تهران: چشم‌انداز زیبای قله‌ای در «صدر» اندیشه

به گزارش حلقه وصل، تجسم عینی متفکر مسلمان در عصر حاضر را می‌توان در وجود کسی یافت که بسیاری از اندیشمندان در کوهپایه‌های قله علمی او حیرت‌زده، چشم بر قله بلند وجودش داشته و دارند. کسی که هنوز بسیاری از آثار او آن طور که باید، مورد مطالعه و بررسی قرار نگرفته و مانند گنجی ارزشمند زیر آواری از مظلومیت باقی مانده است.

هیچ‌کس فکرش را نمی‌کرد شخصیتی در حوزه نجف آن زمان پدید آید که اینچنین گوی سبقت از فلاسفه و اندیشمندان غرب ربوده باشد و پیشتازانه در اندیشه‌های کلان تمدن‌سازی و نظام‌سازی اسلامی گام بردارد.

با مطالعه کتاب صدر اندیشه، می‌توان با قلم عبدالله نصری، سیری داشت در زندگی، آرا و اندیشه‌های شهید سید محمدباقر صدر و خوشه‌چین بوستان اندیشه‌های ناب او شد.

در این سفر، نخست در فراز و فرودهای زندگی پرتلاطم نایغه‌ای از نوابع عصر قرار می‌گیریم و شیرینی‌ها و تلخی‌های این زندگی سراسر عزت را تا اندازه‌ای درک خواهیم کرد. در این بخش کتاب، از ولادت تا شهادت این مرد بزرگ به رشته تحریر درآمده است. کسی که از همان نخستین روزهای زندگی، نبوغ و شخصیت والایش، حیرت و اعجاب همه اطرافیان را برمی‌انگیزد و در سال اول تحصیل طی چند ماه، در اثر نبوغی که از خود نشان می‌دهد، از کلاس اول به دوم، سوم و سپس به کلاس چهارم منتقل می‌شود و علاوه بر تعلیم دروس، همزمان در جایگاه استاد، به دوستان خویش درس می‌دهد.

با وجود سن کم، هر سال در روزهای عاشورا به سخنرانی درباره حادثه کربلا می‌پرداخت. شاید به دلیل همین علاقه دیرینه بود که زمان شهادتش، هنگامی که پس از تحمل بدترین شکنجه‌ها، از وی پرسیده می‌شود که دوست داری چگونه کشته شوی؟ پاسخ می‌دهد: أن أُذبَح کما ذُبح الحسین علیه السلام.

حمایت‌های بی‌دریغ شهید صدر از نهضت اسلامی و حرکت امام خمینی رحمه الله در ایران نیز به صورت مستند و با نقل نامه‌ها و مواضع او در این کتاب منعکس شده است.

در این کتاب پیش از ورود به آرا و اندیشه‌های شهید صدر، ابعاد اخلاقی و علمی او نیز به طور مفصل بیان شده و در این زمینه، زهد و ساده‌زیستی، ارادت به اهل‌بیت علیهم السلام، تواضع، روابط خانوادگی و... از جنبه‌های اخلاقی و همچنین آثار علمی این اندیشمند و فقیه مسلمان مورد بررسی و تبیین قرار گرفته است.

اما در مقام بررسی و بیان آرا و اندیشه‌های شهید صدر، مؤلف کتاب در یک تقسیم‌بندی مطلوب، اندیشه‌های شهید صدر را در نُه بخش علمی مورد مطالعه قرار داده است: 1) معرفت شناسی، 2) شناخت انسان، 3) مباحث کلامی، 4) شناخت قرآن، 5) اندیشه سیاسی، 6) جامعه و تاریخ، 7) اقتصاد اسلامی، 8) نظام اجتماعی انسان، 9) اجتهاد و نهاد مرجعیت.

جالب اینجاست که در هر بخش، با مراجعه به آثار این متفکر مسلمان، نظریات و دیدگاه‌های او به صورت جامع و خلاصه‌ ارائه شده است. به گونه‌ای که در هر موضوع، علاوه بر خلاصه‌ای از مهم‌ترین مقدمات بحث، تلاش شده است که اصل و جوهره دیدگاه شهید صدر در آن موضوع بیان شود و نظریه ایشان در هر بخش ارائه گردد.

در بخش‌هایی از کتاب نیز پس از بیان آرای شهید صدر حول موضوع بحث، نقدهایی که از جانب دیگران به نظریات شهید صدر وارد شده، نقل گردیده و پاسخ‌هایی نیز در برابر این نقدها داده شده است.

شهید صدر را می‌توان نابغه‌ای دانست که وسعت اندیشه و نگاه او در هر موضوع چندین برابر بیش از سایر علمای معاصرش بود و از همین‌رو، ورود او در هر عرصه علمی، با نوآوری‌های جالب و ممتازی همراه بود. سخنان و نظریات شهید صدر ساختمان‌های فکری مجلل و متقنی را به جای ساختارهای قدیمی و کهنه ارائه می‌کرد. نظریات او حتی در زمینه‌های تاریخ تشیع، تفسیر قرآن و اقتصاد نیز سرشار از نظریات و ساختارهای محکم و نویی بود که می‌تواند در عصر حاضر پاسخگوی بسیاری از نیازهای بشر باشد.

هرچند شهادت او، جامعه علمی مسلمانان را از ادامه مباحث علمی و کم‌نظیر وی بی نصیب ساخت، اما آنچه از شهید صدر به‌جا مانده نیز تاکنون آنگونه که باید مورد مطالعه، ترویج و استفاده قرار نگرفته است.

کتاب صدر اندیشه، تلاشی ارزنده در جهت ترویج آثار و اندیشه‌های شهیدصدر محسوب می‌شود که در 727 صفحه، توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی به زیور طبع آراسته گردیده است. صفحات پایانی این کتاب، حاوی تصاویری از دوران حیات شهید صدر و خواهر گرامیش، بنت الهدی است که گویای سادگی، تواضع، مهربانی و عظمت شخصیت این دو شهید از سلاله پاک فاطمی است.