بیماری ملک سلمان و سرنوشت مبهم انتقال قدرت در عربستان

به گزارش حلقه وصل، روزهایی که «سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه سعودی در بیمارستان سپری کرده برای طرح پرسش های بزرگی درباره آینده حکومت عربستان کافی است؛ به ویژه اینکه مقامات سعودی از یکشنبه هفته گذشته که اعلام کردند ملک سلمان به بیمارستان منتقل شده و برای مدتی در آنجا خواهد ماند هنوز هیچ خبر جدیدی درباره سلامتی او نداده‌اند.   این در حالی است که  رسانه‌های اجتماعی خبرهای متعددی درباره اوضاع جسمانی ملک سلمان و همچنین پشت پرده سکوت مقامات ریاض در این زمینه منتشر می‌کنند.

اکنون عربستان سعودی مرحله حساسی را در تاریخ خود می‌گذراند که مشخصه آن تلاش برای یافتن جانشین  پادشاه این کشور است؛   آن هم در شرایطی که مناسبات ریاض و واشنگتن به شکل بی سابقه‌ای در مرحله‌ای از تنش قرار گرفته و سعودی‌ها دیگر نمی‌توانند به ایالات متحده برای تامین امنیت خود اطمینان کنند.   همچنین اکنون پادشاهی عربستان در آستانه انتقال قدرت قرار گرفته است.   در حالی که شاخص‌های ظاهری نشان می‌دهد «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی  در آستانه نزدیک شدن به تاج و تخت پدرش است اما هنوز مخالفت‌های زیادی درباره انتقال قدرت در پادشاهی از سوی ۲ رکن اصلی حکومت عربستان یعنی آل سعود و ایالات متحده آمریکا وجود دارد.

بر اساس اعلام دربار پادشاهی عربستان تیم پزشکی تصمیم گرفته که ملک سلمان برای مدتی در بیمارستان بماند و بعد از اینکه مقامات ریاض اعلام کردند نتیجه آزمایشات ملک سلمان و  کولونوسکوپی او سالم بوده، از  روز یکشنبه تاکنون هیچ خبری درباره شرایط جسمی پادشاه ۸۶ ساله عربستان ارائه نشده است. اما «خالد الجبری» پسر «سعد الجبری»   مقام سابق سازمان اطلاعات عربستان سعودی که به داشتن روابط نزدیک با سرویس اطلاعات آمریکا معروف است  اظهارات جدیدی درباره پشت پرده انتقال ملک سلمان به بیمارستان و سکوت درباره وضعیت جسمانی او مطرح می‌کند.

خالد الجبری که خودش یک پزشک است در این زمینه می‌گوید که کولونوسکوپی به ندرت نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد و به طور معمول انجام این چنین آزمایشی برای افراد بالای ۸۵ سال توصیه نمی‌شود. بنابراین به احتمال زیاد آزمایشی که   روی ملک سلمان انجام شده یک درمان اورژانسی  برای تشخیص خونریزی دستگاه گوارش تحتانی بوده که بستری شدن وی در بیمارستان را ضروری کرد.   آنچه که این فرضیه را تقویت می‌کند این است که ملک سلمان در ماه مارس گذشته برای انجام آزمایش‌های پزشکی و تعویض «باتری ضربان ساز» (باتری قلب) در بیمارستان بستری شد اما بلافاصله بعد از انجام آزمایشات مربوطه مرخص شد.

در سایه سکوت رسمی دربار پادشاهی عربستان، رسانه‌های اجتماعی  این کشور اخباری درباره سلامتی پادشاه و آرزوی سلامتی برای او منتشر می‌کنند که نشان می‌دهد سعودی‌ها نگران انتقال قدرت در این کشور هستند.   به ویژه بعد از چالش‌هایی که محمد بن سلمان از زمان تصدی منصب ولیعهدی با کودتای معروف خود علیه پسر عمویش «محمد بن نایف» ولیعهد سابق عربستان در ژوئن ۲۰۱۷ به وجود آورده و آل سعود را از هم پاشید.

همچنین روابط متشنج محمد بن سلمان با دولت آمریکا که بعد از پاسخ منفی عربستان به درخواست «جو بایدن» رئیس جمهور ایالات متحده مبنی بر افزایش تولید نفت، به اوج خود رسید،  از جمله دیگر چالش‌هایی است که اما و اگرهای زیادی درباره نحوه انتقال قدرت در عربستان به وجود می‌آورد. به ویژه اینکه دولت‌های مختلف آمریکا همواره نقش بارزی در این زمینه (انتقال قدرت در عربستان) ایفا کرده‌اند.

ناظران معتقدند که اگر اوضاع در عربستان عادی بود سلامتی پادشاه این کشور اهمیت چندانی نداشت.   پیش از این در حکومت‌های مختلف عربستان پادشاهان در صورت ناتوانی در انجام وظایفشان به صورت ساختگی در مناسب خود باقی می‌ماندند.   در این مدت ولیعهد که معمولاً برادر پادشاه بود  اداره امور  روزمره کشور را به عهده می‌گرفت و بعد از مرگ پادشاه قدرت به آرامی به ولیعهد منتقل می‌شد.

