تهران: کارنامه مطلوب کتاب شعر و داستان انقلاب

سرویس معرفی: برای شروع بررسی عملکرد جبهه فرهنگی انقلاب در سالی که گذشت از حوزه کتاب شروع می‌کنیم. با توجه به تنوع و کثرت در تولیدات این حوزه پرونده کتاب در دوشماره منتشر خواهد شد. مهم‌ترین کتاب های منتشر شده در سال 93 را با هم مرور کنیم:

«یادگاران23؛ کتاب غلامرضا رضایی» به قلم سمانه زالی؛ انتشارات روایت فتح_ قیمت:4000تومان

در دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران تک تیرانداز بود و در طول دوران حضور در جبهه سه بار مجروح شد وی آخرین بار در عملیات والفجر هشت دچار عارضه شیمیایی شد و در مرداد سال 1379 به شهادت رسید. در خاطره ای از این کتاب می خوانیم:

بسیجی بود، اوایل چفیه می انداخت و شلوار گشاد می پوشید.کمی که گذشت تیپش را عوض کرد. می گفت بچه ها اینطور نمی پذیرند. کت شلواری شد. اتو کرده و تر و تمیز. وضو می گرفت، حوله اش را از توی کیفش درمی آورد، صورتش را خشک می کرد، موهایش را شانه می کرد، عطر می زد می رفت سر کلاس.

«ولی دوشنبه آه» به قلم مرتضی امیری اسفندقه؛ انتشارات شهرستان ادب_قیمت:3500تومان

امیری اسفندقه، شاعر و پژوهشگری است که با تکاپوی شاعرانه به رصد مشاهیر و بزرگان شعر و ادب و فرهنگ تاجیکستان می‌پردازد، او در این کتاب می‌کوشد تا اشتراکات ایران و تاجیکستان را علنی کند تا این دو کشور را به هم پیوند بزند؛

«نگاه می‌کنم و گوش می‌سپارم

باز گرمی سم ستوران به گوش می‌آید

صفیر تیغ تاتار

نفیر ترکه و

تسمه

طنین تاریکی

غریو عربده و دادار عراده

تهاجم و جغ جار

چه خروشی!‌

چه غرمباغرمب بی‌رحمی!

مگر جوین

مگر باشتین

مگر بیهق

کجاست این جا؟

آه!

مگر نشابور است؟»

(ولی دوشنبه آه صص 30 و 29)

اسفندقه، ارمغانی به لحن سفرنامه ولی در چشم‌انداز زیبای شعر نیمایی برایمان آورده است که از سطر سطرش نام شهرهای ایران و تاجیکستان به مشام می‌رسد؛

«کجاست این جا؟ / آه!/ چقدر مثل فریمان/ چقدر مثل سنندج/ چقدر گیلان است!/ کلاردشتی دیگر/ در آن سوی این سو/ و یا نه / چاکسر و چابکسری در آن سوی مرز/ بنفشه‌ی طبری!/ مگر جغرق/ مگر طرقبه/ مگر شاندیز/ مگر، ابرده علیا و / زشک و / اخلومد/ کجاست این جا؟ آه!/ مگر خراسان است؟/ به گفت‌وگوی دری»

(همان صص 25 و 24)

اسفندقه، با استفاده از ظرفیت واژه‌ی «دو شنبه» توانسته است تصاویر زیبایی از تاجیکستان به دست دهد. او علاوه بر شناساندن تاجیکستان با تکیه بر واژه دوشنبه از آرایه‌ی ادبی «جناس تام» بهره جسته است؛

«چقدر گاهی/ ناگاه/ به چشم ملتهب من/ دوشنبه غمگین است/ مگر نه این که جهنم دوشنبه خلق شده؟/ و در دوشنبه سفر خوب نیست/ بد یمن است؟/ و روز عاشورا/ دوشنبه بوده؟ دریغ!/ دوشنبه سنگین است»

(همان صص 27 و 26)

اسفندقه با نگاه اصیل و استخواندار خود در بستر عشق به تصویر هر منظره جذابی از تاجیکستان می‌پردازد و گاهی اوقات دغدغه‌های شیرین، این گونه از لبانش می تراود؛

«هنوز دخترها/ این جا/ حواس شان جمع است/ هنوز بی‌آرایش/ به کوچه می‌آیند/ و گیسوان رهاشان هنوز هم شرقی است/ مداد جادوی غرب/ شکوه شرقی نوباوگان این جا را/ هنوز رنگ نکرده/ هنوز ننشسته/ به روی گونه‌ی این نوخطان مشکین خال/ غبار غبن و غرور/ هنوز جای سرمه/ در این دیار نظر باز/ بر سر چشم است/ و چشم‌ها/ این جا/ هنوز/ سایه ندارند/ و سرخی لب‌ها/ سخاوت خون است/ طبیعی و طبعی/ درخت یا دختر؟/ درخت‌های روان‌اند دختران این جا/ بلند و بار آور/ فروتن و شرمین...»

