به گزارش حلقه وصل، یکی از الزامات در پسا جهش تولید، جهش در صادرات کالا است چرا که با حداکثرسازی فعالیت‌ها، کالاهای تولیدی یا مواد حاصل شده باید صادر شود. بنابراین تسهیل تجارت یکی از محورهای مهم در این زمینه به شمار می رود. گمرک به عنوان مرزبان اقتصادی نقش ارزنده ای داشته که باید خود را برای جهش تولید آماده کند.
مهدی میراشرفی رئیس کل گمرک ایران و معاون وزیر اقتصاد از برنامه ریزی توامان در دو جبهه کمک به تامین مالی بنگاه ها و شرکت و نیز هوشمند سازی فعالیت ها و خدمات به منظور کاهش هزینه ها و ایستایی کالا در گمرکات برای سال ۹۹ خبر داده است. همچنین یکی از اقدامات در زمینه کنترل‌های غیرمحسوس است که برای اولین بار ایجاد شده و قرار است در ترانزیت کالا استفاده شود. رفع دغدغه های مبارزه با قاچاق از دیگر رویکردها است که در این گفت وگو می خوانیم.
مشروح این مصاحبه بدین شرح است:
امسال به نام جهش تولید نامگذاری شد. بخش عمده واردات کشور طبق آمارها مواد اولیه و واسطه ای تولید است بنابراین برای تحقق شعار سال ضرورت دارد اقداماتی انجام شود تا علاوه بر کاهش ایستایی و رسوب کالا به سرمایه در گردش واحدهای تولیدی برای ورود کالا به کشور کمک شود. در سال جدید رئیس جمهور نیز دستور داده تا کالاهای رسوب شده هر چه سریعتر ترخیص شود. برای رسیدن به این مسائل چه برنامه ای دارید؟
میراشرفی: امسال به نام جهش تولید نام گذاری شد و برنامه‌های متنوعی برای تحقق آن داریم دو کار را به صورت موازی انجام خواهیم داد. تسهیل و روانسازی تجارت و نیز تامین مالی شرکتهای تولیدی و بنگاه های اقتصادی برای واردات مواد اولیه در دستور کار است. با اقداماتی که انجام خواهد شد، شاهد کاهش ماندگاری کالا، هزینه ها و قیمت تمام شده برای جهش تولید خواهیم بود. برای تحقق این مباحث چند کار باید انجام شود. در بحث تامین مالی شرکت ها نیز اقداماتی انجام شده و آن را در سال جاری نیز ادامه خواهیم داد. نخستین اقدام اخذ ضمانت نامه بانکی است. برای کمک به شرکت های خوشنام به ازای حقوق ورودی و مالیات بر ارزش افزوده تا یک سال و سایرین از ۳ تا ۶ ماه ضمانت نامه بانکی دریافت خواهیم کرد. این اقدام برای حمایت از نقدینگی بنگاه ها است تا با مشکل سرمایه در گردش مواجه نشوند. دومین موضوع تضمین کالایی است. اگر شرکتی منابع و تضامین بانکی قوی ندارد به اندازه یک و نیم برابر حقوق ورودی و سایر عوارضی که باید کسر شود کالا را نگه می‌داریم و کالا به صورت درصدی ترخیص می‌شود. در حقیقت کالا تضمین حقوق ورودی است.
سومین راهکار ورود موقت کالا محسوب می شود. کالا را برای مصرف داخل استفاده نمی شود و به منظور صادرات مواد خام پردازش خواهد شد. در این صورت بدون دریافت حقوق و عوارض، کالا ورود موقت می شود. شرکت تضامین لازم را می‌دهد و این فرایند حداکثر تا یکسال قابل تمدید است و پس از انجام صادرات، رفع تعهد صورت میگیرد. استرداد حقوق ورودی مواد اولیه به شرط صادرات از دیگر برنامه ها است. در صورتی که بازرگان مواد اولیه را وارد کند و در فرایند ارزش افزوده قرار دهد و آن را تبدیل به کالای صادرات کند حتی اگر مواد اولیه برای سه سال قبل باشد حقوق ورودی آن را باز می‌گردانیم. ایجاد انبار یا گمرک اختصاصی یکی دیگر از اقدامات برای جهش تولید است. اینکه کالاها در مرزها رسوب نکند، گمرک انبار اختصاصی ایجاد خواهد شد. این انبار در محل شرکت با استاندارد و ضوابطی است که گمرک اعمال می کند. دوربین و دیگر وسایل تجهیزات در انبار نصب شده و ورود و خروج کالا با نظارت گمرک خواهد بود. به این اقدام گمرک یا انبار اختصاصی می گویند. کاهش هزینه های تخلیه و بارگیری، انبارداری از ویژگی های این اقدام است. همچنین به شرکتهای دانش‌بنیان نیز تسهیلات خاص می دهیم که بتوانند در تولید، جهش داشته باشند.
