تهران: بیانات رهبر انقلاب با محوریت ابعاد شخصیتی حضرت علی(ع) در کتاب «جاودانه‌ تاریخ»

سرویس مبشر صبح: «جاودانه‌ تاریخ» مجموعه‌ای است از بیانات حضرت آیت‌الله‌العظمی  خامنه‌ای(مدّظلّه‌العالی) با موضوع و محوریت ویژگی‌ها و ابعاد شخصیّتی حضرت علی(علیه‌السّلام) که توسط انتشارات انقلاب اسلامی منتشر شده است. کتاب شامل 26 فصل با عناوین ذیل است:

علی(ع)؛ شخصیتی با ابعاد نامتناهی، آفاق عالم پُر از فضایل امیرالمؤمنین(ع)، امیرالمؤمنین از زبان پیامبر(ص)، امیرالمؤمنین(ع) در کلام امام مجتبی و امام صادق(ع)، جامعیّت شخصیّت امیرالمؤمنین(ع)، توازن شخصیّت امیرالمؤمنین(ع)، ایمان علی(ع)، اخلاص و تقوای امیرالمؤمنین(ع)، صبر و بصیرت امیرالمؤمنین(ع)، عبادت علی(ع)، امیرالمؤمنین(ع) فارغ از خودیّت و منیّت، ایثار و انفاق امیرالمؤمنین(ع)، زهد طاقت فرسای علی(ع)، امیرالمؤمنین(ع) و انتخاب سخت‌ترین‌ها، تلاشگری و جهاد امیرالمؤمنین(ع)، علی(ع) پرچمدار عدالت، شجاعت بی‌نظیر امیرالمؤمنین(ع)، مراقبت از بیت‌المال و فقیران، امیرالمؤمنین(ع) قدرتمندی مظلوم، رابطه عاشقانه ما با امیرالمؤمنین(ع). 

از ویژگی‌های منحصر به فرد این اثر، تحقیق گسترده‌ای است که در زمینه‌ی منابع آن انجام شده. مستند سازی و ارجاعات دقیق تاریخی بیانات رهبر معظّم انقلاب اسلامی در پاورقی صفحات و همچنین پیوست‌های 23 گانه‌ انتهای کتاب، بدون تردید بهره‌مندی مخاطب از اثر را به میزان قابل توجهی افزایش داده است.

ویژگی‌های شخصیّتی امیرالمؤمنین حضرت علی(ع)

یکی از ابعاد شخصیّتی و ویژگی‌های امیرالمؤمنین اهتمام ویژه به عبادت خداوند متعال در طول عمر شریف آن حضرت بوده است: «آن  بزرگوار، همه‌ی عمرش را به عبادت خدا گذراند. از اوّلی که در وجود آن بزرگوار به وسیله‌ی پیغمبر اکرم نقطه‌ی نوری از هدایت الهی به وجود آمد، تا لحظه‌ای که با شمشیر دشمنان خدا به لقاءلله شتافت، یک‌جا شما آن بزرگوار را پیدا کنید که از عبادت و توجّه به خدا و رابطه گرفتن با خدا غفلت کرده باشد! چه در شادی، چه در عزا، چه در جنگ و چه در صلح. در شب به نوعی، در روز به نوعی، در مسجد به نوعی، در میدان جنگ به نوعی، در مسند حکومت به نوعی، در جایگاه قضاوت و داوری به نوعی، دائم در حال ارتباط با خدا و تعبّد پیش پروردگار و کار برای او. این امیرالمؤمنین است.»(17/اردیبهشت/67)

یکی از قرائن مبین ابعاد عبادی آن حضرت ادعیه‌ای است که ایشان بیان فرموده و توسط سایر ائمه(ع) و بزرگان دین مورد تأمل و استفاده قرار گرفته است: «من یک وقت از امام راحل بزرگوارمان پرسیدم: در بین دعاهایی که هست، شما کدام دعا را بیشتر از همه می‌پسندید و بزرگ می‌شمارید؟ ایشان تأملی کردند و گفتند: دو دعا؛ یکی دعای کمیل، یکی هم مناجات شعبانیّه. احتمالاً مناجات شعبانیّه هم از امیرالمؤمنین است؛ چون در روایت دارد که همه‌ی ائمّه مناجات شعبانیّه را می‌خواندند»(12/بهمن/75)

