سرنوشت شمال شرق سوریه: گره پیچیده در پایان دادن به جنگ شام+ نقشه

سرویس جهان حلقه وصل- درگیری نظامی در سوریه موجب ورود بازیگران خارجی به این کشور طی ۶-۷ سال اخیر شده و این در حالی است که خود از شکاف‌های قومی و فرقه‌ای در رنج بود. تا زمانی که گروه‌های تروریستی قدرت داشتند، برنامه همه بازیگران مبارزه با آنها به عنوان دشمن مشترک بود اما با شکست تروریست‌ها، حالا اختلاف نظرها سر باز کرده است.

در این میان، وضعیت شمال شرق سوریه یا ناحیه شرق فرات که با حضور نیروهای آمریکایی و شبه‌نظامیان کُرد اداره می‌شود، از همه مناطق پیچیده‌تر است. ترکیه حاضر نیست از داعیه خود برای حضور نظامی در این منطقه دست بکشد و آمریکا نیز تا زمانی که ترامپ رئیس‌جمهور است حاضر نیست برای همیشه در این منطقه بماند. دولت مرکزی و روسیه نیز هر یک مواضع خود را دارند.

ناهماهنگی آمریکا و ترکیه

مداخله‌گر اصلی در این منطقه، آمریکا است. ایالات متحده که چندین پایگاه نظامی در این منطقه ساخته، قرار بود  بر مبنای اعلام رسمی ترامپ در دسامبر سال گذشته میلادی از سوریه، از جمله شمال شرق آن خارج شود اما یکی از بهانه‌های عدم خروج در ماه‌های بعد، سرنوشت شمال شرق بود. بسیاری در آمریکا احساس خطر کردند که اگر آمریکا برای بعد از خودش تدارک نبیند، این منطقه به دست رقبای آمریکا بیافتد.

از آن پس وزارت خارجه آمریکا پرونده‌ای را به جیمز جفری، نماینده ویژه واشینگتن در امور سوریه سپرد تا در شمال شرق سوریه «منطقه امن» ایجاد کند، هدفی که تا کنون با مخالفت سایر بازیگران به ویژه ترکیه روبرو شده است. ایالات متحده خود را حامی کردهای شمال سوریه نشان می‌دهد و این اصلاً به مذاق ترکیه که کردها را همدست شبه‌گروه‌های نظامی مخالف خود در ترکیه می‌داند، خوش نمی‌آید. 

ظاهراً در طرح واشینگتن آمده که کردها از ۱۴ کیلومتری مرز سوریه و ترکیه فاصله خواهند گرفت و نوار مرزی با رهبری آمریکا و حضور محدود نیروهای ترک مدیریت خواهد شد. اما ترکیه می‌خواهد یک نوار حدوداً ۳۲ کیلومتری در آن سوی مرزهایش در خاک سوریه در اختیارش باشد، بدون حضور نیروی خارجیِ دیگر.

اوایل اوت سال جاری،‌ اردوغان در اظهار نظری رسمی از برنامه ترکیه برای حضور نظامی در شمال شرق ترکیه سخن گفت و جالب اینکه،‌ سخنان وی چند روز بعد از سفر جیمز جفری مذاکره‌کننده آمریکا در آنکارا بود:«ما به عفرین، جرابلس و الباب وارد شدیم و حالا به شرق فرات وارد خواهیم شد. ما این اطلاعات را با روسیه و ایالات متحده در میان گذاشته‌ایم». با این سخنان،‌ آخرین تلاش واشینگتن برای ایجاد «منطقه امن» در شمال شرق سوریه بی‌نتیجه ماند.

هیچ بعید نیست که اختلاف نظرهای ترکیه با آمریکا بر سر سوریه، یکی از نتایج مخالفت‌های شدید واشینگتن با نزدیکی ترکیه نسبت به روسیه باشد و به عکس. آمریکا در ماه‌های اخیر دائماً از ترکیه خواسته به عنوان یک عضو ناتو از خرید سامانه‌های راهبردی روسیه مثل اس-۴۰۰ منصرف شود اما این اتفاق نهایتاً‌ با پافشاری ترکیه رخ داد. واشینگتن نیز فعلاً جز فشار اقتصادی به آنکارا نتوانسته واکنش مؤثرتری نشان دهد. 

