تهران: اندیشه‌ها و شخصیت‌های سلفی از نگاه مرکز مبارزه با تروریسم آمریکا

به گزارش حلقه وصل، امواج پرتلاطم و ویرانگر جنبش‌های تروریستی در جهان اسلام، برآمده از جریانی فکری و ریشه‌دار در میان امت اسلامی است. جریان فکریِ سلفی با شعار بازگشت به راه و روش سلف صالح و احیای خلافت اسلامی به‌وسیله جهاد با حاکمان فاسد و کفار و مبارزه با بدعت­ها، تحولات بزرگی را در سده‌های اخیر رقم زده است.

واقعه تروریستی 11سپتامبر که اوج عملیات تروریستی این گروه‌ها تلقی می‌شود، رهبران ایالات متحده را بر آن داشت تا با تأسیس مرکزی ویژه با عنوان «مرکز مبارزه با تروریسم»، مبارزه با گروه‌های به اصطلاح سلفی ـ جهادی را به صورتی جدی‌تر دنبال کنند.

یکی از پژوهش‌های مهم این مرکز، ارائه «اطلس اندیشه‌های سلفی در جهان اسلام» است. این پروژه تحقیقاتی با ویراست علمی «ویلیام مک کانتز» صورت گرفته و به صورت وسیع، به شناخت افکار، آثار، کتب و شخصیت‌های سلفی و اسلامی اهتمام دارد.

 مرکز مبارزه با تروریسم در ایالات متحده، نسخه‌ای خلاصه شده و کاربردی از این پروژه تحقیقاتی را منتشر ساخته که در ایران نیز مرکز اسناد انقلاب اسلامی به ترجمه فارسی این اثر همت گماشته و آن را در 452صفحه با عنوان «اطلس اندیشه‌های سلفی» در اختیار علاقه‌مندان و پژوهش‌گران این عرصه قرار داده است.

این کتاب به دو بخش اصلی تقسیم شده که در بخش اول آن مهم‌ترین کتب، مقالات و آثار فکری سلفیان مورد معرفی و تحلیل قرار گرفته است. این آثار اعم از منشورات چاپی و الکترونیکی، 120 عنوان را شامل می‌شود. بخش دوم کتاب نیز به معرفی شخصیت‌های مهم تاریخ اسلام و سلفیان اختصاص یافته است.

در معرفی هر کدام از آثار سلفی با گزارشی از محتوای اثر، مهم‌ترین محورهای مورد بحث در آن همراه با عقیده نویسنده اثر، بیان شده است. در پایان هر معرفی نیز در قالب یادداشت، نکات مهمی در مورد اثر ارائه شده است. در بخش یادداشت، قلم نویسنده اثر، انسجام مطالب آن، شیوه نگارش آن از لحاظ علمی و همچنین منابع مورد استفاده در آن اثر ارزیابی شده است.

ارزیابی پژوهش‌گران این کتاب از برخی آثار سلفیان، حاکی از آشنایی پژوهش‌گر با علوم دینی است؛ چنان که در ارزیابی برخی از آثار سلفیان، روایات مندرج در آن را مرفوع و بی‌اعتبار دانسته‌اند. (صص 84 و 90) اما در برخی موارد نیز اشتباهات فاحشی دیده می‌شود؛ چنان که در بخشی از کتاب، پژوهشگر در اثر ناآشنایی با شخصیت مهم ابومحمد مقدسی یا همان عصام البرقاوی (یکی از تئوریسین‌های بارز جنبش‌های سلفی ـ جهادی) و ندانستن نام اصلی و مستعار وی، او را دو شخص فرض کرده و نوشته است: «در این فرایند نقش دو نفر بسیار برجسته بوده است: اول محمد المقدسی .... و دوم البرقاوی...».

در بخش‌هایی از کتاب نیز نویسنده، علاوه بر ارائه گزارش، برخی از عقاید و نظریات سلفیان را به قضاوت نشسته، آنان را متهم می‌سازد و تعارضات موجود در عقاید آنان را بیان می‌‌کند. (ص 88-89)

مهم‌ترین موضوعی که در اغلب آثار سلفیان در این کتاب مورد بحث قرار گرفته، موضوع جهاد و مبارزه با حاکمان فاسد و کفار است. در کنار این موضوع، مباحث دیگری از قبیل توحید، پاسخ به شبهات اعتقادی، امر به معروف و نهی از منکر و موضوعات دیگر نیز ارائه شده است.

بخش دوم کتاب که به معرفی شخصیت‌های مهم تاریخ اسلام و سلفیت اختصاص یافته، متأسفانه از لحاظ محتوایی ضعیف است و اطلاعات چندانی را از شخصیت‌های مهم سلفی ارائه نکرده است. تنها ویژگی مفید این بخش، ارائه لیستی از شخصیت‌های تأثیرگذار در جریان سلفیت است.

متأسفانه هر دوبخش کتاب فاقد فصل‌بندی و چینش مناسب است و مطالب، آثار و شخصیت‌های مسلمان و سلفی بدون هیچ ترتیب و ویژگی خاصی نام برده و معرفی شده‌اند.

به عنوان مثال، در معرفی شخصیت‌ها، در میان معرفی شخصیت‌های وهابی و سلفی معاصر مانند عبدالله عزام، ناگهان مخاطب با شخصیت‌هایی مانند ابو حنیفه، ابوبکر (خلیفه اول)، احمد بن حنبل و ابوهریره مواجه می‌شود و هیچ ترتیب تاریخی و یا فکری در چینش این مطالب وجود ندارد.

معرفی برخی از شخصیت‌های مهم، تنها در قالب دو یا سه خط ارائه شده است. در حالی که مطالب مهمی در مورد این اشخاص وجود دارد و برخی از آنان از اهمیت بالایی در میان سلفیان برخوردار هستند. در مقابل، در مورد شخصیتی تاریخی مانند ابن عباس، مطالب به صورت مفصل‌تری آمده است.

این کتاب با وجود اشکالات متعدد تایپی و املایی، اما از ترجمه‌ای روان و گویا برخوردار است.  

با تمام این توصیفات، کتاب «اطلس اندیشه‌های سلفی» اثری تقریباً جامع و پروژه تحقیقاتی مفیدی است که توانسته است اغلب آثار و شخصیت‌های مهم سلفی معاصر را به مخاطبان خود معرفی کند و کارنامه‌ای جالب را در جهت ارزیابی تفکرات جهادی سلفیان در اختیار خوانندگان قرار دهد.