زهد حضرت علی(ع) و بی توجهی به دنیا و عدم دنیا پرستی نیز از دیگر وجوه شخصیّتی آن حضرت بوده است: «این جملات از زبان  امیرالمؤمنین، در فضای آفرینش و فضای زندگی انسان، همچنان پُر طنین است: «یا دنیا... غرّی غیری» ای جلوه‌های دنیا، ای زیبایی‌های پرجاذبه، ای هوس‌هایی که قویترین انسان‌ها را به دام خود می‌کشید، بروید کس دیگری غیر علی را فریب، بدهید؛ علی بزرگتر و بالاتر و قویتر از این حرف‌هاست»(10/بهمن/69)

نکته قابل تأمل در این بحث بیان این سخنان از لسان کسی است که بعنوان حاکم جامعه اسلامی درواقع همه منابع و ثروت سرزمین عظیم اسلامی را در دست داشته است: «امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) در رأس آن کشور پهناور عظیم، با آن قدرت و آن همه منابع و ثروت در آن روزگار و در آن برهه از زمان، اندکی خودش را به دنیای انسان معمولی آلوده نمی‌کرد و می‌فرمود: «غرّی غیری» برو سراغ دیگران، ای دنیای رنگین! برو سراغ ضعیف‌ها؛ که دست تو به مثلِ امیرالمؤمنینی نمیرسد، که نمیرسد!»(8/خرداد/72)

از دیگر ویژگی‌های شخصیّتی امیرالمؤمنین در لسان حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای اهتمام ویژه آن حضرت به جلب رضای الهی در  دوران انقلاب اسلامی پیامبر(ص) و همه مراحل زندگی بوده است: «در جنگ‌های پیامبر، در اُحد آن وقتی که همه به جز اندکی رفتند و امیرالمؤمنین از پیامبر دفاع کرد، در خندق آن وقتی که همه از مبارزه‌ی با عمروبن عبدود سرپیچیدند و آن حضرت مکرّر دواطلب شد، در قضیه‌ی خیبر، در قضیه‌ی آیات برائت، بعد از رحلت پیامبر، در ماجرای انتخاب جانشین برای پیامبر در سقیفه، در شورای تشکیل شده‌ی بعد از درگذشت خلیفه دوّم، در همه‌ی این موارد امیرالمؤمنین فقط و فقط رضای الهی را در نظر گرفت‌ و خالصاً لله آن چیزی را که به نفع اسلام و مسلمین بود، انتخاب کرد و «خود» را دخالتی نداد.»(16/فروردین/70)

از دیدگاه رهبر معظّم انقلاب اسلامی عدالت نیز از ویژگی‌های برجسته‌ی حضرت علی(ع) بوده است: «عدالت و دادگری یکی از  بخش‌های زیبای شخصیّت امیرالمؤمنین(علیه‌السّلام) است. ماجرای عدالت در زندگی حضرت به‌قدری عمیق است که کلِّ حکومت وی را تحت‌تأثیر خود قرار داده است»(17/دی/71) 

از منظر معظّمٌ‌له؛ «اگر امیرالمؤمنین می‌خواست عدالت را رعایت نکند، اگر می‌خواست ملاحظه‌کاری بکند، اگر می‌خواست شأن و مقام و شخصیّت خودش را بر مصالح دنیای اسلام ترجیح بدهد، موفّق‌ترین خلفا می‌شد و قدرتمندترین و هیچ معارضی هم پیدا نمی‌کرد.»(8/اردیبهشت/68)

همچنین چشم پوشی از خود و خودی و توجه به تکلیف الهی از دیگر ویژگی‌های حضرت علی (ع) بوده است: «یکی از برجسته‌ترین  صفات امیرالمؤمنین(علیه‌السّلام) عبارت است از: چشم‌پوشی از خود و خودی، قربانی کردن هوای نفس و منیّت‌ها در مقابل تکلیف الهی. تمام ماجراهای بزرگ زندگی امیرالمؤمنین(علیه‌السّلام) حول این محور قرار گرفته است.»(30/خرداد/63) 

آن حضرت در همه مراحل زندگی پر برکت خویش همواره خود را بنده خداوند و خدمتگزار مردم می‌دانستند: «وجود امیرالمؤمنین بعنوان یک رئیس، یک فرمانده و یک مسؤول، مظهر پاکی و شفّافیّت و صداقت بود. او آسودگی را به خودش راه داد؛ نسبت به زیردستان تفرعن نفروخت؛ خود را همه جا بنده‌ی خدا و خدمتگزار مردم دانست و مخلصانه -بدون چشمداشت به دنیا- کار کرد.» (28/فروردین/80)

