تهران: سلفیان چگونه از ابن‌تیمیه به ابوبکر البغدادی رسیدند؟

به گزارش حلقه وصل، خونریزی، کشتار، افراطی گری، ویرانی و تکفیر ارمغان پدیده­ای شوم به نام داعش است که موجی از وحشت و ‏انزجار را تمام جهان به همراه داشته و پروژه اسلام هراسی را به اجرا درآورده است.‏

دقیقاً در زمانی که ملت­‌های منطقه با امواج خروشان بیداری اسلامی، شعار عزت و عظمت اسلام را در مقابل دست‌­نشاندگان غرب و استکبار سر می­‌دادند، ناگهان تشکیلاتی اهریمنی از دل جهان اسلام و با حمایت جبهه استکبار غربی و صهیونیستی پدیدار شد. تشکیلاتی که با شعار اسلام و احیای خلافت اسلامی، شمشیرهایی آخته را بر گردن مسلمانان و مردم بی­‌پناه گذاشت و با حربه تکفیر، موجی از کشتار و ویرانی را به راه انداخت.

سید علی نجات در کتابی با عنوان «کالبدشکافی داعش؛ ماهیت، ساختار تشکیلاتی، راهبردها و پیامدها»، سعی کرده با بهره­‌گیری از منابع متعدد، تشکیلات داعش را کالبدشکافی کند و مخاطبان خود را نسبت به تاریخچه، شاخه­‌ها، زمینه­‌ها و فعالیت­‌های آن آگاه سازد.  این کتاب توسط انتشارات ابرار ‏معاصر در 247صفحه و در سال 1394ش به چاپ رسیده است.‏

از آنجا که جریان فکری سلفی­‌گری ریشه اصلی شکل­‌گیری داعش و گروه­‌های افراطی و تکفیری است، در این کتاب نیز پیش از پرداختن به ماهیت فعلی داعش و زوایای مختلف آن، گزارشی از تاریخچه سلفی­‌گری و سیر تحولات فکری ‏این جریان، ارائه شده است. بر همین اساس، روند رشد سلفی­‌گری از نظریه پردازی­‌های ابن­‌تیمیه، تا اعمال این نظریات به دست فرقه وهابیت و نهایتاً شکل­‌گیری ‏گروه­‌های افراطی جهادی و سلفی مبتنی بر تفکر تکفیر و کشتار مردم به طور خلاصه ذکر شده است. ساختار فکری داعش نیز ‏باتوجه به این سیر تحولات فکری، بر چهار پایه هستی­‌شناسی، معرفت­‌شناسی، معنا­شناسی و روش­‌شناسی تبیین شده است.‏

نحوه شکل­‌گیری جریان داعش و سیر تطورات آن به طور مفصل در این کتاب آمده و مهم­ترین شخصیت­‌های داعش در لابلای ‏مطالب کتاب معرفی شده‌­اند.‏

شناخت داعش، به بیان زمینه­‌های فکری این گروه خلاصه نمی­‌شود؛ زیرا جهت مقابله با این پدیده، آگاهی از ساختار داخلی، چارچوب اجرایی و قوانین حاکم بر آن، امری لازم و ضروری است. هیئت­ها، شوراها و مؤسسات داخلی این تشکیلات که به عنوان بازوهای اجرایی داعش عمل می­‌کنند در این کتاب به خوبی ذکر و معرفی شده و نحوه ‏عملکرد داعش از لحاظ نظامی، فرهنگی، رسانه­ای و اقتصادی نیز مورد تبیین قرار گرفته است.‏

نحوه جنگ روانی داعش، آشنایی با رسانه­‌های متعدد داعش و فنون جذب نیرو به این تشکیلات، از مطالب مهم این کتاب به ‏شمار می­‌آید.‏

منابع مالی این جریان، یکی از مهم­ترین نکات جهت محدود ساختن آن است. داعش که به عنوان ثروتمندترین گروه تروریستی شناخته می‌­شود، دارای منابع مالی داعش و راهبردهای ‏اقتصادی ویژه­ای است که در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته است.

یکی از مطالب مهمی که در این کتاب بیان شده، نقاط ضعف و قوت داعش است؛ چرا که استفاده از نقاط ضعف داعش در مقابله با آن و جلوگیری از گسترش و رشد نقاط قوت آن مستلزم آگاهی دقیق نسبت به این نقاط و زوایای مختلف آن است.

در پایان کتاب، چالش­‌ها و فرصت­‌های داعش برای جمهوری اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است که با توجه به تهدیدات ‏صریح داعش علیه ایران و همسایگی ایران با کشورهای مورد هجوم داعش، نمی­توان با قطع نظر از این موضوع مهم، به مطالعه داعش پرداخت.

یکی از نقاط مثبت این کتاب نسبت به اغلب کتاب های موجود در زمینه جریان شناسی داعش، استفاده از منابع متعدد مبتنی بر کتب و مقالات ‏پژوهشی فارسی، عربی و انگلیسی و ارائه ‏منابع به مخاطب است.‏  این ویژگی علاوه بر غنای علمی و سندی کتاب، سرنخ­‌های پژوهشی متعددی را پیش­روی  محققان در این زمینه قرار می­‌دهد.

در این کتاب علاوه بر قلمی روان و شیوا و ویراستاری مناسب، نقشه­‌های مربوط به مطالب کتاب نیز در لابه­‌لای مباحث آمده و بر جذابیت کتاب افزوده است. اما نحوه صفحه آرایی کتاب، در حد مطلوب نبوده و جا دارد کتاب­‌هایی از این دست، با صفحه آرایی مناسب، جذاب و دارای ‏مستندات تصویری بیشتر ارائه گردد.‏

توأم بودن مطالب کتاب با نقد و نکات مهم در رد داعش، باعث شده است که چهره واقعی و خشن داعش بیش از پیش آشکار گردد و جذابیت­‌های ظاهری و شعاری این جریان، تأثیری در مخاطب نداشته باشد.‏

ارائه موضوعات مهم و متنوع در رابطه با داعش، سرفصل‌­های پژوهشی متعددی را در این رابطه پیش روی محققان این عرصه می­‌گشاید که امکان تحقیق و بررسی های مفید و عمیق بیشتری را دارا هستند.‏

یکی از نکات تخصصی که می­‌توان در این کتاب، مورد انتقاد قرار داد این است که در موارد متعددی در این کتاب، از سلفیان ‏جهادی با عنوان «نوسلفی» یاد شده است، در حالی که این اصطلاح از لحاظ کارشناسان جریان شناسی، بر گروه خاصی از سلفیان ‏تطابق دارد که دارای اندیشه خاصی هستند و خواهان اصلاح در برخی از عقاید سلفیت هستند. از این رو، توصیف سلفیان ‏جهادی، با عنوان نوسلفی طبق تقسیمی که در این کتاب آمده است، اشتباه و یا حداقل غیرکارشناسانه به نظر می­‌آید.‏

به طور کلی این کتاب، دارای مطالبی مفید، کاربردی و محققانه است و می تواند منبع مناسبی جهت مراجعه پژوهشگران و ‏علاقه‌­مندان به این موضوع باشد.‏