یک ادعا و چند تکذیب!

حلقه وصل: همزمان با چهارمین سالگرد شهدای منا، حضور برادر یکی از شهدای این فاجعه در یک برنامه تلویزیونی از شبکه افق، دوباره این حادثه تلخ را بر سر زبان‌ها انداخت. اگرچه عدم پرداختن دیه شهدای ایرانی در منا همچنان یکی از موارد مورد مناقشه بین سازمان حج و زیارت ایران و عربستان و از موانع از سر گیری دوباره اعزام حجاج ایرانی بوده اما اظهارات رکن‌آبادی، برادر یکی از شهدای منا پس از سومین سال حضور دوباره ایرانیان در مناسک حج پس از این فاجعه انتقادات بسیاری را هم به سوی سازمان حج و زیارت و هم وزارت‌ امورخارجه ایران روانه کرد.

یکشنبه، دهم ذی‌الحجه به تقویم عربستان و ۲۰ مردادماه به وقت ایران با سالگرد فاجعه منا مصادف بود؛ واقعه‌ای که در پی آن اعلام شد ۴۶۴ زائر ایرانی در آن به شهادت رسیده‌اند. آمار واقعی کشته‌شدگان آن فاجعه هرگز از طرف عربستان اعلام نشد و تعداد جانباختگان پراکنده و متناقض بود. بیشترین عددی که گزارش‌های رسانه‌های غربی برای کشته‌شدگان منا اعلام کردند حدود 2 هزار نفر بود اما مقامات حج ایران که در صحنه حاضر بودند و از غسالخانه‌ها بازدید داشتند، مدعی بودند این عدد به هفت‌ هزار نفر می‌رسید. عربستان هرگز مسئولیت آن فاجعه را نپذیرفت. حالا پس از گذشت 4 سال از حادثه منا، توقف یک ساله اعزام حجاج ایرانی به حج تمتع و فراز و نشیب‌هایی که دو کشور ایران و عربستان برای از سرگیری دوباره حج پشت سر گذاشتند، مرتضی‌ رکن‌آبادی، برادر غضنفر رکن‌آبادی، سفیر پیشین ایران در لبنان که در حادثه منا به شهادت رسید، در یک برنامه تلویزیونی که از شبکه افق پخش شد حضور پیدا کرد و مدعی شد اسناد و منابع موثقی دارد که نشان می‌دهد ایران برای باز شدن راه حج، توافق‌نامه‌ای را امضا کرده که در آن پذیرفته مقصر فاجعه منا ایرانی‌ها بوده‌اند. او گفته است: «واقعا تعجب‌آور است مسئولان جمهوری اسلامی سال گذشته توافق‌نامه‌ای را در مذاکرات حج امضا کردند که براساس آن پذیرفته‌اند آنچه در منا اتفاق افتاد مقصرش ایرانی‌ها بودند تا بتوانند راه حج را باز کنند. به این وسیله راه حج باز شد، یعنی روی خون شهدای منا پا گذاشته شد. اطلاع دقیقی دارم و به موقع منبع را اگر نیاز بود حتما معرفی می‌کنم.»
واکنش‌ها به یک ادعا

این اظهارنظر بلافاصله با واکنش‌های بسیاری از سوی نمایندگان مجلس، مشاور رئیس‌جمهوری و نماینده پیشین ولی فقیه در امور حج و زیارت و حتی اصولگرایان و اصلاح‌طلبان و رسانه‌های هر دو جناح سیاسی در ایران همراه بود. به دنبال این اظهارات، برخی دلواپس فعال در فضای مجازی، با برداشت از سخنان مرتضی رکن‌‌آبادی انگشت اتهام را به سمت وزارت خارجه نشانه رفتند و این وزارتخانه را متهم کردند که در مذاکره با مقامات آل سعود، پرونده فاجعه منا را فیصله داده است.

علیرضا رحیمی نماینده مجلس شورای اسلامی در پیامی توئیتری نوشت: «پس از حادثه حج سال 95 در منا، دکتر ظریف شخصا گزارش کاملی از اقدامات وزارت امور خارجه به کمیسیون امنیت ملی مجلس ارائه کرد. وزارتخانه برای احقاق حقوق شهدای منا همه اقدامات ممکن حقوقی و سیاسی را انجام داده است.»

همچنین پدرام الوندی، دبیر خبر خبرگزاری ایرنا، در توئیتر خود نوشت: «مذاکرات در‌این‌باره با عربستان سعودی در نهاد دیگری انجام شده است نه وزارت خارجه ایران. اما فرار به جلوی تیم بی‌های وطنی در متهم کردن وزارت خارجه و ظریف هم جالب توجه است.»