گفته می‌شود ترکیه که در عفرین، الباب و جرابلس وارد شده، آمریکا را راضی کرده که به شرق فرات نیز وارد شود.

سوریه و روسیه

بشار اسد اساساً با واگذاری هر گونه نوار مرزی، چه به آمریکا و چه به ترکیه مخالفت کرده است و تنها حضور سربازان سوری را در آن منطقه قابل پذیرش می‌داند. از آن سو روسیه نیز به عنوان یک بازیگر سوم (در منازعه ترکیه و آمریکا بر سر شمال شرق سوریه) این فرصت را یافته که اگر کردها راضی به مذاکره با دمشق شوند، به عنوان نیروی پشتیبان اسد نفوذ خود را در شمال شرق افزایش دهد. 

با توجه به توافق احتمالی واشینگتن و آنکارا در مورد شمال شرق سوریه، هیچ بعید نیست که کردها مجبور شوند به دمشق یا مسکو برای حمایت از خود رو بیاندازند. چون همه می‌دانند که اگر ترکیه به این منطقه وارد شود، کردها گزینه‌ بهتری به جز خروج کامل از آن نخواهند داشت و این در حالی است که آنها برای بازپس‌گیری این مناطق از گروه‌های ترویستی امثال داعش در سال‌های گذشته جنگیده‌اند و خون داده‌اند هر چند حالا برای نگهداری آن بدون حضور نیروهای دولت مرکزی فاقد توجیه و مشروعیت لازم هستند.

با همه این احوال، روسیه بعید است حتی در صورت پیشنهاد نیروهای کرد و دمشق برای نفوذ در این منطقه اقدام کند زیرا فعلاً اتحاد با ترکیه برای مسکو از اهمیت بیشتری برخوردار است و آنکارا نیز به هیچ وجه از تقویت کردها و حمایت از آنها توسط هر کشوری که باشد،‌ استقبال نمی‌کند. بنابر این روسیه ترجیح می‌دهد برای خروج آمریکا از این منطقه، فضا را برای رایزنی دمشق با کردها فراهم کند.

جمع‌بندی

از آنجا که ترکیه به خواسته‌های آمریکا تن در نداده و حتی این اختلاف‌نظرها موجب فاصله‌گرفتن آنکارا از ناتو شده، و از آنجا که با نزدیک‌شدن به تبلیغات انتخاباتی آمریکا ترامپ می‌خواهد به یکی از وعده‌هایش عمل کند، حالا گزینه کوتاه‌آمدن آمریکا قوت گرفته، در قالب تأسیس مرکز مشترک عمیاتی با ترکیه و خروج عمده نیروها و تجهیزات آمریکایی، با این شرط که ترکیه مأموریت‌های آمریکا را نیز در این نوار مرزی انجام دهد.

مهمترین خواسته‌های آمریکا نیز مشخص است: ایران و روسیه نزدیک نشوند. البته آنچه اعلام می‌شود چیز دیگری است:‌ داعش دوباره سر بر نیاوَرَد و شبه‌نظامیان کرد (نیروهای دموکراتیک سوریه یا SDF) نیز مورد تعرض واقع نشوند.

فعلاً اتفاق خاصی در این منطقه رخ نداده، اما گویی آرامش پیش از طوفان است چون همه منتظر یک رخداد راهبردی در شمال شرق هستند که سرنوشتِ یکی از مهمترین گره‌ها در پایان‌دادن به جنگ در شام را تعیین می‌کند.

منابع

https://www.atlanticcouncil.org/images/publications/The_Future_of_Northeast_Syria.pdf

https://news.usni.org/2019/01/15/4500-marines-f-35-squadron-standby-middle-east-u-s-mulls-syria-exit

https://nationalinterest.org/blog/middle-east-watch/syria-safe-zone-will-create-more-problems-it-solves-72961

https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2019-01-22/scramble-northeast-syria

https://warontherocks.com/2019/08/the-crisis-is-coming-syria-and-the-end-of-the-u-s-turkish-alliance