چرا اشعار امام (ره) در زمان حیاتشان منتشر نشد؟

به گزارش حلقه وصل، نشست نقد و بررسی «نگاهی به اشعار امام خمینی(ره)» شب گذشته، 16 خردادماه، با حضور جمعی از اهالی فرهنگ و ادب فارسی‌زبان از کشورهای مختلف به صورت مجازی برگزار شد.

حسین اسرافیلی، از شاعران پیشکسوت، در ابتدای این نشست با بیان اینکه امام خمینی(ره) یکی از معماران فرهنگ بشری است، گفت: ایشان در کنار شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی در احیای هویت فرهنگی جامعه نقشی به‌سزا داشته است و به نوعی پیامبر بازگشت به هویت اسلامی و انسانی است.

پیامبر بازگشت به هویت اسلامی و انسانی

وی ادامه داد: شعر فارسی یک شعر آرمانگرا، متعهد و نجیب است؛ آنگونه که می‌توان گفت شعر فارسی نماد آرمان‌ها و ارزش‌هایی است که برای انسان در درجه اهمیت قرار دارد و شاعران پارسی‌گو از رودکی تا دوران صفویه همگی در این عرصه پیشتاز بوده‌اند و حتی گاه علمای بزرگ اسلامی چون علامه محمد حسین طباطبایی و علامه حسن‌زاده آملی نیز در شعر دستی توانا داشته‌اند و به زبان عشق و عرفان شعر سروده‌اند.

این شاعر پیشکسوت با بیان اینکه امام خمینی از جمله علمایی است که در حوزه شعر و ادب و عرفان دستی توانا داشته است، یادآور شد: مهارت امام(ره) به گونه‌ای است که در دوران معاصر کسی را هم شأن او نمی‌یابیم که چنین تسلطی برشعر و سرایش شعر داشته باشد و از این رو می‌توان گفت که امام(ره)، شخصیتی کامل است که در کنار سیاست و فقه و علوم دینی از ادبیات نیز غافل نبوده است و شاعران بسیاری با الهام از اندیشه‌های ایشان شعر سروده‌اند آنگونه که می‌توان گفت در طول تاریخ به اندازه عصر انقلاب شعر حماسی و آیینی سروده نشده است. از طرفی دیگر رابطه مریدی و مرادی امام با اهل فضل و ادب نیز سبب توجه بیشتر شاعران به این پیر فرزانه و با کیاست است و همین امر نیز سبب شده تا بسیاری از شاعران عصر انقلاب در اشعار خود به نوعی مراتب ارادت عاشقانه خود را به آن حضرت نشان دهند. واژه‌هایی چون خورشید جماران، پور علی، پیشوا و... که به کرات در اشعار شاعران انقلابی وجود دارد، گویای این مطلب است و جالب است که در سال‌های گذشته این تعابیر در یک مجموعه به طور خاص جمع‌آوری شده و توسط دفتر نشر حضرت امام خمینی(ره) چاپ شده است.

اسرافیلی به تأثیر شعر امام(ره) بر شاعران هم‌عصر خود اشاره و اضافه کرد: امام خمینی(ره) سرمشقی برای بسیاری شاعران شد تا به شیوه او سخن بگویند؛ به عبارتی دیگر تا قبل از اینکه امام در این عرصه گام بردارد بسیاری از واژه‌های عاشقانه و عارفانه در محدوده ممنوعه قرار داشتند و بسیاری از شاعران جرأت به کارگیری آنها را نداشتند و امام(ره) بود که با ورود به این عرصه، اجازه و جسارت حضور را به شاعران هم‌فکر خود داد.

چرا اشعار امام(ره) در زمان حیات ایشان منتشر نشد؟

احد ده‌بزرگی، از دیگر شاعران پیشکسوت حاضر در این جمع نیز با بیان اینکه ابعاد زندگی امام(ره)، سرشار از نور و رحمت است، گفت: ایشان در زمینه شعر هر آنچه می‌گفت حرف دلش بود که بر روی کاغذ جاری می‌شد؛ اگرچه دیوان امام(ره)، همه آن چیزی نیست که از این پیر عارف‌پیشه به یادگار مانده است. از لحاظ ساختاری، امام خمینی(ره)  به شعر حافظ علاقه بسیاری نشان می‌داد و بافت و ساختار شعر حافظ و واژه‌های به کار برده شده در اشعار او در شعر امام(ره) نیز بسیار دیده می‌شود. امام(ره)، به دلایل فقهی و ملاحظاتی که در این زمینه داشت، نمی‌خواست اشعارش در زمان حیاتش پخش شود، به همین دلیل بعد از وفات ایشان بسیاری گمان نمی‌کردند این اشعار از امام خمینی(ره) باشد.