ابعاد دیگر اقدامات نیز در حوزه فناوری و هوشمند سازی مد نظر است که توامان اجرایی خواهد شد. هوشمندسازی الکترونیکی کردن، مجازی کردن، الکترونیکی کردن جزء برنامه های گمرک است. این اقدامات با کمک اتاق بازرگانی تجار و سازمان ها صورت میگیرد. با الکترونیکی کردن امور و فرایندها باید بتوانیم مراجعه فیزیکی کاهش دهیم. دسترسی ذینفعان و صاحبان کالا راحت تر می شود. ایستایی و هزینه ها کاهش یافته و ارتقاء سلامت اداری را نیز در پی دارد. همچنین برای مجازی کردن فعالیت ها و خدمات از چهار معاونت گمرک و گمرکات اجرایی خواسته ام تا فعالیت ها و خدمات خود را مجازی کنند. به مرور اکثر فعالیت ها و خدماتی که ارائه می شود به صورت مجازی باشد تا مراجعات فیزیکی کمتر شده که این موضوع منجر به کاهش فساد خواهد شد. برای تسهیل تجارت موضوع هوشمند سازی در فرایند ها اقداماتی در حال انجام است. سرعت و دقت کار بالا می رود از جمله پلمب هوشمند که با توانمندی تولید داخل طراحی شده و قیمت آن یک دهم مشابه خارجی است. تراشه آر اف آی دی (RFID) و کیو آر (QR) طراحی شده تا روی کانتینرها قرار بگیرند. امسال پیگیر این موضوع هستیم تا جاده های کشور به این تراشه ها مجهز شوند. آنتن‌های مورد نظر برای خواندن تراشه در گمرکات مبدا و مقصد و جاده‌ها نصب خواهد شد تا بدون وقفه از زمانی که محموله از گمرک خارج می شود و به مقصد می رسد در طول مسیر کالا را بررسی و رصد کند. این تراشه ها برای کالاهای ترانزیت داخلی و خارجی بوده و به شدت در کاهش قاچاق که مورد تاکید مقام معظم رهبری است، موثر خواهد بود و از انحراف محموله‌ها جلوگیری می کند.
* جزئیات نصب و رصد تراشه‌های هوشمند روی محموله‌های کالا
چند آنتن برای جاده ها نیاز است؟
میراشرفی: اگر ۳۰۰ آنتن خریداری شود اکثر جاده ها را پوشش خواهد داد و مزیت آن تولید توسط شرکت های داخلی است در این باره سه بار مناقصه عمومی برگزار کردیم که البته تاکنون موفق نشدیم. دنبال این هستیم که ۸۰ آنتن را در مرحله اول نهایی کنیم.
ویژگی تراشه های آر اف آی دی یا پلمب هوشمند چیست و چه کمکی به کاهش قاچاق میکند؟
میراشرفی: این پلمب ها روی محموله ها نصب شده و امکان جداسازی آن نیز وجود ندارد و از کنترل های ملموس و مزاحم استفاده نخواهد شد. بلکه همه نظارت و کنترل ها غیر ملموس و غیر مزاحم خواهد بود. آنتن ها در گلوگاه ها و مراکز استقرار پلیس در جاده ها مستقر می شود. وقتی محموله به آنتن می رسد محتوای اطلاعات آن توسط سامانه گمرک و با دسترسی پلیس خوانده می شود تا از نظر میزان توقف در مسیر و زمان، بازرسی و کنترل صورت بگیرد. این تراشه های هوشمند پیگیری و مبارزه با قاچاق را آسان میکند و انگیزه قاچاق را کاهش می‌دهد و مجال از سوء استفاده کنندگان سلب می شود.