حسام‌‌الدین آشنا، مشاور رئیس جمهوری نیز بلافاصله در صفحه توئیتر خود به این ماجرا واکنش نشان داد و نوشت: «برادرگرامی جناب آقای رکن‌آبادی، آیا برای این ادعای خود دلایل، شواهد یا مستنداتی دارید؟ مدیر محترم شبکه افق آیا در این شبکه راهنمای عملی برای میزبانان برنامه‌های زنده در مواجهه با ادعاهای قابل مناقشه میهمانان وجود دارد؟»
شبکه افق هم به توئیت حسام‌الدین آشنا مشاور رئیس جمهوری پاسخ داد و نوشت: «اولا طبق اعلام خبرگزاری رسمی ایرنا مراد آقای رکن‌آبادی دولت و وزارت خارجه نبوده است. ثانیا میزبان، مطابق با پروتکل‌های مرسوم رسانه‌های حرفه‌ای دنیا، به دفعات در برنامه جهان آرا نسبت به ادعای میهمان مناقشه کرده و در پایان برنامه هم صراحتا اعلام کرد که این نظر شخصی میهمان است و شبکه افق آماده میزبانی از طرف‌های دیگر هم بوده و امکانش را فراهم خواهد کرد.»

نماینده پیشین ولی فقیه در امور حج و زیارت: هیچ سندی ندارند
در این فاصله حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی قاضی‌عسکر، نماینده پیشین ولی فقیه در امور حج و زیارت که چهار دهه در ارتباط با حج فعالیت داشته و اوایل امسال از مسئولیت خود در بعثه کناره‌گیری کرد، در پاسخ به حرف‌های ‌مرتضی رکن‌آبادی‌، برادر غضنفر رکن‌آبادی (دیپلمات ایرانی و از جانباختگان فاجعه منا) واکنش نشان داد و گفت: «این یک دروغ مسلم است. نه نظام و نه مسئولان نظام هرگز حاضر نیستند عزت‌شان را با هیچ‌ چیزی معاوضه کنند. در این چند سال حج بحمدالله با عزت انجام شده است، دقیقا ضد آن چیزی که ایشان (رکن‌آبادی) اظهار کرده‌اند.»
این مقام مطلع در امور حج تاکید کرد: «در تفاهم‌نامه‌ حج ایران و عربستان دقیقا ذکر شده است که مسئله منا باید روشن شود و حقوق شهدا باید داده شود، آن‌ها (عربستان) هم آن را امضا کرده‌اند. ایشان (مرتضی رکن‌آبادی) در‌این‌باره فقط ادعا کرده و هیچ‌گونه مدرک معتبری در اختیار ندارد.» او افزود: «با توجه به اینکه ایشان (مرتضی رکن‌آبادی) مسئولان نظام را متهم کرده، به نظر می‌رسد شبکه افق باید پاسخگو باشد که چطور چنین اتهامی منتشر می‌شود اما نظر مسئولان نظام پرسیده نمی‌شود؟ ایشان متاسفانه در این مدت حرف‌های ضعیف زیاد زده است، لیکن مسئولان محترم رسانه باید مراقب باشند با این حرف‌های بی‌اساس عزت کشور را خدشه‌دار نکنند.» قاضی‌عسکر درباره «اسناد و منابع موثقی» که رکن‌آبادی مدعی شده به استناد آن‌ها چنین اظهارنظری داشته است، گفت: «قطعا هیچ سندی ندارند. تفاهم‌نامه‌ امضاء شده در اختیار ما است و قطعا این حرف نادرست است. تفاهم‌نامه حج که بین ایران و عربستان امضا شده کاملا فکر شده امضا شده و ادعای مطرح‌ شده درباره آن درست نیست. او درباره پیش‌شرط‌های عربستان برای امضای تفاهم‌نامه حج با ایران و برقراری دوباره حج برای زائران ایرانی پس از فاجعه منا، تصریح کرد: عربستان هیچ پیش‌شرطی در مذاکرات نگذاشته بود، نه تنها راجع به منا بلکه درباره سایر موارد. در آن تفاهم‌نامه هر آنچه نظر جمهوری اسلامی ایران بود، قید شده است.»

