نگاهی به چند مراسم مذهبی که در ایام کرونا شکل گرفت

به گزارش حلقه وصل، پاندمی کرونا موتور جهان را خاموش کرده است. این تعبیر کسانی است که فکر می‌کنند، همه آنچه در جهان امروز رخ می‌دهد متصل به شرایط اقتصادی کشورهای پیشرفته است. طبیعی است که در این وضعیت آدم‌ها دچار وسواس می‌شوند. نه‌فقط وسواس ضدعفونی‌کردن، بلکه وسواس گوش کردن به اخبار هولناکی که نتیجه ظهور ویروس کوچولوی کروناست. هستند آدم‌هایی که هر روز ‌سایت «ورلدُمیتر» را چک می‌کنند تا آخرین آمار جهانی مبتلایان به کرونا را ببینند تا همین تک‌صفحه‌ اینترنتی، ظرف چند روز به جمع ۱۰۰سایت پربازدید جهان تبدیل شود.

اینها بخش کوچکی از ابتلائات ما در ایام کروناست و خیلی از مناسبات اجتماعی و فرهنگی ساکنان زمین تغییر کرده است. مردم ایران هم از این قاعده مستثنی نبودند و وضعیت زندگی‌شان بنا به این دستور تخصصی بهداشت تغییر کرد که تنها راه مقابله با کرونا، قطع زنجیره انتقال است و طبیعتا در این شرایط برگزاری هرگونه برنامه که باعث تجمع افراد شود می‌توانست به ادامه‌دار شدن وضعیت کمک کند. به‌تبع بسیاری از برنامه‌های مذهبی تغییر شکل داد و به دنیای مجازی راه یافت.

رهبر انقلاب در سخنرانی تلویزیونی به مناسبت ولادت حضرت امام زمان(عج) اشاره‌ای مستقیم به همین موضوع داشتند. در روزهای فروردین‌ماه سیر مبتلایان ویروس کرونا صعودی بود و نگرانی‌ها درمورد تشدید بحران افزایش یافت. در ۲۱ فروردین‌ماه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی در سخنرانی تلویزیونی به مناسبت ولادت حضرت امام زمان(عج) اشاره مستقیمی به شرایط ماه مبارک رمضان در سال جاری داشتند و گفتند: «در غیاب جلسات عمومی ماه رمضان - این جلسات عمومی جلسات دعا، جلسات سخنرانی و جلسات توسل بسیار مغتنم بود که امسال علی‌القاعده محرومیم از این جلسات- در غیاب این جلسات از عبادت و تضرع و خشوع در تنهایی غفلت نشود.» ایشان بر انجام انفرادی اعمال ماه رمضان و همچنین تولید برنامه‌های مناسب برای پرکردن خلأهای ایجادشده به دلیل شیوع کرونا تاکید کردند و افزودند: «ما می‌توانیم در اتاق خودمان، در خلوت خودمان، در میان خانواده و فرزندان خودمان، همین معنا را همین توجه را، همین خشوع و خضوع را به وجود بیاوریم و البته خب در برنامه‌های تلویزیون مواردی هم پخش می‌شود که از آن هم می‌شود استفاده کرد و باید این کار را انجام بدهیم.»

با وجود اینکه انتظار می‌رفت رسانه ملی، درخصوص پخش و اجرای برنامه‌های مذهبی، شرایطی که خاص امسال بود را لحاظ کند ولی در کل برنامه‌های پخش‌شده تلویزیون ایران تفاوتی به نسبت سال‌های گذشته نداشت. برخی هیئات مذهبی هم به کمک فضای مجازی، سراغ آرشیو سال‌های پیش خود رفتند. با اعلام خبر روند نزولی تعداد مبتلایان به بیماری کرونا، مطالبات مردم برای برگزاری مراسمات دینی و مذهبی بیشتر شد.