مدیریت و نظارت و رصد کالا از مبدا تا مقصد با چه ارگانی است؟
میراشرفی: گمرک مبدا و مقصد به همراه نیروی انتظامی کالا را رصد می کنند. چهار لایه دسترسی وجود دارد. فناوری این پلمب های هوشمند در لبه دانش بوده و با توان داخلی تولید شده است. به وزیر اقتصاد قول دادیم کمتر از پنج ماه دیگر این اتفاق در کل کشور بیفتد. البته به سازمان های نظارتی هم می‌توانیم این دسترسی را بدهیم.
* با ۲۵ دستگاه مختلف تبادل اطلاعات میکنیم
برخی، از جمله متولیان سامانه جامع تجارت معتقدند گمرک نباید در بحث نظارت و رصد کالا خارج از گمرک اقدام و کاری انجام دهد. متولی جاده های کشور نیز گمرک نیست که میخواهد آنتن نصب کند.
میراشرفی: در خصوص ترانزیت چنین نگاهی وجود ندارد. کل کار یک تشریفات گمرکی است و اصلاً و ابداً هیچ سازمانی در رابطه با ترانزیت اختیار قانونی ندارد. می توانیم در این رابطه با این موضوع از دستگاه‌ها کمک بگیریم و یا به آنها کمک کنیم. اما این کار کاملاً یک روی گمرکی است. ما در سایر موارد مشکلاتی با آنها داشتیم که بخشی از آن مرتفع شد. مثلاً سامانه انبارها با وجود برخی ایستایی هایی که داشت و با آن که مایل بودیم آنها از سامانه ما استفاده کنند اما گفتند خودمان سامانه باید داشته باشیم. کار بزرگی در اسفند ماه انجام شد تمامی کالاهایی که ترخیص قطعی واردات در گمرکات می شوند باید در سامانه جامع انبار های وزارت صمت ثبت شود و بعد اجازه خروج پیدا می کند این موضوع یکی از مواردی بود که معتقد بودیم ایستایی ایجاد می کند که تا حدودی هم ایجاد کرد. شرکت هایی مانند پشتیبانی امور دام اتاق بازرگانی تهران و شرکت ملی نفت به آن انتقاد داشتند.
مثلاً شرکت نفت عنوان میکند یک چاه نفت در یک منطقه ای که هیچ نام و نشانی ندارد و نمی‌توان آن را شهر، روستا، منطقه و یا بخش نامید و کد پستی ندارد که بخواهند اطلاعات آن را ثبت کنند. این مسائل را به وزارت صمت می گفتیم با همه مشکلاتی که داشت آن را اجرا کردیم سامانه جامع تجارت موضوع تجارت داخلی است و ارتباطی به ترانزیت خارجی و داخلی که هنوز کالا ترخیص نشده ندارد و صد در صد کار گمرکی است.
این موضوع خیلی با اهمیت است که بتوانیم در حلقه های بعدی کالاها را کنترل و نظارت کنیم و جزئیات کالا به صورت هوشمند رصد و اطلاعات آن روشن باشد.
میراشرفی: برخلاف برخی دستگاه‌ها و سازمان‌ها که در ارائه دیتا به گمرک خساست به خرج می دهند. ماهانه ۱۵ ترابایت دیتا در ماه تولید و تبادل می کنیم.
با کدام دستگاه ها تبادل دارید؟
میراشرفی: با ۲۵ دستگاه مختلف است. وزارت صمت، نظام بانکی، سازمان انرژی اتمی، استاندارد، قرنطینه، دامپزشکی و دیگر سازمان‌ها به صورت برخط تولید و تبادل دیتا داریم.
بخشی از کنترل و نظارت برای کاهش ایستایی کالا دستگاه‌های ایکس‌ری هستند که جزئیات اطلاعات کالا را در کمترین وقت به شما می دهد.
میراشرفی: پلمب های الکترونیک یکی از راهکارهای نظارتی است که دولت و گمرک را چابک می کند. امنیت کالا را نیز برای صاحب کالا بالا می برد و برای دولت نیز هزینه زا نیست. پلمب های قدیمی سالی چند ده میلیارد تومان برای دولت هزینه داشت و کارایی خود را از دست داده و اکنون این تراشه ها هوشمند شده و دولت و گمرکات ریالی هزینه نمی‌کند. هزینه نصب آن برای صاحب کالا ۱۷ هزار تومان است.