صداقت و صراحت نیز از دیگر صفات بارز مولای متقیان است که مورد توجّه و تأکید حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای قرار گرفته است: «امیرالمؤمنین، هم مظهر تقوا و امانت و هم دارای صدق و صراحت بود. آن بزرگوار با اینکه یک سیاستمدار و رئیس دنیای اسلام بود و تدبیر امور یک جمعیّت عظیم چند ده‌میلیونی آن زمان، با نبود وسایل امروزی برای ارتباط، بر دوش او بود و جامعه و امّت اسلامی را اداره می‌کرد، امّا سیاستمداری علی موجب این نمی‌شد که از جاده‌ی صداقت و صراحت کنار رود. علی، صادق و صریح بود؛ آنچه می‌گفت، به آن معتقد بود و برای او راهنمای عمل بود. برای این است که کلمه‌ی گفتار امیرالمؤمنین در طول تاریخ مثل نورافکنی برای زبدگان و نخبگان فکری عالم درخشیده است»(1/فروردین/80)

امیرالمؤمنین؛ الگویی برای همه نسل‌های بشر

یکی از محورهای عمده بیانات حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای در بحث از شخصیّت حضرت علی (ع) تأکید بر الگو بودن آن حضرت از جنبه‌های گوناگون است: «وجود امیرالمؤمنین (علیه‌الصلاة والسلام)، از جهات متعدّد و در شرایط گوناگون برای همه‌ی نسل‌های بشر، یک درس جاودانه و فراموش‌نشدنی است؛ چه در عمل فردی و شخصی خود، چه در محراب عبادتش، چه در مناجاتش، چه در زهدش، چه در محو و غرق شدنش در یاد خدا، و چه در مبارزه‌اش با نفس و شیطان و انگیزه‌های نفسانی و مادّی.»(10/بهمن/69)

اگر بدرستی تقوا را «آن شدّت مراقبتی که انسان در اعمال شخصی خود از راه حق هیچ تخطّی نکند؛ این معنی تقوا است. یعنی کاملاً مراقب خود باشد. در دست زدن به پول مراقبت کند؛ در دست زدن به آبروی انسان‌ها مراقبت کند؛ در گزینش‌ها مراقبت کند؛ در طرد کردن‌ها مراقبت کند؛ در حرف زدن مراقبت کند که برخلاف حق سخنی نگوید. یعنی شدّت مراقبت»(30/شهریور/81)

بدانیم، بدون تردید امیرالمؤمنین علی (ع) مصداق و الگوی حقیقی تقوا و پرهیزگاری خواهند بود: «حقیقتاً او و امام متّقین و مجسّمه‌ی تقوا و پرهیزکاری است. من به همه‌ی ملّت، توصیه میکنم که دنباله‌روی و تبعیّت از آن بزرگوار را، بیش از همه چیز در زمینه‌ی تقوا و پرهیز از گناه و مراقبت از افعال و گفتار و حتّی ذهنیّات و آنچه در دل خطور می‌کند، پیشه کنید و تقوا را رعایت نمایید.»(7/فروردین/71)

از دیدگاه رهبر معظّم انقلاب اسلامی عدالت، انصاف، حق‌طلبی و سایر ویژگی‌های متجلّی در امیرالمؤمنین(ع) برطرف کننده نیازهای بشر امروز است: «امروز بشریّت به همین خصلت‌هایی که امیرالمؤمنین پرچمدارش بود، احتیاج دارد. این خصلت‌ها، با پیشرفت علم، با پیشرفت فنّاوری، با پدید آمدن روش جدید زندگی در دنیا کهنه نمی‌شود. عدالت کهنه نمی‌شود؛ انصاف و حق‌طلبی کهنه نمی‌شود؛ دشمنی با زورگو کهنه نمی‌شود؛ پیوند دل با خدا کهنه نمی‌شود. اینها رنگ ثابت وجود انسان در همه‌ی تاریخ است. امیرالمؤمنین این پرچم‌ها را در دست داشت و امروز بشر تشنه‌ی این حرف‌ها و تشنه‌ی این حقایق است.»(30/اردیبهشت/66)

حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای با بیان این نکته که حضرت علی(ع) در راه انجام وظیفه با مجاهدت، با ایثار جان، با ایثار همه‌ی امکانات و با ندیدن و فدا کردن خود در همه‌ی میدان‌ها ظاهر شدند، تأمل بر این ویژگی‌ها را درس بزرگی برای رفع مشکلات جامعه و امّت اسلامی می‌دانند: «امروز جامعه اسلامی به این ایثار، به این اغماض، به این از خودگذشتگی احتیاج دارد. باید از هواه‌ها، هوس‌ها، خودی‌ها، خودخواهی‌ها بگذریم، تا نگذریم گره‌ها باز نمی‌شود. تا من و خودی را زیر پا نگذاریم مشکلات از سر راه برداشته نمی‌شود. امروز هم کلید حل همه‌ی مشکلات در دنیای اسلام و در جامعه‌ی خود ما همین درس بزرگی است که امیرالمؤمنین این درس را در طول 50 سال زندگی اسلامی خودش به ما داد و در این راه هم امیرالمؤمنین جانش را فدا کرد.»(9/خرداد/65)

محبّت واقعی و محبّت صوری

تعمیق عشق و علاقه نسبت به ساحت مقدس حضرت علی و اهل بیت(ع) نیز از نکات مورد تأکید در بیانات حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای است: «محبّت واقعی داریم و محبّت صوری. محبّت واقعی شما به فرزندتان است و هیچ گرفتاری‌ای، شما را از بیماری فرزند، از خطری که او را تهدید می‌کند، از نگرانی‌‎های او فارغ نمی‌کند؛ این محبّت حقیقی است. یک محبّت هم محبّت زبانی است و در مواقع حسّاس و مراکز حسّاس، انسان را رها می‌کند. اگر ما خدای نخواسته از امیرالمؤمنین(علیه‌الصلاة والسلام) دور بشویم، اینطور خواهد شد؛ محبّت، زبانی و ادّعایی خواهد شد؛ دست ما را در وقتی که به آن احتیاج داریم، نخواهد گرفت. امّا اگر ما آن راهی را که به امیرالمؤمنین می‌رسد، دنبال کنیم، هر چه پیش برویم، این محبّت عمیق‌تر خواهد شد.»(29/دی/70) 

هرچند رسیدن به مقامات والای معنوی امیرالمؤمنین برای بشریت امکانپذیر نیست اما می‌توان با پیروی از آن حضرت در جهت صحیح حرکت الهی گام برداشت: «من از خود مرحوم علّامه‌ی طباطبایی (رضوان‌الله تعالی علیه) شنیدم؛ نمیدانم این را در جایی هم نوشته‌اند، یا نه. ایشان می‌فرمود: امام که به ما می‌گوید به طرف من بیایید، مثل آن کسی است که در قلّه‌ی کوهی ایستاده و به مردمی که در دامنه هستند، میگوید به این طرف بیایید. این معنایش آن نیست که هر یک از این رهروان و کوهنوردان می‌توانند به آن قلّه برسند. نه، می‌گوید راه این طرف است، باید این طرف بیایید، کسی پایین نرود، کسی طرف سقوط نرود. یعنی اگر می‌خواهید درست حرکت کنید، راه حرکت این طرفی است که من ایستاده‌ام. امیرالمؤمنین می‌گوید زندگی به سمت زهد باید برود. امروز در جمهوری اسلامی، اگر ما احساس بکنیم که زندگی به سمت اشرافی‌گری می‌رود، بلاشک این انحراف است؛ برو برگرد ندارد. ما باید به سمت زهد حرکت کنیم.»(26/فروردین/70)

اثر ارزشمند «جاودانه‌ی تاریخ» با پرداختن به جنبه‌های مختلف شخصیّت حضرت علی(ع) در بیان رهبر معظّم انقلاب اسلامی و با توجّه به استنادات تاریخی صورت گرفته در متن بیانات و پاورقی صفحات آن بدون تردید راهنمای کم نظیری در شناخت مولای متقیان خواهد بود. به امید آنکه با تمسّک جامعه اسلامی به ریسمان محکم محبّت به علی(ع) و الگوبرداری از ویژگی‌های منحصر به فرد آن حضرت به پیشرفت‌های بیش از پیش مادی و معنوی نائل شود.