مسئولیت زیست محیطی جوان مؤمن انقلابی

وضعیت فعلی محیط‌زیست در کشور و بحران‌های حاصل از آن در شرایطی است که ایران مبتنی بر سند چشم‌انداز ۲۰ ساله می‌بایست به کشور اول منطقه در حوزه‌های مختلف و مخصوصا اقتصادی تبدیل شود و نیک می‌دانیم که امروزه، موضوعی به نام «توسعه‌ی پایدار» در نسبت تام با مسأله‌ی محیط زیست است.

از آغاز حضور انسان در زمین، استفاده از محیط‌زیست توسط بشر، همواره در جهت بهره‌برداری و رفاه انسان قرار گرفته است. اما با روند صنعتی شدن جهان، بهره‌برداری و استفاده از محیط‌زیست و منابع طبیعی، بیش از هر زمانی صورت گرفته است؛ به‌طوری‌که استفاده‌ی بیش از حد از منابع طبیعی و برداشت بی‌رویه از منابع در دسترس، باعث شده که نسل فعلی به منابع خدادادی که میراث نسل‌های بعدی است، تجاوز کند. به دلیل همین موضوع، صحبت پیرامون مفهوم توسعه‌ی پایدار، بیش از هر زمانی در زمان کنونی به گوش می‌رسد و از جایگاه بالایی در تداوم پیشرفت بشری برخوردار شده است.

 اهمیت توسعه پایدار برای جهان امروز
از توسعه‌ی پایدار تعاریف گسترده‌ای شده است، ولی آنچه در تمامی تعاریف مشترک است، استفاده از منابع طبیعی و خدادادی به‌گونه‌ای است که هم باعث رشد و بهره‌مندی جامعه‌ی امروزی شود و هم بتوان منابع را به‌گونه‌ای برای نسل آینده به‌عنوان میراثی ماندگار حفظ کرد. در یکی از تعاریف توسعه‌ی پایدار آمده است که توسعه‌ی پایدار، دستیابی به اهداف اقتصادی و اجتماعی است؛ به‌گونه‌ای که در بلندمدت منابع نگهداری شوند، محیط‌زیست محافظت شود و تندرستی و رفاه انسان‌ها تضمین گردد.

همان‌گونه که بیان شد، برای آنکه جامعه به‌صورت پیوسته پیشرفت و ارتقا پیدا کند، ناگزیر به بهره‌گیری از طبیعت است، اما بهره‌گیری از طبیعت همواره باید با این نگاه صورت گیرد که منافع نسل آینده نیز در نظر گرفته و تضمین شود. به عبارت دیگر، در بهره‌گیری از محیط‌زیست و منابع طبیعی، باید توجه داشت که منافع شخصی و کوتاه‌مدت اقتصادی، تنها ملاک عمل نباشد و منافع طولانی‌مدت نسل‌ها هم مورد توجه قرار گیرد.

اهمیت حفظ منابع طبیعی و محیط‌زیست تا بدان‌جاست که در قانون اساسی به‌صراحت به این موضوع اشاره شده و آمده است: فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط‌زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.۱

 نقش محیط‌زیست در پیشرفت و آینده‌ی مطلوب کشور
یکی از مسائلی که در زمینه‌ی محیط‌زیست باید مورد توجه قرار گیرد، این است که حفظ محیط‌زیست یک امر حیاتی است و امری تجملاتی نیست، حفاظت از جنگل‌ها و پوشش گیاهی، مصرف بهینه‌ی آب و حفاظت از خاک و دیگر موجودات زنده، همگی برای بقای انسان و زندگی مطلوب مادی و معنوی او درجه‌ی بالایی از اهمیت را داراست.

برای مثال، اگر از آب‌های در دسترس، به‌درستی استفاده نشود، زندگی انسان‌ها از طرق مختلف می‌تواند دچار مشکل شود. با توجه به اینکه ایران کشور کم‌آبی به‌شمار می‌آید، درصورتی‌که از آب‌های موجود، در زمینه‌هایی مانند کشاورزی به‌درستی استفاده نشوند، بخشی از اشتغال و درآمد در این حوزه از بین خواهد رفت و منجر به مشکلات عدیده‌ی اقتصادی برای افراد شاغل در این بخش می‌گردد و عدم مصرف بهینه‌ی آب به‌عنوان یکی از منابع طبیعی ارزشمند و حیاتی، باعث وابستگی کشور به خارج، در زمینه‌ی محصولات کشاورزی مختلف می‌شود. در همین مورد امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: زندگی بدون داشتن سه چیز بر انسان گوارا نیست: هوای تمیز، آب فراوان و گوارا و زمین حاصلخیز.۲

متأسفانه آلودگی هوا در شهر‌های بزرگ و صنعتی، در چند سال اخیر بسیار چشمگیر شده است؛ به‌طوری‌که تعداد روزهای هوای ناسالم در تهران از ۷۵ روز در سال ۸۵، به ۱۴۸ روز در سال ۹۲ افزایش یافته است. ۳ علاوه بر آلودگی‌های ناشی از فعالیت‌های زندگی ماشینی و صنعتی، اخیراً بحث ریزگرد‌ها نیز باعث شده است زندگی بخشی از مناطق جنوبی و غربی کشورمان با مشکلاتی مواجه شود. دانستن این موضوع که ریزگرد‌ها بر روی مسائل اقتصادی و کشاورزی هم اثرات سوئی ایجاد می‌کند، نگرانی‌ها را دوچندان می‌سازد.