به هر حال امیری اسفندقه، در قالب نیمایی منظومه‌ای برای تاجیکستان سروده است و قطعا اگر تاجیک‌ها بدانند شاعران ایرانی این گونه از تاجیکستان روایت کرده اند برایشان شیرین است. شاعر علاوه بر یاد کرد زیبایی‌ها در این دفتر شعر، فصلی را در صفحات آخر به نام «پی نوشت» گنجانده است که به تفسیر واژه‌های غریب پرداخته است.

اسفندقه با آوردن کلمات «وطن» ایران و تاجیکستان را با هم یکی می‌داند و این گونه کتاب خویش را به پایان می‌برد؛

«هم از وطن

به وطن رسیده‌ام

روشن»

«دوازدهم» به قلم علی موذنی؛ انتشارات عصر داستان_قیمت:14500تومان

«دوازدهم» در زمان غیبت نوشته شده، اما سرتاسر حضور است. نویسنده از ابتدا بنا را بر این گذاشته که مستقیم با شخصی حاضر و در حضورش بنویسد. به همین دلیل به زمان‌های مختلف می‎رود؛ از گذشته دور یا گذشته‌ی پیش از واقعه گرفته تا زمان حال استمراری را می‌کاود. مکان قصه مدام تغییر می‌کند و زاویه دیدش متحرک است؛ شخصیت داستانی همه‎جا و همواره حاضر است.

نویسنده پس از اعتراف به این حضور و اساساً برای اعتراف، فرم‎های گوناگون را به کار می‌گیرد: سیناپس، حکایت، خاطره، نامه، اصلاحیه، رمان، نقد و... انگار بخواهد همه فضاها، فرم‌ها و همه زوایا را بسیج کند تا کمر خدمت به امام(عج) ببندند.

«دوازدهم» بیش از هر چیز محملی برای خشوع فرم و فرم‎های بکار رفته در آستان معصوم است. نشان توفیق در این فروتنی همین است که خواندن اثری تا این حد فرم­گرا، دشوار نیست.

زبان روان و صمیمی مؤذنی، مرور فصل‎های پیچیده و درهم را آسان کرده؛ نثری که گاه جانب طنز را می‎گیرد و وقتی طنین شورانگیزی دارد، خواننده را با شخصیت‎های متعددی همراه می‎کند. در این قصه هر فرد فارغ از جنبه‎های گوناگون انسانی در ارتباط با ولی عصر(عج) در نظر گرفته می‎شود و چون در این ارتباط ولیِ حاضر، در پرده غیبت به‎سر می‎برد، اشخاص به میزان مودتی که با امام دارند در صحنه می‎مانند.

کافی نیست بگوییم موضوع این رمان، امام زمان(عج) است و بحث را در محدوده محتوا نگاه داریم. «دوازدهم» در ساختار نیز نسبتش را با آن چه روایت می‌کند، حفظ کرده است. «روایت حضور» در این رمان برشی است از تصویر نوازش دستان امام عصر(عج) بر سر جسم و جان زندگی امروزمان.

روایتی که موذنی از تلاش‌های عموی امام زمان برای غصب امامت ارائه می‌کند و از سرداب خانه امام تا اندرونی قصر حاکم سرک می‌کشد یکی از بخشهای جذاب کتاب است. هم‌نشینی این روایت تاریخی در کنار روایت‌های معاصری از چند شخصیت متفاوت می‌تواند جذابیت کتاب را دو چندان کند.

دوازدهم در قطع خوبی چاپ شده و طراحی جلدش در عین سادگی زیبا و دلنشین است.

«آه باشین» به قلم محمد کاظم مزینانی؛ انتشارات عصر داستان_قیمت: 12900تومان

محمدکاظم مزینانی بازی‌های زبانی را حتی در عنوان کتاب‌هایش هم‌‌ رها نمی‌کند. از این دو کتاب اما «آه با شــین»، نامزد داســتان بلند در هفتمین دوره جایزه جال اســت. آه با شــین، دومین کتاب از تریلوژی مزینانی است که سال گذشته به کتابفروشی‌ها لبخند زد. «آه با شین» روایت زوال یک خاندان قجری است. راوی داستان را در سه لایه مختلف برای خواننده تعریف می‌کند.

