وقتی قزاق‌ها هم منتظر کریدور شمال-جنوب هستند

به گزارش حلقه وصل، طی روزهای آینده قرار است، رئیس جمهور کشورمان به دعوت رئیس جمهور روسیه به این کشور سفر کند.

تهران و مسکو در بسیاری از حوزه‌ها مواضع و منافع مشترک داشته و از جمله نقاط مشترک در فضای سیاسی چند ساله اخیر دو کشور می‌توان به قرار گرفتن در لیست تحریم‌های غرب اشاره کرد.

ایران به دلیل توسعه فنآوری صلح آمیز هسته‌ای و روسیه هم به خاطر بالا گرفتن تنش با اوکراین از سوی آمریکا و اروپا تحریم شده است. دو کشور در حوزه‌های امنیتی نظیر بحران داعش در سوریه هم همکاری‌های نزدیکی با هم داشته و همین مواضع مشترک موجب بالا رفتن پتانسیل همکاری در حوزه اقتصادی بین دو کشور شده است.

در سال ۲۰۱۴ و پس از تحریم روسیه از سوی اروپا و آمریکا در موضوع اوکراین و شبه جزیره کریمه، روسیه هم دست به تقابل تحریمی با اروپا زد و واردات بسیاری از محصولات را از کشورهای عضو اتحادیه اروپا ممنوع اعلام کرد. در آن زمان ایران نخستین کشوری بود که روس‌ها به فکر تأمین نیازهای وارداتی خود از آن افتادند.

*توافقات همکاری ۲۰ و ۲۵ ساله

به گزارش MEI، طی هفته‌های گذشته خبرهای مرتبط با توافق ۲۵ ساله ایران با چین و ظرفیت سرمایه‌گذاری ۴۰۰ میلیارد دلاری در قالب این طرح در ایران موضوع اغلب رسانه‌ها درباره گزینه‌های احتمالی تهران برای رها کردن خود از تحریم‌های آمریکا بوده است. اگرچه آینده نشان خواهد داد، اجرای این توافق تا چقدر می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد، اما در این مسیر فقط چین نیست که به دنبال تقویت مناسبات با ایران است؛ چراکه روسیه هم تصمیم گرفته، در همین راستا روابط خود با ایران را تقویت کرده و در حوزه‌های مختلف همکاری‌های نزدیک اقتصادی با ایران داشته باشد.

روس‌ها در سه حوزه معاملات تسلیحاتی، پروژه‌های مشترک نفتی و گازی و همچنین حمل و نقل به دنبال همکاری‌های نزدیک اقتصادی با ایران هستند.

*حمل و نقل و ترانزیت

ایران در حوزه حمل و نقل می‌تواند نقش محور ترانزیتی برای مسکو ایفا کرده و دست روسیه را به کشورهای جنوب آسیا برساند. هر گونه همکاری بین روسیه و ایران در حوزه توسعه شبکه حمل و نقل به طور حتم نشان‌دهنده آن خواهد بود که دو کشور به دنبال توسعه همکاری‌های بلندمدت در آینده هستند. این در حالی است که قبلا این گونه نبود و همکاری‌ها بین دو طرف معمولا محدود و برای کوتاه مدت بود. درواقع می‌توان گفت در سطوح بالای نظام اسلامی و دولت ایران و کاخ کرملین این اراده برای توسعه همکاری شکل گرفته است.

مسکو هم اکنون در حال ساخت یک بندر جدید در شهر لاگان در ساحل دریای خزر است. ارزش این پروژه ۱.۶ میلیارد دلار برآورد شده و ظرفیت آن  جابجایی ۱۲.۵ میلیون تن کالا در سال اعلام شده و روسیه این بندر را به طور اختصاصی با هدف تجارت با ایران و هند می‌سازد. قرار است ایران نقش محور ترانزیتی را برای روس‌ها در تجارت با هند و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس ایفا کند. دو بندر انزلی در ایران و آستاراخان در روسیه نیز با خط کشتیرانی به یکدیگر متصل شده‌اند.

ایجاد این خطوط کشتیرانی می‌تواند به ایران در کم‌رنگ کردن تبعات تحریم‌ها کمک کند. درواقع نبود خطوط کافی کشتیرانی یکی از دلایلی بوده که طی سال‌های گذشته جلوی توسعه بیشتر روابط تجاری بین روسیه و ایران به خصوص در حوزه حمل و نقل کانتینری را گرفته است.

به طور کلی طی سال‌های گذشته مقامات مسکو و تهران بارها بر عزم دو کشور برای بالا بردن همکاری‌های اقتصادی تاکید کرده و البته در این مسیر پیشرفت‌هایی هم حاصل شده است.

به گزارش نیویورکر، چیزی که در سال ۲۰۱۸ دو کشور را به سمت تقویت بیشتر روابط سوق داد اراده ایران و روسیه برای به چالش کشیدن آمریکا و دولت ترامپ بود.

*رشد سال به سال مبادلات تجاری

در مجموع حجم مبادلات تجاری بین دو کشور به خصوص بعد از تحریم روسیه از سوی آمریکا و اروپا سال به سال در حال افزایش است. در حالی که حجم مناسبات تجاری بین روسیه و ایران در سال ۲۰۱۸ معادل ۱.۷۴ میلیارد دلار بود، این رقم در سال ۲۰۱۹ به ۲ میلیارد دلار افزایش یافت.

