چالش «پزشک سالمند- جامعه سالمند» پیش روی ایران!

به گزارش حلقه وصل: طبق گزارش پژوهشکده آمار، بررسی‌های جمعیتی سازمان ملل متحد بیانگر این است که جمعیت جهان با سرعتی بیشتر از قبل، رو به سالمندی می‌رود. نسبت جمعیت سالمند جهان یعنی ۶۵ ساله و بالاتر در سال ۲۰۲۰، برابر با ۹.۳ درصد بوده و با ثابت ماندن نرخ باروری در سال ۲۰۵۰، به رقم ۲۲.۸ درصد خواهد رسید.

در همین زمان، یعنی سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۳۹۹، در ایران سهم جمعیت ۶۵ ساله حدود ۶.۶ درصد و سنین ۶۰ ساله و بالاتر نیز ۱۰.۳ درصد برآورد شده و اکنون در سال ۱۴۰۳، بیش از ۹ میلیون سالمند داریم. نتایج نشان می‌دهد جمعیت سالمند از حدود ۴.۹ میلیون نفر در اواسط دهه ۱۳۹۰، به حدود ۱۹ میلیون نفر در سال ۱۴۳۰ خواهد رسید؛ یعنی طی ۳۵ سال جمعیت سالمندان کشور حدود چهار برابر خواهد شد و موج سالمندی، حتی با داشتن دو فرزند، یک واقعیتی انکار ناپذیر خواهد بود.

پژوهش دیگری از مرکز آمار ایران درباره روند سالمندي جمعيت ايران تا سال ۱۴۲۰ حاکی است بر اساس گزارش سازمان ملل در سال ٢٠١٢، جمعیت ۶٠ ساله و بیشتر در دنیا، حدود ٨١٠ میلیون نفر بوده که حدود ١١ درصد از جمعیت دنیا را تشکیل داده‌اند؛ اما پیش‌بینی می‌شود این میزان چهار دهه بعد، یعنی سال ۲۰۵۰ به ٢٢ درصد یا بیش از ٢ میلیارد نفر برسد! این گزارش نشان می‌دهد با فرض ثابت ماندن نرخ باروری ۱.۸ درصد، سهم جمعیت بالای ۶۵ ساله در ایران در سال١۴٢٠ بـه ۱۳.۵ درصد یعنی بیش از ۱۲.۵ میلیون نفر می‌رسد که البته با احتساب افراد بالای ۶۰ سال، افزایش بسیار بیشتری خواهد داشت.

درباره سرانه پزشک، آمارهای متفاوتی در سال‌های اخیر منتشر شده است. در جهان تعداد پزشکان به ازای هر ۱۰ هزار نفر، بیش از ۳۰ تا ۴۰ پزشک و این نسبت در ایران، حدود ۱۱ تا ۱۲ پزشک و بسیار پایین‌تر است.

کمیسیون اصل ۹۰ مجلس، دو سال قبل، این عدد را در کشورهای در حال توسعه، بین ۳۰ تا ۵۰ پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر و در ایران، ۱۳ پزشک عنوان کرده بود. محمدحسین آیتی، دبیر شورای گسترش دانشگاه‌های علوم پزشکی نیز در نیمه سال ۱۴۰۰، این آمار را حدود ۱۶ پزشک در ایران و در مقایسه با دنیا، مناسب دانسته بود. در همین سال، ابوالفضل باقری‌فرد، معاون آموزشی وزارت بهداشت، ضمن اشتباه دانستن آمارِ ۱۱ تا ۱۲ پزشک، سرانه پزشک در ایران را ۱۷ پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر عنوان کرده بود.

داده‌های جدیدتر در اسفندماه ۱۴۰۲، درباره سرانه پزشک، از سوی محمد رئیس‌زاده، رئیس کل سازمان نظام پزشکی کشور، بیانگر ۱۴.۹ پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر است. طبق این آمارهای مختلف، سرانه پزشک در ایران، یک‌چهارم تا یک‌دوم سرانه دنیا برآورد شده است. البته درباره آمار پزشکان متخصص، نظرات به هم نزدیک‌تر است. بنا به اظهارات رئیس‌زاده، تعداد پزشکان عمومی ایران، حدود ۹۸ هزار نفر و پزشکان متخصص، حدود ۶۱ هزار نفر است. بر این اساس، تعداد پزشک متخصص در ایران، تقریبا نصف تعداد پزشک عمومی است. در نتیجه سرانه پزشک متخصص، رقمی نزدیک به ۶ تا ۷ پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر است.

طبق گزارش‌های منتشر شده از سال ۱۴۰۰ تاکنون، حدود۴۰ درصد پزشکان، بین ۴۰ تا ۶۰ سال سن دارند و تا ۲۰ سال آینده، بازنشسته می‌شوند. بر این اساس، با وجود تصویب افزایش ۲۰ درصدی ظرفیت پذیرش رشته‌های پزشکی از سال ۱۴۰۱، این میزان افزایش، پاسخگوی نیازهای درمانی سالمندان نخواهد بود.

حجت‌الاسلام شجاعی، رئیس وقت کمیسیون اصل ۹۰ مجلس در آذر ماه ۱۴۰۰، با اعلام افزایش سه‌برابری جمعیت سالمند و بازنشستگی ۳۴ درصد پزشکان در ۲۰ سال آینده، بر ضرورت تصویب طرح افزایش ظرفیت پذیرش پزشکی تاکید کرده و هشدار داده بود در صورت عدم تربیت نیروی انسانی لازم، نارضایتی مردم برای دریافت خدمات درمانی تشدید می‌شود. اکنون اگر مجموع پزشکان عمومی و متخصص را طبق اظهارات رئیس کل سازمان نظام پزشکی، ۱۶۰ هزار نفر لحاظ کنیم، با رقم ۳۴ درصد بازنشستگی آنها در آینده، حدود ۵۵ هزار پزشک بازنشست خواهند شد. 

آمارهای دیگر مانند نمودار زیر درباره هرم جمعیتی ایران در سال ۱۴۰۰، بیانگر بازنشستگی ۳۷ درصد پزشکان تا سال آینده است که بیانگر بیش از ۵۰ هزار پزشک و متخصص خواهد بود.

در نهایت با توجه به موج سالمندی و بازنشسته شدن تعداد قابل توجهی از پزشکان، چالش «پزشک سالمند- جامعه سالمند» را شاهد خواهیم بود. علاوه بر این، مهاجرت پزشکان و دسترسی ناعادلانه مناطق مختلف کشور به خدمات پزشکی، این بحران را پیچیده‌تر می‌کند. همان‌طور که جوانی جمعیت طبق قانون یک اصل است که باید اجرا شود، تربیت و آموزش پزشکان متخصص جوان، با اتخاذ سیاست‌های آینده‌نگر و هدفمند نیز یک اولویت بسیار مهم است.