حلقه وصل: کودتای ۲۸ مرداد، کودتایی بود که با طرح و حمایت مالی و اجرایی سرویس اطلاعات مخفی بریتانیا (اسآیاس) و آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) و با همراهی ارتش شاهنشاهی ایران و کمک طرفداران محمدرضا پهلوی و پشتیبانی مخالفان محمد مصدق با هدف سرنگونی دولت قانونی محمد مصدق در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ رخ داد. در آمریکا از آن به نام «عملیات آژاکس» نیز یاد میشود.
در ۱۹ اوت سال ۱۹۵۳ برابر با ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ خورشیدی کودتایی نظامی با رهبری سرلشکر زاهدی با درخواست مستقیم بریتانیا و دخالت مستقیم افسران اطلاعاتی آمریکا و نفرات لجستیک سفارت آمریکا اتفاق افتاد. کودتا ضد دولت مصدق پس از آن امکانپذیر شد که ابتدا دولت آمریکا طی عملیاتی به نام «عملیات آژاکس» ایران را در آشوب و هرج و مرجی فرو برد که راه را برای سقوط مصدق هموار کرد. در آن زمان دولت آیزنهاور در آمریکا نگران آن بود که این طرح به بیراهه کشیده شود و نیروهای حزب توده با بهرهجویی از ناامنی قدرت را در دست بگیرند.
از گوینده رادیو BBC که 67 سال پیش اسم رمز کودتای ۲۸ مرداد را اعلام کرد اطلاعاتی در دست نیست که اگر بود شاید میشد یکی از تاریخیترین مصاحبهها را با وی انجام داد تا از حال و هوای شبکه دولتی انگلیس قبل از یکی از مهمترین مداخلههای داخلی تاریخیاش در کشور دیگر بگوید.
امکان چنین مصاحبهای نیست، اما پس از سالها طفره رفتن آمریکا و انگلیس نسبت به انجام کودتای ۲۸ مرداد، حالا هزاران مصاحبه خبری، سخنرانی اعترافگونه، کتابهای خاطرات و از همه مهمتر افشای اسنادی از سیستمهای اطلاعاتی آمریکا و انگلیس تمام راهها را برای انکار ماهیت آمریکایی - انگلیسی این کودتا میبندد.
دکتر مصدق که با کودتای ۲۸ مرداد عمر دولت ۲۸ ماهه اش به پایان رسید بعد از ترومن به دیگر روسای جمهور آمریکا نیز نامه نوشت مثل نامه به آیزنهاور که اتفاقا بی جواب ماند. البته یار صادقی، سفیر وقت ایران در واشنگتن در گفتگویی که در روزنامه باختر امروز به تاریخ ۱۲ مرداد ۱۳۳۲ منتشر شده در گلایه از دست رد آمریکا به سینه دکتر مصدق میگوید.
اما نه از نجابت آمریکایی خبری بود و نه از نسیم حمایتهای مادی و معنوی از سمت واشنگتن؛ طوفانی که از جانب لندن و واشنگتن زوزه میکشید، نفت، وحدت و استقلال مردم ایران را نشانه رفته بود.
بعد از ۲۹ اسفند سال ۱۳۲۹ که نهضت ملی شدن صنعت نفت به نتیجه رسید انگلیس قراردادهای نفتیاش با ایران را از دست داده بود و روز به روز پهلوی متحد آمریکا و انگلیس در غرب آسیا جایگاهش را در بین مردم بیشتر از دست میداد و وحدت مردم ایران میرفت تا ریشههای استبداد و استعمار را بسوزاند، اما آمریکا و انگلیس با پول، با استفاده از اراذل و اوباش و با استفاده از رسانهها و با هر آنچه که در توان داشتند در ایران، دولت عوض کردند.
