یارانه ماهانه ۱۰ میلیونی؛ طرح شدنی یا رویایی دور از دسترس؟

به گزارش حلقه وصل: بحث یارانه‌ها در اقتصاد ایران همواره از موضوعات جنجالی و چالش‌برانگیز بوده است. در شرایط کنونی، یکی از پرسش‌های مطرح این است که اگر دولت بخواهد یارانه‌ای پرداخت کند این عدد به چه میزان می‌رسد. 

تاکنون مقامات سیاسی از جمله رئیس‌جمهور و برخی معاونانش در کنار نمایندگان مجلس به عدد ۱۵۰ میلیارد دلار یارانه پنهان رسیده‌اند؛ این رقم بر اساس محاسبات غیر دقیق آژانس بین‌المللی انرژی برآورد شده و شیوه محاسبه اختلاف قیمت جهانی حامل‌های انرژی با نرخی است که توسط مردم پرداخت می‌شود. بر اساس اظهارنظرهای اخیر با مبنا گرفتن عدد ۱۵۰ میلیارد دلار یارانه پرداختی به هر ایرانی ماهانه ۱۰ میلیون تومان خواهد بود.

این شیوه محاسبات اسیر چند خطای فاحش است. نخست اینکه زمانی‌که بخواهیم اختلاف قیمت جهانی با نرخ تثبیت شده را محاسبه و به مردم پرداخت کرده و سپس قیمت را جهانی کنیم، قطعا صرفه‌جویی رخ خواهد داد و باید برای پرداخت یارانه مردم که بر مبنای مصرف فعلی است، میزانی از سوخت به قیمت جهانی صادر شود، بر این مبنا ابتدا باید اطمینان حاصل کرد که میزان صرفه‌جویی سوخت امکان صادارت برای ایران وجود دارد یا خیر.

نکته بعدی اینکه با تزریق حامل‌های مازاد ایران به بازار جهانی قیمت جهانی به میزان عرضه ایران کاهش خواهد یافت، در این راستا، برخلاف قیمت‌ها که در ایران تثبیت شده،  قیمت جهانی تثبیت نیست و ممکن است در منابع پرداخت یارانه خلل ایجاد کند.

از ۲ فاکتور بالا که بگذریم و آن را غیر قابل محاسبه بدانیم، یارانه پنهان باید به جای اختلاف قیمت جهانی و قیمت فعلی انرژی در ایران حدفاصل قیمت جهانی و قیمت تمام شده حامل محاسبه شود، زیرا فاصله قیمت تمام شده و قیمت فعلی باید به جیب صنعت انرژی کشور برای توسعه برود و البته سود فعالیت نیز محاسبه شود.

با توجه به نکات قید شده قصد داریم، برآوردی از رقم یارانه پنهان با این مفروضات ارائه که کنیم که امکان صادرات بی نهایت حامل انرژی موجود است و همچنین قیمت جهانی از نرخ فعلی همزمان با عرضه ایران پایین تر نمی‌آید.

یارانه انرژی پنهان: تفکیک حامل‌های انرژی و نحوه محاسبه
یارانه پنهان انرژی در ایران به دلیل اختلاف قیمت‌های تمام شده و جهانی انرژی محاسبه می‌شود. بر اساس داده‌های موجود، این یارانه در حامل‌های مختلف به شرح زیر است:

بنزین
مصرف داخلی: سالانه حدود ۴۵.۷ میلیارد لیتر بنزین در ایران مصرف می‌شود.
قیمت جهانی: به‌طور میانگین ۱ دلار در هر لیتر.
قیمت تمام شده: با فرض دلار ۵۰ هزار تومانی ۰.۱۴۲ دلار برای هر لیتر
یارانه پنهان: بر مبنای محسابت یاد شده یارانه پنهان بخش بنزین سالانه معادل ۳۹ میلیارد دلار

گاز طبیعی:
مصرف داخلی: حدود ۲۳۰ میلیارد مترمکعب در سال.
قیمت جهانی: میانگین ۰.۲ دلار در هر مترمکعب.
قیمت تمام شده: با فرض دلار ۵۰ هزار تومانی ۰.۰۵ دلار برای هر مترمکعب
یارانه پنهان: بر مبنای محسابت یاد شده یارانه پنهان بخش گاز طبیعی سالانه معادل ۳۴.۵ میلیارد دلار

برق:
مصرف داخلی: حدود ۳۴۰ میلیارد کیلووات ساعت در سال.
قیمت جهانی: میانگین ۰.۰۸ دلاردر هر کیلووات ساعت
قیمت تمام شده: میانگین ۰.۰۱ تومان در هر کیلووات ساعت.
یارانه پنهان: بر مبنای محاسبه یاد شده یارانه پنهان بخش برق سالانه معادل ۲۳.۸ میلیارد دلار

گازوئیل:
مصرف داخلی: حدود ۳۹ میلیارد لیتر در سال.
قیمت جهانی: میانگین ۱ دلار در هر لیتر.
قیمت تمام شده: با فرض دلار ۵۰ هزار تومانی ۰.۱۴۲ دلار برای هر لیتر
یارانه پنهان: بر مبنای محاسبه یاد شده یارانه پنهان بخش گازوئیل سالانه معادل ۳۳.۴ میلیارد دلار

جمع کل یارانه انرژی پنهان
با جمع‌بندی ارقام بالا، یارانه انرژی پنهان در ایران به بیش از ۱۳۰ میلیارد دلار در سال می‌رسد.

با فرض الگوی مصرف در حامل‌های یاد شده و همچنین در نظر گرفتن ظرفیت صادراتی از ۱۳۰ میلیارد دلار حامل انرژی کشور بر حسب مصرف داخل با فرض نرخ دلار ۵۰ هزار تومانی تنها ۳۰ میلیارد دلار ظرفیت کسب ارزش وجود دارد.

به معنای دیگر اگرچه این حامل ها در ایران ۱۳۰ میلیارد دلار ارزش پنهان دارند اما از این رقم ۱۰۰ میلیارد دلار به دلیل محدودیت‌های ذکر شده قابل دستیابی نیست. البته این حرف هم پایدار نبوده و با افزایش ظرفیت صاردات و بازارسازی در دنیا طبیعتا امکان ارتقای ارزش هم بدست خواهد آمد.

توزیع یارانه بین جمعیت ایران
بر اساس آخرین آمار، جمعیت ایران حدود ۸۵ میلیون نفر است. با تقسیم ۳۰ میلیارد دلار میان این جمعیت، سهم هر نفر به صورت ماهانه ۳۰ دلار خواهد بود که با فرض دلار ۵۰ هزار تومانی معادل به هر نفر حدود ۱.۵ میلیون تومان می‌رسد.

اصل پرداخت یارانه پنهان به عموم مردم یک شاخص برای عادلانه کردن دسترسی همه مردم به منابع متعلق به همه است. از طرفی این مبلغ می‌تواند قدرت خرید خانوارها را بهبود بخشد و به کاهش فقر کمک کند اما بیان اعداد بدون پشتوانه برای این رقم می‌تواتند، خود زمینه عدم موفقیت طرح را فراهم کند.

در این رابطه برای جلوگیری از اثرات منفی پرداخت چنین یارانه‌ای، دولت می‌تواند اقدامات نظیر جلوگیری از اظهارنظر تا پیش از انجام محاسبات دقیق، تقویت تولید داخلی، حمایت هدفمند و افزایش شفافیت مالی در دستور کار قرار گیرد.