محققان خطاب به باکتری‌های دندانی: زرشک!

به گزارش حلقه وصل، عامل اصلی ایجاد بیماری‌های لثه و دندان، میکروارگانیسم‌ها مخصوصاً باکتری‌ها و محصولات جانبی آن‌ها هستند. درمان کانال ریشه اقدامی است که جهت کاهش حداکثری این عوامل پاتولوژیک انجام می‌شود. در واقع هدف اصلی درمان ریشه پیشگیری از ایجاد یا از بین رفتن بیماری‌هایی نظیر پریودنتیت اپیکال با تمرکز بر حذف کلونی‌های میکروبی از سیستم کانال ریشه و جلوگیری از ورود میکروارگانیسم‌های جدید است و موفقیت درمان بسته به این است که دندان‌پزشک تا چه حد به این اهداف نزدیک شود. بااین‌وجود برخی میکروارگانیسم‌ها وجود دارند که مقاومت بالایی را در این خصوص نشان می‌دهند.

به گفته متخصصان، برخی میکروارگانیسم‌ها نظیر باکتری‌های گرم مثبت و همچنین بعضی قارچ‌ها ممکن است پس از آماده‌سازی شیمیایی- مکانیکی سیستم کانال ریشه هم زنده مانده و عفونت‌های داخل ریشه‌ای مقاوم ایجاد کنند، مانند باکتری انتروکوکوس فکالیس که نقشی اساسی در عفونت‌های ثانویه پس از درمان ریشه دندان دارد. گاهی تنها گونه باکتری در کانال ریشه دندان‌های دارای ضایعه پایدار، همین باکتری است، زیرا می‌تواند به حفره‌های عاجی نفوذ کرده و برای مدت طولانی در کانال ریشه درمان شده زنده بماند و با شرایط مختلف غذایی سازگاری یابد. لذا یافتن راهی مناسب برای کنترل این باکتری، نقش مهمی در بهبود وضعیت دندان‌ها دارد.

برای رسیدن به این منظور، یک تیم پژوهشی سه نفره از دانشگاه علوم پزشکی همدان مطالعه‌ای را انجام داده‌اند که در آن از عصاره آبی گیاه دارویی زرشک برای جلوگیری از تشکیل بیوفیلم میکروبی توسط باکتری فوق استفاده شده است.

در این تحقیق از عصاره پوست و ریشه زرشک استفاده شده و بر روی کشت باکتری انتروکوکوس فکالیس مورد استفاده قرار گرفت. سپس وضعیت کنترلی این عصاره‌ها بر باکتری فوق با استفاده از روش‌های آزمایشگاهی سنجیده شد.

نتایج این بررسی‌ها نشان داد که عصاره ریشه و پوسته زرشک را می‌توان به‌خوبی و به شکلی مؤثر برای استریل کردن کانال‌های دندانی، استفاده و آن را به‌عنوان جایگزین مناسبی برای هیپوکلریت تلقی کرد.

دراین‌باره، شهریار شهریاری، دانشیار و پژوهشگر گروه اندودانتیکس دانشکده دندان‌پزشکی دانشگاه علوم پزشکی همدان و همکارانش می‌گویند: «ما مشاهده کردیم که پس از اضافه کردن عصاره پوسته و ریشه زرشک در زمان‌های ۴۸ ساعت، کلیه غلظت‌های ریشه و پوسته، مهار رشدی مناسبی را علیه باکتری انتروکوکوس فکالیس داشتند. بااین‌وجود استفاده از غلظت‌های ۳۰ و ۵۰ درصد کارکرد بهتری داشته و باعث می‌شود که بیوفیلمی تشکیل نشود».

ضمناً این یافته‌ها نشان دادند که تفاوت چشمگیری بین اثرگذاری عصاره ریشه و پوسته زرشک وجود ندارد و هر دو به یک میزان بر روی عدم تشکیل و از بین بردن بیوفیلم ها مؤثر هستند.

شهریاری و همکارانش می‌گویند: «حضور باکتری ا. فکالیس از مهم‌ترین عوامل رایج در عدم موفقیت درمان کانال ریشه است. این امر به دلیل ویژگی ذاتی آن در تشکیل اجتماعات بیوفیلم و همچنین استفاده طولانی‌مدت یا کوتاه‌مدت از داروهای آنتی‌بیوتیک است».

طبق اطلاعات ارائه‌شده در این تحقیق، بیوفیلم ها از طریق ممانعت از فاگوسیتوز یا بیگانه‌خواری سلول‌های ایمنی بدن، شناسایی آنتی‌بادی و تماس ترکیبات ضد باکتری، مانع از بین رفتن باکتری‌ها می‌شوند.

بر اساس این پژوهش، زرشک حاوی سیتریک اسید و مالئیک اسید است و به همین دلیل دارای اثرات ضدالتهابی است و در فرم ژل حتی برای گلودرد نیز مفید است. آب‌میوه تازه آن نیز به استحکام لثه‌ها کمک می‌کند و اگر همراه با مسواک زدن باشد در کاهش التهاب لثه مؤثر است.

گفتنی است این یافته‌های پژوهشی که روشی مناسب و طبیعی را برای کنترل باکتری‌های دهان و دندان پیشنهاد می‌دهند، در مجله دانشکده دندانپزشکی مشهد منتشر شده‌اند.