در ۲۱ اردیبهشت‌ماه رهبر انقلاب در ارتباط تصویری با ستاد ملی مبارزه با کرونا با اشاره به یک سؤال بی‌پاسخ درباره مراسم دعا، نماز و عبادات در مساجد و اماکن مقدس تأکید کردند: «بنده هیچ پیشنهادی در این‌باره ارائه نمی‌کنم و تابع نظر و تشخیص کارشناسی ستاد ملی مبارزه با کرونا هستم، اما باید توجه داشت که عبادات و توسل به‌خصوص در ماه رمضان و شب‌های قدر جزء نیازهای اساسی و حتمی مردم است و مردم در قضایای مهم نیز بیشتر به ارتباط با پروردگار نیاز دارند. البته معتقدم اگر قواعد سخت‌گیرانه‌ای هم در این زمینه وضع شود مردم مؤمن و مسجدی حتما بیشتر از دیگران به آن عمل می‌کنند.» بر اساس همین تاکیدات رهبری بود که مقرر شد مراسم معنوی شب‌های قدر با رعایت کامل و دقیق راهنماهای بهداشتی و فاصله‌گذاری در مساجد برگزار شود. برنامه‌های مذهبی این ایام شکل متفاوتی گرفتند که در ادامه به نمونه‌هایی از این مراسم اشاره می‌کنیم.

تعزیه‌خوانی در آپارات

به‌مناسب شب‌های قدر مجلس تعزیه‌خوانی «سوگواره شبیه علی(ع)» به شکل زنده برای مخاطبان سایت آپارات پخش شد. اجرای هفت مجلس تعزیه‌خوانی با حضور  صاحب نامان این هنر اصیل از شهرهای اراک، تفرش، قم، قزوین و تهران بود. مجلس اول به نام حضرت «مسلم ابن‌عقیل(ع)»، شب دوم به نام «دو طفلان مسلم» و مجلس سوم به نام «حربن یزید ریاحی» اجرا شده و در شب چهارم به نام «حضرت عباس(ع)» و در ادامه مجلس پنجم «شهادت حضرت امیرالمومنین(ع)»، شب ششم با عنوان «بازار شام» و تعزیه هفتم نیز با عنوان «عمربن عبدود» است.

کوروش زارعی، مدیر مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری به استقبال خوب مردم از مجالس تعزیه در فضای مجازی اشاره کرده و گفته است: «هر شب حدود ۲۰ هزار مخاطب در فضای مجازی داشته‌ایم که پس از هر مجلس، با پیام‌های خود احساسات‌شان را از دیدن یک تعزیه اصیل توسط برجسته‌ترین تعزیه‌خوانان کشور بازگو می‌کنند.»

مدیر مرکز هنرهای نمایشی حوزه‌هنری تصریح کرد: «براساس وظیفه و احساس مسئولیت و همچنین نیاز مردم مومن و متدین ایران اسلامی در فضای خاص شیوع کرونا که امکان برگزاری مراسم‌ها در اماکن مذهبی محدود شد، استفاده از فضای مجازی و هنر اصیل تعزیه‌خوانی در دستور کار قرار گرفت.»

در جریان برگزاری این سوگواره از ۶۰ تعزیه‌خوان پیشکسوت و جوان نیز قدردانی صورت گرفت. سوگواره «شبیه علی(ع)» به دبیری مرشد محسن میرزاعلی از ۲۱ تا ۲۷ اردیبهشت‌ماه با حضور جمعی از تعزیه‌خوانان شناخته‌شده کشورمان هر شب ساعت ۲۱:۱۵ در سالن اندیشه حوزه هنری برگزار شد و درمجموع ۱۵۰هزار مخاطب ایرانی و خارجی از طریق فضای مجازی بیننده آن بودند.»