لایه صفر داســتان، زمان حال شازده پنجم اســت که تا آخر داســتان نامش مشخص نمی‌شود. شازده در زمان حال داستان بالای 70 سال دارد و بیماری او را زمین گیر کرده است. دست وپنجه نرم کردن او با بیماری‌اش، خاطرات گذشــته و پســرش «کاوه» که اعتیاد هم دارد و تنها میراث خانواده سالاری است در این لایه واکاوی می‌شود. در لایه دوم داستان، که به صورت فلش بک ارائه. می‌شود، داستان خاندان سالاری، از نوادگان فتحعلی شاه قاجار روایت می‌شود.

داستان در این لایه خطی تعریف و خواننده با شخصیت‌های آن آشنا می‌شود. در لایه دیگری از داستان، خرده روایت‌های مربوط به شخصیت‌ها به صورت صحنه‌ای از گذشته آن‌ها ارائه می‌شود که کمک شایانی به عمق بخشــی شخصیت‌ها می‌کند. آه با شین را سوره مهر منتشر کرده است.

مزینانی تا کنون توانسته کتاب‌های بســیاری از جمله «پاییز در قطار»، «رازهای زندگی یک کاغ»، «نیلوفر چه می‌خواس». «تن‌ها انار خندید»، «کاغ‌های کاغذی»، «سوار سوم»، «داستان ناتمام»، «پسری که تنها بود» و «دوازده آیه» و... را منتشر کند و همچنین تاکنون موفق به دریافت جوایزی همچون دیپلم افتخار اولین جشــنواره کانــون پرورش فکری کودکان و نوجوان، جایزه کتاب سال جمهوری اسامی و برگزیده جشنواره داستان شهید غنی‌پور شده است.

«مرد رویاها» به قلم سیدمهدی شجاعی؛ انتشارات نیستان_قیمت: 25000تومان

نوشتن درباره افرادی که امروز در میان ما زندگی نمی‌کنند و در عین حال به دلیل موقعیت اجتماعی خود بسیار در معرض دید جامعه پیرامون خود بوده‌اند، کار ساده‌ای نیست؛ چون به طور قطع کثرت منابع و آثار تولید شده درباره چنین افرادی، راه را بر خلق اثری جذاب و بکر می‌بندد و به احتمال زیاد هر آنچه در مورد او می‌بایست بیان می‌شده، تا پیش از این گفته شده است.

شهید مصطفی چمران، از جمله چنین افرادی در زمانه ماست که به طور عمده در ایران به دلیل نوع حضورش در سال‌های دفاع مقدس در جبهه‌های غرب و نیز اطلاعاتی مختصر از حضورش در لبنان شناخته شده است؛ اما سید مهدی شجاعی در تازه‌ترین اثر خود که در قالب فیلم‌نامه یک سریال ۱۳ قسمتی و درباره او نوشته شده است، به سراغ نیمه پنهان زندگی چمران رفته است و به راحتی تمامی مصائب موجود پیرامون نوشتن از چنین افرادی را پشت سر گذاشته است.

به عبارت ساده‌تر «مرد رؤیاها» که امروز پیش از تصویری شدن، خوانده شده است، داستانی است از زندگی شهید چمران در آمریکا و لبنان و مصر که تا پیش از این کمتر درباره آن صحبتی به میان آمده است.

شجاعی در «مرد رؤیاها» با درک اقتضاء تحمل مخاطب، نه به سوی خلق یک اثر اکشن و پر کشش و زد و خورد رفته است و نه به سراغ خلق یک ملودرام عاشقانه از زندگی یک مجاهد و شهید ملی. او در «مرد رؤیاها» سعی کرده به دور از احساسات، پیش از هر چیز به خلق یک ساختار واقعی و رئال از شخصیت مردی رؤیایی دست پیدا کند. فردی که در عین عمل‌گرایی و فعالیت بر اساس اصول و شیوه‌های مبارزه سیاسی و نظامی چریکی، عاشق‌پیشه نیز هست و روابط عاطفی زندگی را نیز فراموش نمی‌کند....

«سکته ملیح» به قلم سعید بیابانکی؛ انتشارات شهرستان ادب_قیمت: 8000 تومان

پس از «هي شعر تر انگيزد» و «ضدّ حالات»، سومين مجموعه طنز سعيد بيابانکي با عنوان «سکته مليح» توسط انتشارات شهرستان ادب در بيست‌وهفتمين دوره نمايشگاه کتاب تهران رونمايي خواهد شد. به جز آثار حوزه طنز، از بيابانکي آثاري چون «سنگچين»، «جامه‌دران» و «نامه‌هاي کوفي» به چاپ رسيده است.

