خراسان رضوی: تعریف ‏«علوم انسانی اسلامی» به بیان استاد رحیم‌پور ازغدی

سرویس دریچه: حسن رحیم پور ازغدی دیروز در نشست بررسی «علوم انسانی با چه رویکردی؟» که به همت بسیج دانشجویی دانشگاه آزاد مشهد در مجتمع علوم انسانی این دانشگاه برگزار شد، با اشاره به این‌که ما در حوزه علوم انسانی دارای مفهومی به نام رویکرد هستیم، گفت: در علوم ریاضی و یا شیمی مفهومی به نام رویکرد وجود ندارد و این امر نشان می‌دهد زمانی که از علوم انسانی و یا خود انسان سخن می‌گوییم در واقع از رویکردها نیز سخن به میان می‌آید.

وی در خصوص علت تفاوت رویکردها در علوم انسانی بیان داشت: با توجه به این‌که انسان دارای ابعاد بسیاری است، بنابراین تمامی رشته‌های علوم انسانی می‌توانند در خصوص انسان به نظریه پردازی بپردازند، البته این آزمایش و نظریه پردازی تنها به لحاظ فیزیولوژی نیست، بلکه به لحاظ بررسی مسائل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و غیره است.

عضو شورای انقلاب فرهنگی با اشاره به این‌که علوم انسانی، انسان را با توجه به زوایای گوناگون انسانی مورد بررسی و کنکاش قرار می‌دهد، بیان داشت: زمانی که این مبانی مورد بررسی قرار می‌گیرند این سوال به وجود می‌آید که  حال باید با این موجود چگونه و به چه شکل برخورد کرد؟

رحیم پور ازغدی با بیان مطلب که در همین مواضع و کنکاش‌ها است که تفاوت‌ها و تناقض‌ها رخ می‌دهد، تصریح کرد: همین تناض هاست که مکاتب را به وجود می‌آورد، البته در علوم ریاضی و مهندسی اختلافات وجود دارد؛ اما اختلافات آنان به این شکل و به این میزان نیست. در حوزه علوم انسانی گاهی تفاوت‌ها و تناقضات به جایی می‌رسد که برخی مکاتب در «رد» سخنان پیشینیان و مکاتب دیگر به وجود می‌آیند.

تعریف آدمی از علم و انسان، رویکردش در علوم انسانی را مشخص می‌‌کند

وی با اشاره به این موضوع که در رشته‌های مختلف علوم انسانی این تفاوت‌ها و تناقضات وجود دارد، گفت: به طور مثال در روان شناسی این اختلافات باعث شده که مکاتب بسیاری به وجود آید و یا در اقتصاد تعاریف بسیاری در این خصوص وجود دارد که مالکیت خصوصی چرا و در چه حد باید باشد و دین در این خصوص چه گفته است؟ به طور کلی هر علمی که در خصوص انسان بحث می کند پیش فرض‌ها و مبانی در تعریف انسان دارد که همین مبانی با بسیاری از موضوعات ارزشی و غیر ارزشی ارتباط می‌یابد.

عضو شورای انقلاب فرهنگی با تاکید بر این نکته که هر تعریفی که از علم و یا انسان ارائه دهید، رویکرد شما را در علوم انسانی مشخص می‌کند، تصریح کرد: زمانی که از رویکردهای مختلف سخن می‌گوییم معنی آن این است که غیر از مباحث مسلمِ قطعیِ عقلی که تمامی بشریت بر آن تاکید دارند، دیگر مباحث نیز وجود دارند.

رحیم پور ازغدی در ادامه سخنان خود گفت: وقتی فردی از رویکرد اسلامی در علوم انسانی سخن می‌گوید به این معنا نیست که ما در این رویکرد می‌خواهیم کل روش علم را بیرون بریزیم و روش‌های متفاوت و متناقضی بیاوریم، خیر. گزاره‌های عقلی بر سر جای خود می‌ماند، چراکه گزاره‌های عقلی غیر اسلامی نیست.

وی افزود: برخی می گویند در علوم انسانی اسلامی باید عقل را جایگزین نقل کنیم که در جواب باید بگوییم در فقه و تفسیر مگر بحث تجربی را نداریم؟ به طور کلی فقه، علم نقلی محض محسوب می‌شود.

عضو شورای انقلاب فرهنگی با طرح این پرسش که آیا با این توصیف می‌توان گفت که اسلام معتقد است تمامی مبانی عقلی را باید رها کنیم خاطرنشان کرد: در یونان باستان جمعی در این باره صحبت می‌کردند که اسب چه تعداد دندان دارد؟ فردی آمد و گفت در چه خصوص بحث می کنید. بحث کنندگان  علت بحث را گفتند. آن فرد گفت این موضوع که بحث فلسفی نمی‌خواهد، دهان اسب را باز کنید و دندان هایش را بشمارید. برخی از علوم این گونه هستند. نباید برای کشف آنان گوشه‌ای بنشینید و بحث کنید، بلکه باید به میدان بروید و مشاهده کنید. برای بیان مباحث فلسفی نباید به آزمایشگاه شیمی رجوع کرد، برای یافتن مبانی شیمی نیز نباید به بحث فلسفی بپردازیم. هر علمی برای بیان حقایق خود روشی دارد که باید آن روش را یافت.

علوم انسانی اسلامی یعنی آشنایی به تمامی روش‌هایی که به کشف حقیقی انسان منجر می‌شود

رحیم پور ازغدی ضمن بیان این مطلب که علوم انسانی اسلامی یعنی آشنایی به تمامی روش‌هایی که به کشف حقیقی انسان منجر می‌شود، تاکید کرد: این سخن به این معنا است که انسان هم دارای بعد عقلی است که باید با مبانی عقلی مورد بررسی قرار گیرد و هم دارای بعد شهودی است که باید با مراجعه به «درون» آن را یافت.

وی تاکید کرد: علوم انسانی اسلامی یعنی انسان شناسی بر اساس وحی، عقل، تجربه، شهود و همه راه‌هایی که به سوی انسان سوق داده می‌شود. در علوم انسانی مبانی عقلی لازم است ولی عقل به تنهایی کافی نیست. در علوم انسانی مبانی شهودی لازم است ولی شهود به تنهایی کافی نیست به طور کلی علوم انسانی اسلامی روش برهانی، روش عقلی و روش شهودی را در ذیل نورافکن وحی استفاده می‌کند.

عضو شورای انقلاب فرهنگی ادامه داد: علوم انسانی اسلامی از علوم انسانی فعلی چیزی کم ندارد، بلکه مبانی اضافه نیز دارد. در علوم انسانی اسلامی نقل را جایگزین عقل نکردیم، بلکه دریچه‌های معرفت و علم را تعمیق و توسعه دادیم.

رحیم پور ازغدی در بخش پایانی سخنان خود یادآوری کرد: چنانچه علوم انسانی را با یک تعریف حیوانی همراه کنیم علوم حیوانی خواهد شد و نه انسانی.