به گزارش سرویس دفاع و امنیت حلقه وصل، هفته گذشته مسئله سوپرایز وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات برای مردم از جمله موضوعات داغ و پر بحث در فضای مجازی و رسانه ها بود. از حاشیه های طنز آلود و توقعات ساده کاربران که عبور کنیم در نهایت با طرح آذری جهرمی برای ارسال مرسوله های پستی با استفاده از کواد کوپتر ها رو به رو شدیم. این طرح "پست پلاس" نام دارد و به دنبال کاهش بار کاری نیروهای شرکت پست، کم کردن مصرف سوخت و دسترسی ساده به برخی از مناطق خاص کشور است. طبیعتا هنگامی که یک عضو کابینه وارد چالش معرفی و برندینگ چنین طرحی می شود یعنی چنین پروژه ای حاوی پیوست ها و راهکارهای لازم برای عملیاتی شدن است و یک طرح مفهومی و پوپولیستی به حساب نمی آید.
البته در حال حاضر نیز در برخی کشورها، استفاده از این پرنده ها یکی از راه های حمل و نقل و ارسال مرسوله ها محسوب می شود ولی طبیعتا چون قرار است این پرنده های بدون سرنشین در ایران فعالیت کنند، لاجرم باید ملاحظات و سوالات مهمی در خصوص انجام ماموریت های خود را پاسخ بدهند که در این گزارش به برخی از این مسائل پرداخته می شود.
شاید بد نباشد مثالی از چند سال قبل بیان شود. عصر روز 25 دی ماه سال 1395 بود که ناگهان صدای غرش توپ های 23 و 35 میلی متری ضد هوایی، سرهای اهالی تهران را به سمت آسمان چرخاند. جوان ترها بیشتر متعجب و حتی شاید هیجان زده به سمت فضای باز و پشت و بام ها دویدند و به فیلم برداری از شلیک به سمت آسمان پرداختند و مو سفیدتر ها در پس خاطرات سالهای قبل به ناگاه به یاد روزهای تلخ بمباران تهران توسط جنگنده های بعثی افتاده بودند؛ آن روزها هدف، فاکس بت های اهدایی شوروی به رژیم بعث عراق بود ولی در آن روز دو کواد کوپتر که ظاهرا برای تهیه مستند به پرواز در آمده بودند به منطقه پرواز ممنوع نزدیک شده و پدافند هوایی نیز در پاسخ به آنها شلیک کرد.
کلیپ مربوط به پست پلاس - به تعداد بالای نیروی انسانی برای انجام کار دقت کنید
آن روز به خصوص را شاید بتوان روزی خاص و یک نقطه غیر قابل برگشت در تصور فرماندهان نظامی ایرانی حساب کرد زیرا از آن روز به بعد بود که شاهد گسترش سامانه های اخلالگر برای مقابله با کواد کوپترها در تقریبا اکثر یگان های پدافندی کشور بودیم. با این تفاسیر، در این جا یکی از سوالات بزرگ درباره طرح پست پلاس مطرح می شود. آیا هماهنگی های لازم با نیروهای مسلح برای پرواز این پهپاد ها بر فراز کشور انجام شده؟ درباره این مسئله هیچ اطلاع رسانی انجام نشده اما بعید است با توجه به تجارب قبلی، به راحتی بتوان چنین مجوز عام و گسترده ای را صادر کرد.
علاوه بر مسئولان دولتی، حتی افکار عمومی و رسانه ها نیز می دانند که در کشور ما سایت های موشکی، راداری و مناطق حساسی وجود دارد که دارای لایه های حفاظتی مختلفی هستند. آیا استرس و فشاری که ممکن است این حرکت جدید بر روی سیستم های دفاع هوایی کشور وارد کند محاسبه شده است؟
وزیر ارتباطات در کنار پهپاد حامل مرسوله پستی
مشکل بزرگ بعدی، بحث عدم وجود قوانین مدون در کشور برای مالکیت این دست از پرنده های بدون سرنشین است. متاسفانه با وجود ورود این سیستم ها از چند سال پیش به کشور و فروش گسترده آنها همچنان شاهد وجود قوانین ضابطه مندی در این خصوص نیستیم. در عین حال در سالهای اخیر شاهد انواع و اقسام استفاده های منفی از این طور پرنده های بدون سرنشین در کشورهای مختلف بوده ایم که ماجرای 25 دی 1395 تنها یکی از موارد شناخته شده در این بحث بود.
در ادامه چند سناریو در این خصوص را بررسی خواهیم کرد.