اتومبیل‌ها و شب‌های دلتنگی

به مدد الهی تا چند ماه آینده، ریشه بیماری کرونا، کنده خواهد شد اما خاطرات متفاوتی از این ایام در خاطر همه ایرانی باقی خواهد ماند. خاطراتی که برآمده از تطبیق ایرانی‌ها با وضعیت جدیدی است که بر آنها عارض شده است. به عنوان نمونه طرحی است که شهروندان تهرانی همزمان با آغاز ماه مبارک رمضان در پارکینگ مجموعه «ارم» جمع شدند. شرکت‌کنندگان از داخل اتومبیل‌های خود در ویژه‌برنامه «شب‌های دلتنگی» حضور داشتند و در این مراسم برنامه‌هایی همچون قرائت قرآن، سرود، سخنرانی، مناجات و مداحی برگزار شد. دستورعمل‌های بهداشتی این ویژه‌برنامه به این صورت بود که خودروها با عبور از تونل ضدعفونی‌کننده وارد پارکینگ می‌شدند. ظرفیت هر خودرو نهایتا چهار نفر و خارج شدن از خودرو ممنوع بود. از ورود کسانی که علائم بیماری داشتند جلوگیری می‌شد و هیچ فردی حق نداشت مواد غذایی پخش کند.

پویش مواسات و همدلی

یکی از وظایف تاریخی هیات‌های مذهبی، نگاه جدی به وضعیت اجتماعی و شرایط معیشتی نیازمندان و فقرای جامعه است. بحران کرونا در کشور، شرایطی را ایجاد کرد که بخش مهمی از افراد جامعه گرفتار مسائل اقتصادی شدند. در ایام ماه مبارک رمضان پویشی تحت‌عنوان مواسات و همدلی شکل گرفت که هیات‌های مذهبی نقش مهمی در اجرای این پویش داشتند. این پویش با توجه به فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی شکل گرفت. ایشان در نیمه‌شعبان امسال گفتند: «ماه رمضان، ماه انفاق و ایثار و کمک به مستمندان است؛ چه خوب است که یک رزمایش گسترده‌ای در کشور به وجود بیاید برای مواسات و همدلی و کمک مؤمنانه به نیازمندان و فقرا که این اگر اتفاق بیفتد، خاطره خوشی را از امسال، در ذهن‌ها خواهد گذاشت.» محمدحسین پویانفر، مداح جوان و جهادگر کشورمان درباره حضور هیات‌های مذهبی در زمایش مومنانه این‌گونه مطرح می‌کند: «امیدوارم هرسال حضوری بهتر و بیشتر داشته باشیم و در زمینه‌های مختلف فعال‌ شویم. کارهای زمین‌مانده در کشورمان زیاد است. نباید این‌گونه باشد که حتما رهبر انقلاب موضوعی را مطرح کنند و سپس پای‌کار بیاییم و سال‌های بعد به فراموشی سپرده شود، بلکه باید این فعالیت‌ها استمرار داشته باشد.»

هیات آنلاین و ۲۴۰ هزار مخاطب

چراغ هیات‌ها در ماه مبارک رمضان خاموش نمانده بود و مداحان و واعظان به رسم هرساله در مساجد و حسینیه‌های مختلف شهر حاضر شدند و برای مستمعان خود که این‌بار از طریق فضای مجازی شنونده آنها هستند، به سخنرانی و مدیحه‌سرایی پرداختند. تعدادی از هیات‌های شاخص کشور مانند ریحانه‌النبی، فطرس، هیات ثارالله و... فعالیت خودشان را در صفحات مجازی اینستاگرامی‌شان ادامه دادند و هرشب، مراسم مناجات‌خوانی و سخنرانی داشتند. در روزهای کرونا که درهای مساجد و هیات‌ها بسته شده، طراحی پلتفرمی بومی به آدرس Heyatonline.ir توسط تعدادی از جوان‌ها طراحی شده بود تا مردم بتوانند با استفاده از فضای مجازی و شبکه ملی، از مناجات و فضیلت ماه مبارک رمضان بیشتر بهره‌مند شوند. بازدید از هیات آنلاین در شب‌های قدر به‌صورت رایگان بود. به گفته یکی از دست‌اندرکاران سامانه هیات آنلاین، بیش از ۲۴۰ هزار مخاطب، مراسم اولین شب‌قدر را با هیات آنلاین گذراندند.