در برخی مناطق کشور نیز شرایط زمین‌های کشاورزی، به دلیل بهره‌برداری بیش از حد و نادرست و بدون توجه به ظرفیت زمین، باعث شده است که حاصلخیزی سابق را نداشته باشند. استفاده از کودهای شیمیایی نیز باعث آلودگی بخش‌هایی از آب‌های زیرزمینی شده است.

موارد اشاره‌شده، برخی از دلایل اهمیت پرداختن به مسائل زیست‌محیطی است که به دلیل عدم توجه در گذشته، باعث کاهش کیفیت زندگی در بخشی از مناطق کشور شده و در صورت نپرداختن جدی به آن، می‌تواند مشکلات بیشتری برای نسل بعدی به وجود آورد.

رهبر معظم انقلاب با توجه به وضعیت امروز محیط‌زیست در کشور، در این زمینه می‌فرمایند: مسئولان کشور باید با برنامه‌ریزی دقیق، مدیریت صحیح و جدیت در کار، این سرزمین را از تضییع خسارت‌بار منابع حیاتی و طبیعی و ضایع شدن درخت، آب و خاک نجات بدهند.

 نقش مردم در از بین بردن معضلات محیط زیستی
برای برون‌رفت از بحران‌های زیست‌محیطی، یقینا دولت‌ها می‌بایست تمهیدات لازم را به عمل آورند. مسأله‌ی محیط‌زیست برای دولت‌ها می‌بایست از یک موضوع تشریفاتی یا درجه‌دو خارج شده و به‌عنوان موضوعی که مؤثر بر زندگی و سلامت و پیشرفت مردم و جامعه است تبدیل شود. به همین علت رهبر خطاب به مسئولین امر می‌فرمایند: «من خواهش می‌کنم مسئولینی که در بخش‌های مختلف هستند، به این نکته توجه کنند که نگاه به مسئله‌ی آب‌وهوا، نگاه به مسئله‌ی غبار، نگاه به مسئله‌ی دود، نگاه به مسئله‌ی هوای سالم، نگاه به مسئله‌ی آب سالم، نگاه به محیط‌زیست سالم، نگاه به مسئله‌ی جنگل‌ها، نگاه‌های اصلی است. این‌ها را در متن برنامه‌ها، در مجاری همه‌ی برنامه‌های زندگی بگنجانند.»۴

اما از سویی دیگر، با توجه به اینکه فعالیت‌های حفاظت از محیط‌زیست بسیار وسیع است، در همه‌ی کشورها، دولت‌ها به‌تنهایی از عهده‌ی تمامی امور زیست‌محیطی برنمی‌آیند و نیاز به مشارکت همگانی در حفاظت از محیط‌زیست دارند. بنابراین مسئولین باید در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های خود، شرایط را برای حضور آحاد «مردم» فراهم نمایند تا در این زمینه، از مشارکت آن‌ها حداکثر استفاده به عمل آید.

رهبر انقلاب هم با توجه به تجربه‌ی کمک گرفتن از مردم در مدیریت کشور می‌فرمایند: «از اول انقلاب تا امروز هر وقتی هر کاری را محول به مردم کردیم، آن کار پیش رفته است، هر کاری را انحصاری در اختیار مسئولان و رؤسا و مانند این‌ها قرار دادیم، کار متوقف مانده است.»۵

برمبنای قانون اساسی نیز در جمهوری‌ اسلامی، حفاظت‌ از محیط‌زیست، ‌ که‌ نسل‌ امروز و نسل‌های‌ بعد باید در آن‌ حیات‌ اجتماعی‌ رو به‌ رشدی‌ داشته‌ باشند، وظیفه‌ی‌ عمومی‌ تلقی‌ می‌شود.۶ ملت ما و خصوصاً جوانان مؤمن و انقلابی، که همواره در تمامی مقاطع انقلاب نقش سازنده‌ای داشته‌اند، هم‌اکنون نیز باید به فعالیت‌های خود در زمینه‌ی محیط‌زیست و مشارکت در این عرصه، رونق بیشتری دهند و خلأ‌های موجود در این عرصه را با نقش‌آفرینی خود پُر کنند.