* نصب اولین دستگاه ایکس ری بخش خصوصی در گمرک بندرعباس
برای تجهیز گمرکات چه اقداماتی انجام شده و منابع آن به چه صورت تامین می شود؟
میراشرفی: از طریق سرمایه گذاری و قرارداد BOO انجام می شود. در دنیا بخش خصوصی در مرز زیرساخت ها را مانند زیرساخت تخلیه و بارگیری، انبارداری، باسکول، پمپ بنزین، هتل و زیرساخت های خدماتی را می سازد و انتفاع مادی به سرمایه گذار می رسد. دیتا و اطلاعات این بخش نیز در اختیار حاکمیت قرار میگیرد. در حال حاضر اولین دستگاه ایکس ری با مدل BOO توسط بخش خصوصی در گمرک شهید رجایی بندرعباس در حال نصب است. در مجموع این گمرک ۳ دستگاه ایکس ری خواهد داشت. البته به این موضوع نیز اکتفا نکردیم. با وزارت دفاع و بخش خصوصی به دنبال تفاهم هستیم تا سرمایه گذار بتواند منابع را تامین کند و دستگاه ها را خریداری کرده و به بهره برداری برساند.
برخی تولیدکنندگان دستگاه‌های ایکس‌ری معتقدند گمرک در گذشته خرید دستگاه‌های ایکس‌ری خارجی، پول نقد می داد اما وقتی به تولیدکننده داخلی می رسد پول ندارد و تولید کننده با هزینه خودش باید دستگاه را بسازد و پس از آن با بهره برداری هزینه خود را بازگرداند. حال بماند که آیا این صرفه اقتصادی دارد یا خیر؟
میراشرفی: هنوز هم تا حدودی قطعات ایکس ری‌ها را وارد می کنیم و الان مباحث را به سازندگان داخلی سپرده ایم. البته خرید های قبل به مدیریت ما باز نمی گردد. آن زمانی که خریدها انجام شده هیچ شرکت داخلی توان ساخت ایکس ری نداشته است. چند ماه است وزارت دفاع می گوید حتی شتاب دهنده و منبع اشعه ایکس را به صورت دوقله ای تولید میکند و به این تکنولوژی دست یافته است. سال گذشته حدود پنج و اندی میلیارد تومان قطعات ۱۶ دستگاه ایکس ری چینی را برای ۵ سال خریداری کردیم تا در تحریم‌ها مشکلی رخ ندهد.
* کشف پیش‌سازهای مواد مخدر در اسکن ایکس‌ری
آیا ایکس ری ها در خدمت رویه واردات هم قرار دارد؟ عمده نگرانی همینجا است که عده ای معتقدند قاچاق از طریق واردات انجام می شود.
میراشرفی: بله کاملا همینطور است. ( در خدمت واردات است) اولین مدل BOO در مسیر درب خروج گمرک رجایی تا ۶ ماه آینده مستقر می شود. یعنی علاوه بر اینکه در مراحل کارشناسی و ارزیابی کالا کنترل می شود در خروج نیز این امکان فراهم می‌شود.
یعنی تا ۶ ماه آینده کالاهای مسیر واردات اسکن نمی‌شود؟
میراشرفی: چرا؛ الان نیز دو دستگاه ایکس ری در گمرک رجایی داریم که اگر مسیر قرمز شود ارزیاب و کارشناس کالا را به سمت ایکس ری هدایت می‌کنند. البته این کار باعث ترافیک می شود. اکنون به صورت تصادفی کالاهایی که در مسیر قرمز تشخیص داده می شود، اسکن می شوند سال گذشته از همین طریق مقادیر زیادی پیش ساز مواد مخدر در رویه های واردات صادرات و ترانزیت کشف شد.