سکته مليح در دو بخش کليِ ترقّه‌‎ها و جرّقه‌ها تنظيم شده است که بخش نخست شامل غزل‌ها و قطعات طنز بيابانکي و بخش دوم در بردارنده سروده‌هاي کوتاه اين شاعر اهل خميني‌شهر در حوزه شعر طنز است. موضوعات اجتماعي، سياسي و فرهنگي، عمده مضامين اين کتاب را تشکيل مي‌دهند.

نگاه طنزآلود و در عين حال طعنه‌آميز شاعر به مسائل روز جامعه، از ويژگي‌هاي بارز اشعار سعيد بيابانکي در سکته مليح است.

هم‌چنين تسلط شاعر به اشعار بزرگان و گذشتگان که گه‌گاه در برخي ابيات جلوه مي‌کند، درخور تحسين است. به عنوان مثال در همان ابيات ابتدايي نخستين شعر کتاب با عنوان «لال‌وار» مي‌خوانيم:

حالا که در به در شده‌ايّ و عيال‌وار

آتش بزن يکي پر سيمرغ، زال‌وار

اي چرخ! غافلي که جه بيداد کرده‌اي

کندي تو پوست از سر من، پرتقال‌وار...

گذشته از زبان و بيان روشن اشعار کتاب، استفاده از رديف‌هاي خاص در برخي اشعار، ملاحتي خاص به برخي کارهاي بيابانکي افزوده است:

ماه من، انگار قرص خواب مصرف کرده است

شربت شيرآور مهتاب مصرف کرده است...

شاعري از شدّت شيرين‌زباني سکته کرد

تاجري در حجره از شوق گراني سکته کرد...

بيا و کرکره خواب را بکش پايين

کمي فتيله مهتاب را بکش پايين...

در مجموع سعيد بيابانکي شاعري است که در هم در عرصه شعر طنز و هم در شعر جدي، توانا و صاحب‌سبک است و تورقي کوتاه بر «سکته مليح» مخاطب را به خوانش دقيق و عميق کتاب دعوت مي‌کند.

«سبک زندگی» به قلم محمدرضا زائری؛ انتشارات آرما _قیمت: 11000 تومان

در قسمتی از مقدمه کتاب می‌خوانیم:

ماجرا دقیقا از پایین و کف خیابان شروع می‌شود. یکی از دلایلی که باعث شده است بحث سبک زندگی که حال، جدی مطرح شده است، گاه سر از در و دیوار در بیاورد، همین است که به جای رفتن به کف خیابان، برای سبک زندگی سخنرانی می‌گذاریم و دوره آموزشی تدوین می‌کنیم؛ گویی سبک زندگی هم مثل فلسفه و فیزیک یاد دادنی و امتحان گرفتنی است! از پایین شمشیر می‌خوریم و نیزه را بالا، در هوا می‌زنیم و این می‌شود که حریف بر ما غلبه می‌کند. نمونه‌اش کتاب و ویدئوهای آموزش زبان انگلیسی و بازی‌های ویدئویی است که فضای ترویج زندگی غربی هستند. آن وقت برای مقابله، جلسه‌های سخنرانی و آموزشی برگزار می‌کنیم! در واقع فیلم‌های سینمایی و سریال‌های تلویزیونی کانون اتفاق و جریان است؛ نه کلاس درس و کتابخانه و جلسه سخنرانی. آن که باید کار را درست کند، رسانه است؛ یعنی باید کار را از همان جایی درست کرد که خراب شده است...

«رودخوانی» به قلم محمد مهدی سیار؛ انتشارات شهرستان ادب_قیمت: 10000 تومان

محمدمهدی سیار شاعری است که با برخی شعرهایی مثل «مالک رسیده است به آن خیمه سیاه» و «مباد سفرة رنگینتان کپک بزند» و «از کتاب درسی آن سال ها» و «شطرنج» برای ما آشناست. سیار دانشجوی دکترای فلسفه است و با علوم اسلامی نیز تا سطح پایة یک حوزه آشناست و همین مشخصه وقتی به توانایی های فنی او اضافه می شود، به سرعت به شعر او درخشش خاصی می بخشد.

از حیث تکنیک، محمد مهدی سیار شاعری با حیای تکنیکی بالاست، چرا که از عادات مرسوم برخی شعرهای جوان که ویژگی های فنی شان را به اصطلاح به رخ می کشند و حتی به چشم مخاطب فرو می کنند! مبراست و هنرنمایی هایش بسیار آهسته و پیوسته است و لحظاتی مثل

فال حافظ هم هر بار که می گیرم باز

مژده ای دل که مسیحا نفسی می آید

را خلق می کند.