نماینده پیشین ولی فقیه در امور حج گفت: «در تمام مذاکرات با وزیر حج عربستان و حتی امسال، مسئله منا به‌ جد پیگیری شده است. آن‌ها (عربستان) در‌مورد مسجدالحرام اظهار می‌کنند که غرامت و دیه را پرداخت می‌کنند ولی با کمال تاسف به خاطر بدی روابط، این پرداخت با مشکل مواجه شده است. درباره حادثه منا هم هنوز نگفته‌اند مقصر که بوده است، بلکه می‌گویند پرونده به نتیجه نهایی نرسیده و ما همیشه گله‌مند بوده‌ایم چرا بعد از این چند سال که همه اسناد در اختیارشان قرار گرفته، نظر نهایی را اعلام نمی‌کنند. این مقام مطلع در امور حج در پاسخ به این سوال ‌که پس از حادثه منا مطرح شد که عربستان، ایران را مقصر آن فاجعه دانسته است و آیا این مسئله در مذاکرات و یا رسما بین طرفین مطرح شد، گفت: این حرف‌ها شایعاتی بود که مطرح شد، وگرنه آن‌ها (عربستان) تا کنون هیچ نظر رسمی‌ای نداده‌اند. همگان بدانند قطعا ایران مقصر نبوده چرا که آن خیابان اصلا مسیر حرکت زائران ایرانی نبوده و اطمینان داشته باشید هیچ تقصیری متوجه زائران ایرانی نبوده است.»
اما همچنان موج واکنش‌ها به این اظهارات و ادعاها در فضای مجازی خاموش نشده. عبدالله گنجی، مدیر مسئول روزنامه جوان در توئیتی نوشت: هم از سخنگو و هم از وزیر امور خارجه درباره سخنان برادر شهید رکن‌آبادی مبنی بر پذیرش تقصیر از سوی ایران در ماجرای شهدای منا سوال شد، هرگونه اطلاع یا تصمیم در‌این‌باره را تکذیب کردند. قاضی‌عسگر نیز آن را تکذیب کرد. توقع است برادر شهید اسناد خود را در اختیار رسانه‌ها قرار دهد. خواسته‌ای که بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی خواستار آن بودند.
 

توافق با عربستان با نظر و تایید شورای عالی امنیت ملی بوده است
اما اظهارات قاضی‌عسکر نتوانست حمید محمدی، رئیس پیشین سازمان حج و زیارت را به سکوت تشویق کند و در واکنش به اظهارات رکن‌آبادی در صفحه اینستاگرامی خود ضمن رد ادعای «پذیرفتن مسئولیت فاجعه منا از سوی ایران برای باز شدن راه حج» نوشت: «به جرئت می‌توان از توافق با عربستان در‌خصوص حج که از ابتدا تا انتهای آن با نظر و تایید شورای‌عالی امنیت ملی انجام شده است به عنوان یک توافق عزتمندانه نام برد، زیرا در طول فرآیند مذاکرات پیچیده و طولانی، نهایتا با تحقق تمامی شروط جمهوری اسلامی ایران، از جمله تامین امنیت، عزت و سلامت حجاج و لزوم بررسی فاجعه منا موافقت‌نامه با اطلاع و تایید مراجع ذی‌صلاح و تایید شورای‌عالی امنیت ملی امضا شد.» او تاکید کرد: «علی‌رغم تلاش عربستان برای مختومه کردن پرونده فاجعه منا، اما با پافشاری طرف ایرانی در مذاکرات مبنی بر اینکه مسئولیت فاجعه منا بر عهده طرف سعودی است و باید نسبت به اصل وقوع فاجعه پاسخگو باشد و حقوق شهدا و خانواده شهدای منا را تادیه کند، از خواست عربستان در مختومه ساختن پرونده جلوگیری شد و در متن توافق تصریح شد که موضوع بررسی فاجعه منا و چرایی وقوع آن و شناسایی مسببین آن تا حصول نتایج روشن استمرار یابد.» محمدی همچنین به بیانات رهبری درباره تلاش‌های مسئولان برای از سر گیری حج اشاره کرد و نوشت: «متعاقب بازگشایی حج، مقام معظم رهبری در دیدار دست‌اندرکاران و کارگزاران حج از بازگشایی حج تعبیر به «خبر خوب» داشتند و از مسئولان امر برای بازگشایی مبتنی بر بررسی، تقدیر فرمودند.» او در ادامه این یادداشت نوشت: «مراجع عظام تقلید در اظهاراتی ویژه نسبت به بازگشایی حج در چارچوب تحقق شروط جمهوری اسلامی ایران، ابراز مسرت و خشنودی فراوان کردند و از خدمتگزاران مردم قدردانی کردند.»
حواشی پیش آمده درباره فاجعه منا در حالی است که 88 هزار ایرانی در مناسک حج حضور دارند و عید قربان را در مکه مکرمه جشن گرفته‌اند. با این حال تا کنون هیچ یک از مقامات کنونی سازمان حج و زیارت به این ادعا واکنشی نشان نداده‌‌اند.