کودتای ۲۸ مرداد، شیرینی نهضت ملی شدن صنعت نفت را در کام ملت ایران تلخ کرد و باعث حاکمیت ۲۵ ساله استبداد پادشاهی با حمایت استعمارگران به خصوص آمریکا شد و تلخی خاطره آن از ذهن مردم ایران نرفت، البته کودتای ۲۸ مرداد یک درس فراموش نشدنی برای ملت ایران داشت هرجا که به آمریکا اعتماد شد و به آمریکا خوشبینی به وجود آمد از پشت خنجر خوردند و ماجرای دکتر مصدق و خوشبینی بیش از حد او به آمریکاییها و خنجر از پشت در کودتای ۲۸ مرداد نمونه بارز این درس تاریخی است.
و حالا حدود هفت دهه بعد از کودتا همچنان اسم رمزهایی از رسانههای آمریکایی و انگلیسی شنیده میشود، اما اینجا ایران است و ساعت دقیقا بر محور استقلال، اقتدار، وحدت و مقاومت تنظیم است.
بیست و ششمین بسته فرهنگی حلقه وصل به مناسبت سالگرد کودتای 28 مرداد به معرفی آثار مکتوب و تصویری مرتبط با این حادثه مهم تاریخ معاصر پرداخته است.
کتابها
نام اثر | نویسنده | پیوند |
کودتای28 مرداد 1332 و رویدادهای متعاقب آن | حسین مکی | دریافت رایگان |
کودتای28 مرداد٬ سازمان سيا و ريشههاى روابط ايران و آمريکا در عصر مدرن | يرواند آبراهاميان | دریافت رایگان |
همه مردان شاه؛ پشت پردههای کودتای 28 مرداد | استیون کینزر | دریافت رایگان |
نقش تبلیغات رادیویی در کودتای ۱۳۳۲ | مروین رابرتز | دریافت رایگان |
نشست تخصصی بررسی نقش مطبوعات در بسترسازی کودتای 28 مرداد | جمعی از نویسندگان | دریافت رایگان |
اشرف پهلوی در حسرت آرزوهای بر باد رفته | جمعی از نویسندگان | دریافت رایگان |
کودتای 28 مرداد 1332 | مارک.ج.گازیوروسکی | دریافت رایگان |
اقتصاد بدون نفت | انور خامهای | دریافت رایگان |
تحریمها و استراتژی مذاکره با آمریکا | احمد قربانی | دریافت رایگان |
آثار نمایشی و مستند
نام اثر | کارگردان | توضیحات |
سینمایی«عملیات آژاکس» | محمدرضا ورزی | برگرفته از سریال«معمای شاه» در مورد دوره محمدرضا پهلوی که در 95 قسمت تولید و پخش شده است.(1394-1395) |
مستند «کودتا» | سهیل سلیمانی | تولید 1396 |
مستند «کودتای آمریکایی» | جو آیلا | در این مستند به بررسی کودتای 28 مرداد 1332 از نگاه تحلیل گران خارجی پرداخته شده است. |
ویدیو و نماهنگ
نماهنگ «کودتای 28 مرداد»؛ بیانات امام خمینی(ره)
نماهنگ «یک اشتباه تاریخی»؛ بیانات مقام معظم رهبری (1396)
نماهنگ «حقی که محفوظ ماند»؛ بیانات مقام معظم رهبری (1397)
مستند «به روایت دربار؛ کودتای 28 مرداد»
مستند«کودتا»؛ سهیل سلیمانی
مستند خارجی «کودتای آمریکایی»؛ جو آیلا
اینفوگرافی اسناد منتشر شده دخالت «سیا» در کودتای 28 مرداد 1332(1396)
اینفوگرافی «شعبون بی مخ»(شعبان جعفری) که بود؟
اینفوگرافی نوجوان «اشتباه تاریخی»؛ بیانات مقام معظم رهبری (1394)
انیمیشن کوتاه «کاخ سیاه؛ کودتا»
«شش دهه دخالت» در خصوص دخالتهای آمریکا در امور ایران
پوستر و آثار گرافیکی