یا نویسنده فعالیت می‌کنند، نیز گرم کرده است. در سال‌های گذشته همزمان با رغبت عمومی به سمت  این کتاب‌ها، تعدادی از فعالان عرصه کتاب نیز بر آن شده‌اند تا از این فرصت استفاده و یا به عبارتی سوء استفاده کنند و با چاپ کتاب به هر قیمتی دستی بر این آتش داشته باشند.

سید حسن حسینی ارسنجانی، از داستان‌نویسان با اشاره به این شرایط از کیفیت برخی از آثار منتشر شده در این حوزه انتقاد می‌کند و می‌گوید: چندین‌بار گفته‌ام که هر رزمنده‌ای یک کتاب است و فوت او، کتاب خاطرات او نیز به زیر خاک می‌رود. متاسفانه در چند سال اخیر کیفیت برخی از آثار که در عموماً در قالب خاطرات و زندگی‌نامه در حوزه ادبیات دفاع مقدس نوشته شده‌اند به دلایل مختلف پایین آمده است، از این جهت به نظرم تشکیل یک سازمان به منظور ساماندهی به این وضعیت ضروری و لازم است.

وی با بیان اینکه بنیاد شهید پیش از این اقداماتی برای بهبود وضعیت موجود کرد، اما نتیجه مطلوب حاصل نشد، ادامه می‌دهد: نوشتن از خاطرات دفاع مقدس، کار دشوار و زمان‌بری است. نویسنده معمولاً باید زمانی را برای تحقیق و پژوهش انجام دهد و بعد دست به قلم ببرد و کار را بنویسد، اما متاسفانه در سال‌های اخیر می‌بینیم که نویسندگانی در گوشه کنار کشور هستند که به نوشتن اقدام می‌کنند، اما از جنگ چیزی نمی‌دانند و تحقیق هم نکرده‌اند؛ به همین دلیل در کارهای این دسته از نویسندگان ضعف‌های اساسی دیده می‌شود. به عنوان نمونه، یکی از دوستان کتابی را در حوزه جنگ نوشت که فرق اسلحه‌ها را با هم نمی‌داند. مثلاً نوشته است خشاب را از کلت کشید!!

حسینی ارسنجانی با بیان اینکه ناآشنایی برخی از نویسندگان موجب ناهمگونی  و به هم ریختگی در برخی از کارهای دفاع مقدس شده است، اضافه می‌کند: مردم تشنه دانستن از اتفاقات جنگ تحمیلی هستند. اهمیت کار در این حوزه بالاست به همین دلیل باید مستند کار کرد. مؤسسات و ناشرانی که کتاب را چاپ می‌کنند باید مقید به این باشند که کار مستند باشد و دخل و تصرفی از سوی نویسنده در روایت صورت نگرفته باشد.

این نویسنده در پاسخ به این پرسش که کتاب‌سازی‌های صورت گرفته در حوزه خاطرات دفاع مقدس تا چه اندازه نتیجه نگاه سودجویانه برخی از نویسندگان و ناشران است، می‌گوید: به نظرم جناح و جناح‌بندی به نشر دفاع مقدس ضرر رسانده است. عده‌ای که با یک نگاه خاص به این ادبیات نگریستند و آن را نادیده گرفتند و عده‌ای دیگر هم اول با جان و دل و دلسوزی وارد شدند، اما برخی از آنها رویه و نگاه خود را تغییر دادند و با این نگاه که کجا سود بیشتری دارد، به کار ادامه دادند.

کتاب‌سازی‌های صورت گرفته در حوزه ادبیات دفاع مقدس موجب انتقاد برخی از نویسندگان وفعالان این حوزه شده است. گلعلی بابایی، از نویسندگان دفاع مقدس، در همین رابطه گفته است: هرگاه بخواهیم درباره شهیدی مطلب بنویسیم، باید تحقیقات جامع انجام دهیم. تحقیقات جامع نیز در طول دو تا سه ماه آماده نمی‌شود. چگونه می‌توان درباره شهیدی که در زمان شهادت 20 یا 30 سال داشته، طی زمان کوتاهی مطلب دقیق و جامع جمع‌آوری کرد؟ قطعاً با این شیوه، کتابی ناقص تحویل مخاطب داده می‌شود و وقتی مخاطب با کتاب مواجه می‌شود، تازه می‌بیند که زمین تا آسمان با آنچه که از کتاب انتظار داشت، متفاوت است.