* کالاهای مسیر سبز نیز به صورت تصادفی اسکن می‌شوند
در بازدید خبرنگاران از گمرک شهید رجایی گفته شد یک شرکت تولیدی خوشنام کالای غیر از آنچه اظهار کرده در جوف آن کالای قاچاق داشته که از طریق اسکن کشف شده است. در مورد اسکن دستگاه ها با دو نگاه و ملاحظه روبرو هستیم. اول اینکه اگر همه کالاها اسکن شود ایستایی و رسوب ایجاد می کند از طرفی میخواهیم با قاچاق در کالاهای وارداتی مبارزه کنیم و حقوق بیت المال و دولت وصول شود. قاعدتا صرف اسکن کالاهای مسیر قرمز کفایت نمی کند.
میراشرفی: حتماً به صورت رندوم مسیر سبز کالاهای وارداتی را اسکن می کنیم. شرکتهای تولیدی برای رونق و جهش تولید کمک میکنیم. ۱- چنانچه در حوزه‌های دیگر به ویژه گمرکی تخلفی نداشته باشند فعال اقتصادی مجاز شناخته می‌شوند. ۲- تسهیلات عالی می گیرند و در دنیا نیز چنین موضوعی مرسوم است. فعال اقتصادی آن قدر تسهیلات خوب می گیرد که عقل سلیم اجازه نمی‌دهد در بین کالاهای خود چیز دیگری بگذارد چرا که در مسیر سبز هدایت می شوند. البته مانع از آن نیز نیست که به صورت دوره‌ای دفاتر، تخلفات، بدهی مالیات آنها بررسی نشود. چنانچه شرکتی خاطی باشد برای همیشه از مسیر سبز گمرکی خارج خواهد شد. باید توجه داشت فعالان مجازی اقتصادی عمدتا شرکتهای دولتی هستند و انگیزه برای تخلف ندارند.
منظور این است که فرایند قانونی و نامحسوس می تواند همان اسکن کالاها از طریق دستگاه ایکس ری باشد و در مسیر سبز هم وجود داشته باشد اما این اتفاق رخ نمی‌دهد. در دنیا برخی از کشورهای پیشرفته با ابزارهای دقیق و تخصصی کالاها را بررسی می‌کنند و کنترل‌های نامحسوس وجود دارد
میراشرفی: در دنیا همین الان تست ویروس کرونا برای کسانی انجام می‌شود که در شرایط حاد قرار دارند اگر قرار باشد همه چیز کنترل شود سنگ روی سنگ بند نمی شود. مثل اینکه ۸۰ میلیون نفر را وزارت بهداشت بخواهد تست کرونا بگیرد.
* هرکول هم نمیتواند تضمین بدهد قاچاق را صفر میکند
اجازه بدهید این مثال و نگاه را قبول نکنم. به خاطر اینکه وقتی آمریکا در کشور مبدا تمامی کالاهای خود را اسکن میکند چرا نباید ما تمام کالاها را در کشور خودمان با وجود نگرانی از قاچاق و نظایر اسکن نکنیم.
میراشرفی: اصلاً اینگونه نیست. اشتباه نکنید اتفاقا دستگاه ایکس ری می آید که مسیر سبز را اسکن کند. مسیر قرمز که اکنون کنترل نظارت می‌شود. به جای اینکه کارگر کالای وارداتی و صادراتی را بررسی، نظارت، تخلیه و بارگیری کند با دستگاه اسکن می‌شود .به این کنترل غیر ملموس و غیر مزاحم الکترونیکی سریع می گویند. بدون کاهش سرعت کار، دقت افزایش می یابد. مسیر قرمز بازرسی فیزیکی دارد. خرید ایکس ری جدید هم برای کنترل مسیر قرمز و سبز است.
می‌توانید قول بدهید و تضمین کنید که قاچاق و تخلف از رویه های گمرکی رخ ندهد؟
میراشرفی: هرکول هم که بیاید نمی تواند تضمین دهد. نه ما بلکه دنیا هم نمیتواند چنین تضمینی بدهد. اما مجال را از افراد و موسساتی که شرایط را برای تخلف مساعد و مستعد دیده اند، می گیریم. والا هیچ کس و نه بنده نمی توانیم تضمین دهیم. دنیا به سمتی می‌رود که هزینه تخلف را بالا ببرد ما نیز در این مسیر قرار داریم. تخلف هیچ موقع به صفر نمی رسد اما به سمت صفر شدن حرکت می کند.
آیت‌الله رئیسی و هیئت همراه به ملکوت اعلی پیوستند