پهپاد حامل مرسوله ها متعلق به شرکت آمازون
اگر بنا به استفاده از این وسایل در شهرهای بزرگ باشد آیا راهی برای تشخیص پهپادهای پستی وجود دارد؟ آیا اگر گروهی بزهکار یا حتی تروریست، پهپادی در این شکل را تهیه و با رنگ و آرم شرکت پست آماده و به پرواز در بیاورند چه خواهد شد؟ از تصویر برداری از منازل و حریم خصوصی مردم تا تصویر برداری از مکان های حساس نظامی و صنعتی و سیاسی الی حملات تروریستی؛ همه و همه در رده کارهایی است که می توان با این پهپادها انجام داد. تجربیات جنگ های عراق و سوریه، به لطف شبکه های اجتماعی و فضای مجازی به سرعت در دنیا پخش شده و امروزه به سادگی امکان استفاده شدن توسط باندهای خلاف کاری و سلول های خفته تروریستی وجود دارد.
شاید این سوال پیش بیاید که پیش از این نیز این مسئله وجود داشته و کواد کوپتر ها در کشور ما استفاده می شدند، این مسئله درست است ولی بحث ارسال مرسوله های پستی پوششی مناسب برای پرواز این پهپاد ها ایجاد می کند و علی القاعده تهیه، تدوین و اجرای پیوست های کامل و صحیح دفاعی و امنیتی در این خصوص، چالشی است که به نظر می رسد در زیر این رونمایی تبلیغاتی و رسانه ای، نباید ضعیف و کمرنگ دیده شود. همچنین در بسیاری از شهرهای بزرگ ما به لطف عدم نظارت دقیق شاهد ساخت و سازهای غیر استاندارد و وجود ساختمان هایی با ارتفاع های مختلف و حجم زیادی از آنتن ها با کاربری های گوناگون هستیم که بحث کنترل و پرواز این سامانه ها در شهرهای بزرگ را با چالش های سنگینی رو به رو خواهد کرد.
آیا سورپرایز وزیر، جدید بود؟
بررسی ها نشان می دهد این خبر و دستاورد برای سالهای گذشته است و حتی در مرداد سال 1396، حسین مهری مدیرعامل وقت شرکت ملی پست گفته بود: "هم اکنون پهپاد پستی که تا سقف ۵ کیلوگرم امکان جابجایی کالا را دارد، ساخته شده. البته به دلیل محدودیت‌های ویژه تهران، هنوز نتوانسته‌ایم مجوز پرواز این پهپاد را در تهران اخذ کنیم اما برنامه پرواز این پهپاد پستی بین کیش و بندرعباس در حال پیگیری است. "
در بحث خدمه کنترلی و پروازی در بسیاری از نقاط دنیا شاهد بهره بردن از کوادهای خود کنترل شونده هستیم که صرفا مختصات نقطه مورد نظر ارسال شده و پرنده در مسیری مشخص حرکت خواهد کرد. اما در تصاویر منتشر شده از طرف وزارت ارتباطات شاهد وجود نیروی انسانی مضاعف و خارج از روال مرسوم در جهان، برای کنترل پرواز هستیم. در صورتی که قرار باشد در حجم بالا از این طرح استفاده شود به چه تعداد نیروی انسانی آموزش دیده نیاز است؟ زیر ساخت های لازم برای کنترل این حجم از کواد کوپتر مهیا شده است؟ هزینه ایجاد این زیرساخت ها و تربیت نیروهای کنترل کننده چقدر است؟
اگر بحث ارسال مرسوله ها به مناطق صعب العبور است با این مسئله مواجه می شویم که این پهپادها برد کوتاهی داشته و عمدتا نیازمند دکل های ارسال سیگنال هستند و نمی توان با آنها در فاصله های خیلی دور یا در مناطق پر از پستی و بلندی های طبیعی پرواز کرد زیرا امکان از دست رفتن سیگنال وجود دارد. برای استفاده در آن مناطق هم نیاز به اقدامات زیرساختی در سطح وسیع و توسعه دکل های ارسال سیگنال ها وجود دارد. برخی از مواردی که وزیر ارتباطات در این زمینه به آنها اشاره کرده مانند انتقال سریع دارو به "جزیره‌ها" نیز شامل مجموعه ای از ابهامات فوق خواهد بود؛ از دوری فواصل تا فقدان کارایی چنین پهپادها و صد البته حساسیت ها و دغدغه های امنیتی و نظامی در خصوص پرواز چنین پرنده هایی روی جزایر ایرانی.
درست است که حرکت به سمت چنین فناوری ها و تجهیزات مدرنی که ساخت و طراحی آن توسط یک شرکت ایرانی انجام شده و گفته می شود قابلیت هایی مانند مدیریت متمرکز، مسیریابی و تحویل بسته پستی در آن گنجانده شده، یک خبر خوش و خوشحال کننده است اما برای کشوری که در طراحی و ساخت پرنده های بدون سرنشین، یک غول مشهور و معتبر جهانی است، رونمایی فاقد پشتوانه این نوع پهپادها که فعلا سایز محموله آن نیز به یک مدل شگفتانه پسند نزدیک است، بیشتر به یک نمایش تبلیغاتی می ماند تا یک طرح و تحول عملیاتی.