سمفونی وحدت وجود

وی با بیان اینکه برخی از اشعار امام(ره) بافت و ساختار امروزی دارند، اضافه کرد: امام(ره) مجتهدی است که با قرآن و احادیث سرو کار دارد؛ بنابراین نمی‌توان از او توقع داشت شعری همه‌فهم بگوید، با وجود این شعر ایشان، شفاف و بسیار روان است. شعر امام(ره) از حال و هوا و عرفان خاصی برخوردار است و سبک این بزرگوار به شیوه عراقی و شیوه‌ای کهن است، با وجود این، ایشان هیچگاه خود را شاعر نمی‌داند و معتقد است که «شاعر اگر سعدی شیرازی است/ بافته‌های من و تو بازی است». امام(ره) هیچ‌گاه خود را شاعر نمی‌داند، سر لوحه کارش قرآن و حدیث است؛ از این رو تمام اشعارش ذکر و راز و نیاز با معشوق است. او قصد شاعری ندارد اما هر آنچه می‌گوید کلامی است که از دلش برخاسته و در نهایت بر دل می‌نشیند.

سیدسلمان صفوی، رئیس آکادمی مطالعات ایرانی لندن، نیز شعر امام(ره) را شعر ناب عرفانی دانست که پر ز استعاره، نماد و تمثیل است، گفت: شعر ایشان عارفانه است که ز دل برخاسته و بر دل می‌نشیند؛ شعر عارفانه است که در مقابل اصحاب قیل و قال، ظاهرگرایان و طالبانی‌ها می‌رقصد؛ شعر مرجعی است که در اوج دفاع مقدس از  می و شراب و ساغر و ساقی به یاد محبوب زمرمه می‌کند؛ شعری است که برخلاف اشعری‌ها، سمفونی «وحدت وجود» را به زیبایی می‌نوازد.

امام(ره) از عشق گفتن را از حصار شاعران سنت‌گرا بیرون آورد

محمود اکرامی‌فر، شاعر و پژوهشگر، نیز در ادامه این نشست به مفاهیم و مضامین به کار رفته در شعر پیر جماران اشاره کرد. وی با بیان اینکه شعر و اندیشه امام خمینی(ره)، سرشار از مفاهیم ناب عاشقانه است، گفت: ایشان به عنوان یک مجتهد و سیاست مدار از تخیل شاعرانه بسیار بالایی بر خوردار است. امام(ره) توانست ممنوعیت از عشق گفتن را از حصار شاعران سنت‌گرا بیرون آورد. با حضور امام(ره) در عرصه شعر و شاعری، شاعران معاصر فرصتی دوباره یافتند تا از زیبایی‌های عشق بگویند و به ستایش معشوق بپردازند.

وی با بیان اینکه جایگاه آن حضرت در عرصه شعر و عرفان هم‌شأن مولوی و ابوسعید ابی الخیر است، اضافه کرد: عرفانی که در اشعار امام(ره)  وجود دارد عرفانی ناب است که مفاهیم متعالی عرفانی را در ذهن متجلی می‌کند، یادآور شد: رهبری سیاسی و دینی، هیچگاه از عواطف و احساسات ناب شاعرانه ایشان نکاست؛ زیرا او به مانند دریایی بود که رودخانه‌های فراوانی از آن سرچشمه می‌گرفتند و می توان درباره ایشان گفت که امام خمینی(ره)  همه وجوه معرفتی و شخصیتی را با هم داشت و در نهایت یک رهبر مقتدر و سیاسی بود که توانست بزرگترین انقلاب فکری و عقیدتی دوران معاصر را رهبری کند.

به گفته اکرامی‌فر؛ شاعرانی که اندیشه امام خمینی(ره) را به عنوان الگوی فکری خود انتخاب می‌کنند، باید با مراقبه و معرفت بیشتر از پل مجاز به سوی حقیقت معنایی حرکت کنند و عشق را مرکب راه خویش سازند و با شناخت و معرفت در راه این پیر عارف و اندیشمند گام بردارند.

جواد محقق، شاعر و پژوهشگر، نیز در سخنانی کوتاه گفت: شعر امام(ره) در ادامه آثار شاعران حوزوی سروده شده و از سبک شعری عالمان دینی پیروی کرده است. عرصه شعر علمای مذهبی، مانند شاخه ای تناور از شعر فارسی سربرآورده است. این گروه، بهترین اشعار را به ادبیات فارسی عرضه کرده‌اند. با این حال، بسیاری از این شعرا ناشناخته‌اند.

عبدالجبار کاکایی، از شاعران کشور، نیز در ادامه این بحث، به جنبه شاعری علما در طول تاریخ پرداخت و گفت: امام(ره) داعیه شاعری نداشتند و پای‌بند انتشار آثارشان نبودند. علمای مشهوری چون خواجه نصیر طوسی، حاج ملا هادی سبزواری، علامه طباطبایی و شهید مطهری در کنار پرداختن به علم، به سرودن شعر هم می‌پرداختند، اما امام(ره) در دوران جوانی با غزلیات و قصاید خود، در بین طلاب شهرت داشتند. اشعاری که ایشان در جوانی سروده‌اند از لحاظ زبان و تکنیک، و اشعاری که بعد از آن سروده‌اند، از لحاظ محتوایی قابل اهمیت‌اند.