روسیه در همین مسیر به ایران ماشین‌آلات، فولاد و محصولات کشاورزی صادر کرده و ایران هم در عوض به این کشور مصالح ساختمانی، مواد پتروشیمی، منسوجات، انواع داروهای پزشکی نظیر رادیو دارو، محصولات صنعتی، لبنیات، صیفی‌جات، میوه و برخی دیگر از کالاها را صادر کرده است.

*دو برابر شدن صادرات ایران به روسیه 

آمارها حاکی از آن است که مبادلات تجاری بین دو کشور در سال ۲۰۲۰ هم رشد چند ده درصدی داشته و صادرات ایران به روسیه بیش از دو برابر شده است. درواقع در سال ۲۰۲۰ و در حالی که ایران در سال ۲۰۱۹ فقط ۳۹۰ میلیون دلار به روسیه صادرات داشت، اما این رقم در سال ۲۰۲۰ با ۱۰۵ درصد افزایش به ۸۰۰ میلیون دلار رسید. به طور کلی بین سال‌های ۸۸ تا ۹۸ روس‌ها نه تنها به بهانه تحریم آن گونه که اروپایی‌ها رفتار کردند، عمل نکرده و تعاملات تجاری خود با ایران را متوقف نکردند، بلکه به طور مداوم شاهد رفتن دو کشور به سمت همدیگر در حوزه مبادلات تجاری بوده‌ایم.

کاظم جلالی سفیر کشورمان در مسکو می‌گوید: علیرغم این افزایش‌ها اما حجم مبادلات تجاری بین دو کشور تا رسیدن به پتانسیل واقعی فاصله زیادی دارد.

جلالی معتقد است که ایران و روسیه روابط دیپلماتیک و امنیتی نزدیکی دارند، اما تا زمانی که همکاری‌های اقتصادی بین دو کشور گسترش نیابد، روابط بین ایران و روسیه راهبردی نخواهد شد.

*چالش‌های پیش رو

کارشناسان می‌گویند: در حال حاضر محدود بودن زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری بین دو کشور یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها در توسعه تعاملات اقتصادی بین ایران و روسیه به شمار می‌رود. باید گفت البته یکی از مشکلات ایران در تعامل با روسیه منفی بودن تراز تجاری با این کشور طی سال‌های گذشته است.

آمارهای موجود نشان می‌دهد، طی ۱۰ سال گذشته تراز تجاری ایران با روسیه همواره منفی بوده و علیرغم افزایش صادرات غیرنفتی ایران به این همسایه شمالی، کشورمان نتوانسته است، مشکل منفی بودن تراز تجاری با روسیه را حل کند.

*کریدور شمال جنوب و رقابت با کانال سوئز

در حقیقت تهران همواره به دنبال بالا بردن مبادلات تجاری خود نه تنها با روسیه بلکه با همسایه‌های شمالی خود به خصوص در حوزه حمل و نقل بوده است؛ به عنوان مثال ایران بخش قابل توجهی از کریدور حمل و نقلی شمال ـ جنوب را در خود جای داده که دسترسی روسیه به هند را آسان می‌کند. این خط حمل و نقلی هم از نظر فاصله و هم از نظر هزینه‌های دسترسی روس‌ها به کشورهای جنوب آسیا و بالعکس دسترسی کشورهای جنوب آسیا به روسیه و اروپا به صرفه تر و سریع‌تر است.

برخی‌ها حامیان این پروژه حتی می‌گویند: کریدور شمال به جنوب که از ایران می‌گذرد می‌تواند رقیبی جدی برای کانال سوئز در مبادلات تجاری بین شرق و غرب باشد. روسیه، ایران و هند در سال ۲۰۰۲ قرارداد کریدور حمل و نقل شمال ـ جنوب را امضاء کردند و اگرچه روند توسعه در این مسیر کند پیش رفته، اما همچنان اقدامات اجرایی مرتبط با آن در دستورکار قرار دارد.

در این مسیر برخی دیگر کشورها هم دخیل هستند که از جمله آنها می‌توان به آذربایجان اشاره کرد و این کشور تاکنون چند صد میلیارد دلار برای متصل شدن به این کریدور هزینه کرده است.

یکی دیگر از کشورهایی که اتفاقا به طور جدی به دنبال استفاده از فرصت حمل و نقل از خاک ایران است، قزاقستان به شمار می‌رود. استفاده از این مسیر باعث خواهد شد تا این کشور در حوزه حمل و نقل بین‌الملل گزینه‌های بیشتری را پیش رو دارد. به طور کلی کشورهای آسیای مرکزی و جنوب قفقاز به شدت با کمبود فضا در توسعه روابط تجاری با یکدیگر روبرو هستند و اصلا جای تعجب نیست که هر گونه فرصت برای توسعه روابط تجاری بین آنها به خصوص در حوزه حمل و نقلی با استقبال این کشورها مواجه شود.

باید گفت که یکی از بزرگ‌ترین ابهامات درباره توسعه کریدور حمل و نقلی شمال ـ جنوب آینده روابط تجاری بین ایران و هند است و باید دید آیا هند همچنان می‌تواند جایگاه خود در این پروژه را حفظ کند؟ هند مدت‌هاست که توسعه بندر چابهار به عنوان بخشی از این کریدور را در دست گرفته اما در این مسیر بسیار کند پیش می‌رود.

پر واضح است که توسعه روابط اقتصادی در منطقه و میان دیگر کشورهای منطقه هم به اتحاد اقتصادی روسیه با ایران وابسته است. همکاری دوکشور می تواند به دیگر کشورها در تقویت مناسبات کمک کرده و بسیاری از گره‌های موجود در تجارت منطقه‌ای را باز خواهد کرد.