در واقع در دوره‌های مختلف حکومت های آل سعود ولیعهد با چالش خاصی در میان خاندان سعود مواجه نبود؛ چرا که طبق توافق صورت گرفته قدرت بین برادران تقسیم می‌شد و همچنین روابط پایدار با آمریکا تضمینی برای انتقال قدرت در عربستان بود.   در حال حاضر شرایط بسیار متفاوت شده است به طوری که از یک سو  محمد بن سلمان با سنت‌شکنی و کودتا علیه شاهزادگان سعودی در صدد رسیدن به تاج و تخت پادشاهی این کشور است و از طرف دیگر احتمالاتی مطرح می‌شود مبنی بر اینکه ممکن است بن سلمان قبل از مرگ پدرش قصد تصاحب تخت او را داشته باشد.   همانطور که اشاره شد بر خلاف دوره‌های گذشته روابط عربستان و آمریکا در مرحله فعلی با  تنش‌های زیادی مواجه شده است.

به همین دلیل وضعیت جسمانی ملک سلمان در دوره فعلی از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار است.   تا زمانی که شاه زنده است حتی اگر درمانده باشد حمایت مشروعی برای حکومت پسرش فراهم می‌کند که پیامدهای تاثیرگذار آن بر کل خاورمیانه و همچنین بازار جهانی نفت در این دوره ملتهبی که جهان در سایه بحران اوکراین و روسیه از آن عبور می‌کند دیده می‌شود.

شاخص‌ها نشان می‌دهد در صورتی که پادشاه در روزهای آینده از بیمارستان مرخص نشود این امکان وجود دارد که محمد بن سلمان دست به اقدامات پیشگیرانه زده و به نام پدرش در صدد انتقال اختیارات  پادشاهی به خودش باشد.   اما در این زمینه اختلافات زیادی در آل سعود و میان شاهزادگان وجود دارد به ویژه که آنها ضربات متعددی بعد از کودتای محمد بن سلمان برای رسیدن به منصب ولیعهدی متحمل شدند.   شمار زیادی از شاهزادگان سعودی هنوز وفادار به محمد بن نایف و شاهزاده «احمد بن عبدالعزیز» هستند که به دستور بن سلمان در بازداشت به سر می‌برند و  همین مسئله تهدید بزرگی برای محمد بن سلمان به شمار می‌رود.

به طور کلی انتقال قدرت در عربستان با یک دوره بی‌ثباتی سیاسی همراه خواهد بود که این اتفاق در پس زمینه بی‌ثباتی جهانی رخ می‌دهد. آن هم در شرایطی که محمد بن سلمان در قبال جو بایدن یک موضع خصمانه اتخاذ کرده است.   در حال حاضر آمریکا سیاست‌های محمد بن سلمان به ویژه در زمینه امتناع از افزایش تولید نفت و تاکید بر اتحاد ریاض با روسیه در اوپک پلاس را خطر بزرگی برای خود می‌داند.   از طرف دیگر محمد بن سلمان به شکل قابل توجهی در صددد نزدیک شدن به چین است و همین امر آمریکایی‌ها را ملزم به اتخاذ تدابیر مربوطه می‌کند.   مطرح شدن بحث تصویب لایحه نوپک در کنگره  و احتمال اعمال اقدامات تنبیهی علیه عربستان و سایر کشورهای عضو اوپک  در چارچوب همین اقدامات آمریکاست.

نکته دیگری که باید به آن توجه کرد این است که پایداری روابط آمریکا با محمد بن سلمان در دوره گذشته اساساً به روابط  گرم وی با  «دونالد ترامپ» رئیس جمهور سابق ایالات متحده برمی‌گشت که طی  آن خزانه دلارهای عربستان به روی ترامپ باز شد.    اما واقعیت آن است که اساسا محمد بن سلمان در محافل اطلاعاتی و وزارت دفاع و امور خارجه آمریکا و همچنین شورای امنیت ملی این کشور محبوبیت چندانی نداشته و همه ترجیح می‌دهند که محمد بن نایف  در عربستان حکومت کند.

بنابراین ممکن است بن سلمان خطراتی احساس کرده باشد ؛ حتی با وجود پیشنهادات متعدد برای جلب توجه آمریکایی‌ها از جمله این که قصد دارد بعد از رسیدن به پادشاهی رابطه عربستان با رژیم صهیونیستی را تقویت کند.   برخی از فعالان رسانه‌های وابسته به عربستان و امارات اخیراً خبری منتشر کرده بودند مبنی بر یک معامله جدید میان محمد بن سلمان و جو بایدن  که طبق آن بایدن  موافقت کرده سعد الجبری را تحویل ریاض بدهد و در مقابل عربستان در پاسخ به درخواست آمریکا میزان تولید نفت را بالا ببرد.

اما برخی منابع  با تکذیب این خبر اعلام کردند که سعد الجبری در کانادا حضور دارد و اساسا در آمریکا نیست که بخواهد معامله‌ای  بر سر وی صورت بگیرد  و اصلا بایدن هیچ اختیاری در باره او ندارد.   اما اگر این خبر درست باشد عملا به معنای آن است که دولت بایدن حکومت محمد بن سلمان در عربستان را پذیرفته است. اما با این وجود همچنان چالش‌های خطرناکی در برابر ولیعهد سعودی قرار دارد. به ویژه اینکه ممکن است دولت آمریکا  از وضعیت ملتهب کنونی عربستان سوء استفاده کرده و با مخالفان قدرتمند محمد بن سلمان کودتایی علیه وی ترتیب دهد، مشابه کودتایی که دونالد ترامپ به همراه بن سلمان علیه محمد بن نایف به راه انداخت.