و نکته آخر این که موفقیت سیار در نیمایی ها نشان می دهد که میراث ادبی نیما که آخرین بار در هیئت دلآرای قیصر عزیز، علی رغم تمام بی مهری های زمانه جلوه کرده بود، در میان شاعران جوانی مثل محمد مهدی سیار همچنان زنده است و به حرکت بالندة خود ادامه می دهد. جریانی که به نظر من می تواند بهترین شیوه ها و نمونه های نوآوری مبتنی بر سنت را ارائه دهد.

در این کتاب تمام شعر های آقای سیار جمع شده و کتابی را تشکیل داده به نامه رودخانی که در چند ماه گذشته به دست رهبر انقلاب رسیده و به قدری ایشان از اینک کتاب راضی بودند که درباره این کتاب فرمودند: خیلی خوب بود.

سیار درباره اثر خود می گوید: البته همه شعرهای این کتاب آیینی نیست، حتی شعر عاشقانه دارد. شعر اجتماعی دارد، شعر حدیث نفس، اندیشه و یا شخصی هم دارد. ولی فکر می کنم که نگاه آئینی و هیئتی در همه شعر ها به نوعی پنهان است، حالا ما این کار را اینجا شروع کردیم فکر می کنم که می شود ادامه داد.

در کمال بی خیالی و شکوه

خیره می شوم به چشم های تو

حس و حال مبهم خوشی ست

حس و حال قایقی ست کاغذی

که بی گدار

می زند به آب

«رقعه» به قلم سید حمیدرضا برقعی؛ انتشارات فصل پنجم_قیمت: 6000 تومان

این کتاب پس از طوفان واژه ها و قبله مایل به تو سومین مجموعه شعری است که از حمید رضا برقعه ای منتشر می شود.

بیشتر شعرهای کتاب موضوع آیینی و مذهبی دارند هرچند شعرهای آزاد هم در این مجموعه آمده است.

اشعار کتاب نیز در قالب های متفاوت مثل غزل و چهارپاره و قصیده و در وزن های متفاوت سروده شده اند و زمان سرودن این اشعار نیز به سال های 90 تا 92 مربوط می شود که در 64 صفحه منتشر شده است.

در غزلی از این کتاب می خوانیم:

«به همین سادگی»

تمام پنجره را غرق حسن یوسف کن

دل اهالی این کوچه را تصرف کن

قدم بزن وسط شهر باصدای بلند

به عابران پیاده غزل تعارف کن

وبی بهانه تبسم کن و نگاهت را

شبیه اینه ها عاری از تکلف کن

سپس به مجلس ترحیم یک غریبه برو

وچشم های خودت را پر از تاسف کن

صدای ضبط,اتوبان,هوای بارانی

به خود بیا! نرسیده به قم توقف کن

سلام دختر باران! سلام خواهر ماه!

بهشت را به همین سادگی تصرف کن

«حجاب با حجاب» به قلم محمدرضا زائری؛ انتشارات آرما_قیمت: 6000 تومان

برشی از پیشگفتار نویسنده:

در کتاب " حجاب بی حجاب" کوشیدیم از ضرورت پرداختن بی پرده به موضوع حجاب سخن بگوییم و " بی حجاب" به حجاب بپردازیم و در کتاب حاضر از این واقعیت تلخ سخن گفته ایم که " با حجاب" رفتار و عملکرد نادرست برخی اشخاص حقیقی و حقوقی، روی زیبا و دلپذیر مفهوم متعالی و آرمانی و ارزشمند حجاب پوشانده شده است. اگر برخی رفتارها و کردارهای نادرست و ناشیانه و گاه تخریبی و فاجعه بار نبود، شاید ابعاد گوناگون اجتماعی و فرهنگی این حکم الهی و فریضه شرعی به راحتی تبیین می شد و پذیرش آن برای مخاطبان بسیار گواراتر و آسان تر بود. اما باید به صراحت اعتراف کنیم آنچه امروز باعث شده تا وضعیت حجاب در جامعه ما چنان باشد که می دانیم و می بینیم قبل از هر چیز همین حجاب و پرده رفتارها و گفتارهای ناپسند برخی از خودمان است...

... زمانی که روسری اقتصاد کمی کنار رفت و مانتوی سیاست کمی تنگ و کوتاه شد و نظام اداری چکمه پوشید و سیستم قضایی گردن و بازویش را برهنه کرد، به طور طبیعی این واقعیت های تلخ در تصویر زنان کوچه و خیابان خودشان را نشان می دهند. قضیه همین قدر ساده است. باور کنید.