جلساتی که سبب نگارش بزرگترین تفسیر قرآن تاریخ اسلام شد

به گزارش حلقه وصل: تفسیر تسنیم اثری است که حاصل ۴۰ سال کار، مطالعه و پژوهش حضرت آیت‌الله جوادی آملی است و با شیوه‌ای جدید و همه فهم نگارش شده است. در نگارش این اثر جمعی از طلاب و شاگردان آیت‌الله جوادی آملی با وی همکاری داشتند.

این مجموعه هفته گذشته در قم رونمایی شد، البته برخی از مجلدات تفسیر تسنیم از سال‌ ۱۳۷۵ چاپ و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفت و از آن سال به بعد به مرور دیگر جلد‌های این مجموعه عظیم پس نگارش و بازبینی چاپ و عرضه می‌شد. اما هفته گذشته مجموعه کامل تفسیر تسنیم در ۸۰ جلد رونمایی و عرضه شد.

شرح آیات و بیان کاربردهای آن در تفسیر تسنیم
اگر نگاهی به تفسیر المیزان کرده باشید می‌بینید که آیه ابتدا ترجمه شده و سپس مفسر شأن نزول آیه را بیان کرده و آن را شرح می‌دهد. اما در این اثر آیه ترجمه نمی‌شود و مفسر تلاش می‌کند ضمن شرح آیات کار را به شرح لغات و بیان شأن نزول و تاریخچه محدود نکند و کاربردهای آیه را هم بیان کند.

در واقع آیت‌الله جوادی آملی با الهام از تفسیر المیزان تلاش کرده که با رویکرد تطبیقی، کاربرد آیات را هم برای خواننده مشخص کند تا از این رهگذر آیات در زندگی فردی و اجتماعی کاربرد پیدا کند.

آیت‌الله جوادی آملی برای نگارش این مجموعه از شیوه‌ای ابتکاری استفاده کرده است. ایشان ابتدا آیه یا آیاتی را که دارای پیوستگی معنایی هستند در کنار هم می‌آورد سپس تفسیر آیات را بیان می‌کند.

قدرت تحلیل، اشراف بر عرفان نظری و عملی و میدان‌داری مفسر در فلسفه و کلام به خوبی در اثر آشکار است. مفسر با این سبک تلاش کرده تا تفسیر خود را در چند سطح به طبقات مختلف مردم ارائه کند.

در تفسیر تسنیم هر آیه و یا موضوع در چهار مرحله شرح داده شده که شامل «گزیده تفسیر»، «تفسیر آیه»، «لطایف و اشارات» و «بحث روایی» است که در ادامه به معرفی این موارد می‌پردازیم.

گزیده تفسیر
در این بخش خواننده می‌تواند مراد آیات خود را بصورت ساده متوجه شود بی‌آنکه بخواهد نکات ادبی را بداند یا وارد گفت‌وگوهای روایی شود. این بخش بیشتر برای عموم علاقه‌مندان مناسب است و در آن نکات ادبیات عرب، ابتکار و اجتهاد، فلسفه، عرفان و... چندان به کار نرفته و با روایتی روان و همه فهم آیات شرح داده شده است.

تفسیر آیه
در این بخش تفسیر کاملی از آیه ارائه شده و مؤلف از ادبیات عرب و منابع مربوط به آن به وفور استفاده کرده و ابتکار و اجتهاد خود را نیز بکار برده‌ است.

لطایف و اشارات
این بخش که اجتهادی‌ترین بخش تفسیر است با استفاده از عرفان نظری و عملی و فلسفه آیات شرح داده شده‌ است.

بحث روایی
مؤلف در آخرین بخش، روایات مربوط به آیه را طبقه‌بندی کرده و سپس بصورت اجتهادی به جمع‌بندی می‌پردازد. در این بخش از روایات اهل سنت هم استفاده شده است.

ایده نگارش تفسیر از کجا شکل گرفت؟
ایده نگارش تفسیر با برگزاری جلسات شرح و تفسیر قرآن آیت‌الله جوادی آملی در حوزه علمیه قم شکل گرفت، از همان زمان گروهی از شاگردان آیت‌الله جوادی به جمع‌آوری نکات بیان شده در جلسات پرداختند و صوت جلسات را پیاده‌سازی و تنظیم کردند. این کار پایه اولیه نگارش تفسیر را شکل داد و در ادامه جلسات تفسیر آیات به صورت منظم و به ترتیب سوره‌های قرآن برگزار شد و حاصل جلسه به صورت علمی و با روش‌هایی که بیان شد به نگارش درآمد و حاصل آن شد تفسیر تسنیم.

آغاز کار سال ۱۳۵۹، پایان کار سال ۱۳۹۹
جلسات تفسیر آیت‌الله جوادی آملی سال ۱۳۵۹ آغاز شد و این جلسات سال ۱۳۹۹ با تفسیر سوره مبارکه ناس به پایان رسید. این عالم ربانی درباره ایده برگزاری جلسه تفسیر می‌گوید: روزی پس از پایان درس اسفار، بدون اینکه کسی از ما بخواهد یا ما به آن فکر کرده باشیم، تصمیم گرفتیم تفسیر قرآن را شروع کنیم که این تصمیم با استقبال گرم اساتید و فضلا مواجه شد و چهار دهه به طول انجامید. این کار حاصل تلاش و زحمت طلاب و فضلای حوزه‌های علمیه است.»

نقد و بررسی دیدگاه سایر مفسران در تفسیر تسنیم
از نکات قابل توجّه در تفسیر «تسنیم» نقد و بررسی دیدگاه‌های سایر مفسران است. آیت‌الله جوادی آملی هم در پیشگفتار طولانی خود و هم در متن تفسیر، موضوعات علوم قرآنی را مطرح و دیدگاه خود را درباره آنها بیان کرده است. گاهی اصطلاحاتی همسو با نظر خود ابداع کرده و آنها را به کار گرفته است. برای نمونه مفسر لفظ «جو نزول» و «فضای نزول» را وضع و میان آن دو و «شأن نزول» تفاوت قائل شده است.

به جز جلد ۱ و ۲ در پایان بقیه مجلدات این تفسیر فهرست منابع آمده است و در بهره‌گیری از منابع تفسیری و روایی، از منابع غیر شیعی نیز استفاده شده است.