اینکه رهبری هر سال در کاشت نهال پیش‌قدم می‌شوند، در واقع امر به معروف عملی ایشان به حساب می‌آید و حکایت از جایگاه این امر دارد. ایشان در همین مورد به جوانان چنین توصیه می‌کنند: «ما یک درخت می‌کاریم، معنایش این است که جوان‌ها که چندین برابرِ نیروی یک آدم پابه‌سن‌گذاشته‌ای مثل ما در آن‌ها وجود دارد و نشاط بیشتری دارند، تعداد بیشتری درخت بکارند و مردم عزیز کشورمان عادت کنند به سنت ایجاد این وسیله‌ی حیات.»۷

 ایران، الگویی برای ساخت تمدن نوین اسلامی
بنا بر گفته‌ی رهبر انقلاب، هدف کلان انقلاب اسلامی، ساخت «تمدن نوین اسلامی» است. از سویی دیگر، ایران با تغییرات ژئوپلیتیکی منطقه و پیشتازی انقلاب خود، به الگویی برای بسیاری از دولت‌های برخاسته از اراده‌ی مردم تبدیل شده است و عملکرد ایران برای مردم و این حکومت‌های جدید، مانند الگویی برای مسیر پیشرفت، رصد می‌شود. از این رو، ایران باید الگویی جامع در مورد نحوه‌ی حفاظت از محیط‌زیست به‌منظور بهره‌مندی داخلی و بومی ارائه کند تا موضوع محیط‌زیست، که در تمدن‌سازی نقش حائز اهمیتی دارد، مطلوبیت داشته باشد. وضعیت مطلوب در محیط‌زیست ایران برمبنای الگوی ایرانی-اسلامی پیشرفت۸، به‌صورت زیر ترسیم شده است:

*بهره‌مند از آب، هوا، خاک سالم و پاک و تنوع زیستی مطلوب، ایمن و پایدار در تراز جهانی
*دارای نظام‌های سیاست‌گذاری و اجرایی، شهروندان و جامعه‌ی آگاه، علاقه‌مند و عامل به دانش، اخلاق، اصول و هنجارهای محیط‌زیستی
*معیار پیشرفت و پیشتاز در عرصه‌ی کاربست و گسترش کارآفرینی با فناوری‌های نوین محیط‌زیستی در سطح کشورهای منطقه و جهان اسلام
*برخوردار از منظر روح‌بخش، جذاب و منتخب برای گردشگران

همچنین براساس سند ملی محیط‌زیست، ایران باید جایگاه اول در منطقه را از جهت کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای، استفاده از انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر، تولید و بهره‌برداری از علم و فناوری محیط‌زیستی، سهم کارآفرینی محیط‌زیستی از تولید ناخالص داخلی، سهم مشارکت شهروندان و تشکل‌های مردمی داشته باشد.

به نظر می‌رسد که برای تحقق اهداف سند ملی محیط‌زیست، بیش از هر عاملی، مشارکت جوانان می‌تواند مؤثر واقع شود و ضروری است جوانان مؤمن انقلابی، با عزم جهادی خود، به مشارکت و تلاش علمی و عملی برای ارتقای حفاظت از محیط‌زیست و آبادانی ایران اسلامی بپردازند تا کم‌کاری‌های گذشته جبران شود و مردم کشورمان در افق ۱۴۰۴، از زندگی باکیفیت‌تر و سالم بهره‌مند شوند و ایران به‌عنوان الگویی منطقه‌ای در حفاظت از منابع طبیعی و محیط‌زیست سالم، مطرح شود. از این روی، به نظر می‌رسد بهبود شرایط فعلی جز با حرکت جهادگونه‌ی مردم و علی‌الخصوص «جوانان مؤمن انقلابی» امکان‌پذیر نیست. جوان مؤمن انقلابی می‌بایست دغدغه‌ی حفظ محیط‌زیست و رفع معضلات و مشکلات آن را در تمام روزها و هفته‌ها و سال‌ها را به‌عنوان یکی از دغدغه‌های همیشگی خود مد نظر داشته باشد.

پی‌نوشت‌ها:
۱. قانون اساسی، اصل ۵۰.
۲. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۲۳۴، ح ۱۰۷.
۳. براساس آمار استخراج‌شده از سایت شرکت کنترل کیفیت هوا (air.tehran.ir) در سال ۸۵، هوای تهران ۷۵ روز ناسالم برای گروه حساس داشته و در سال ۹۲، تهران ۱۴۸روز (۱۲ روز ناسالم و ۱۴۸ روز ناسالم برای گروه حساس) هوای ناسالم داشته است.
۴. بیانات در بوستان ولایت به مناسبت روز درخت‌کاری، ۱۷ اسفند ۱۳۸۹.
۵. بیانات در دیدار با مردم آذربایجان، ۲۹ بهمن ۱۳۹۳.
۶. اصل ۵۰ قانون اساسی.
۷. ۱۸ اسفند ۱۳۸۸.
۸. سند ملی محیط‌زیست جمهوری اسلامی ایران، فصل سوم.

منبع: KHAMENEI.IR