به گزارش حلقه وصل، هر چند ایران به عنوان دومین دارنده منابع گازی دنیا ظرفیت بسیار بالایی برای تولید گاز و حتی نقش‌آفرینی در بازار گازی منطقه را داراست اما در سال‌های گذشته با توجه به روند افسارگسیخته مصرف در داخل کشور، حتی تکمیل تمامی فازهای پارس جنوبی نیز نتوانسته است پاسخگوی تقاضا باشد به طوری که هم‌اکنون تراز گازی کشور منفی شده است، یعنی مجموع تقاضا از عرضه گاز پیشی‌گرفته است.
البته مصرف بالای گاز در بخش خانگی بدین معنا نیست که صرفا مردم به هدررفت گاز در خانه‌های خود اهتمام دارند بلکه مجموعه‌ای از ناکارآمدی‌ها از جانب دولت و مردم در ۱۰ سال گذشته موجب شده است که هم‌اکنون دولت سیزدهم در تامین گاز موردنیاز کشور دچار مشکل شود. در پرونده «بحران گاز» به بررسی جزئی نقش هر یک از عوامل و راهکارهای حل آنها خواهیم پرداخت.
* قطعی گاز صنایع عمده در سایه مصرف افسارگسیخته گاز خانگی
جدول ۱، برآورد روزانه تولید و تقاضای گاز در سه ماه پیش‌روی سال ۱۴۰۰ را نشان می‌دهد. طبق این جدول در ماه‌های دی، بهمن اسفند تراز گازی کشور به ترتیب منفی ۱۸۵، منفی ۱۵۰ و منفی ۱۱۸ میلیون متر مکعب در روز خواهد بود.
با توجه به در اولویت بودن تامین گاز طبیعی برای مصارف خانگی، در صورت عدم همراهی مردم در مصرف بهینه گاز و اجرایی نشدن سیاست‌های بهینه‌سازی مصرف در بخش خانگی توسط، قطعا تامین گاز صنایع عمده و نیروگاه‌ها با مشکل مواجه خواهد شد.
وقوع کسری گاز در زمستان پیش‌رو و ناتوانی دولت در تامین گاز موردنیاز صنایع عمده و نیروگاه‌ها، آنها را به صورت ناخواسته با دو حالت مواجه میکند:
۱- استفاده از سوخت مایع در صورت امکان برای تامین سوخت موردنیاز خود
۲- توقف در فعالیت صنایع به دلیل عدم امکان استفاده از سوخت جایگزین.
جدول ۱- برآورد روزانه تولید و تقاضای گاز در زمستان ۱۴۰۰ (واحد: میلیون متر مکعب)
در ادامه به برنامه وزارت نفت دولت سیزدهم برای تامین گاز موردنیاز هر یک از صنایع پتروشیمی، نیروگاه‌ها، صنایع سیمان و فولاد پرداخته می‌شود.
*۳۰ درصد از ظرفیت پتروشیمی‌های خوراک گازی از مدار خارج می‌شود
پتروشیمی‌ها نخستین صنایعی هستند که آسیب قابل ملاحظه‌ای از مصرف افسارگسیخته گاز در بخش خانگی می‌بینند. این اتفاق درحالی رقم خواهد خورد که در سال‌های تحریمی گذشته، این صنعت نقش قابل ملاحظه‌ای در ارزآوری به کشور و تامین نیازهای اساسی مردم را داشته است.
جدول ۲ برنامه دولت برای تامین خوراک پتروشیمی‌های خوراک گازی در زمستان ۱۴۰۰ را نشان می‌دهد. طبق این جدول به طور میانگین در زمستان ۱۴۰۰ حدود ۳۰ درصد از ظرفیت پتروشیمی‌های خوراک گازی کشور از مدار خارج می‌شود.
جدول ۲- خوراک روزانه پتروشیمی‌ها در زمستان ۱۴۰۰ (واحد: میلیون متر مکعب)
* تامین ۵۰ درصد از سوخت نیروگاه‌های گازی با گازوئیل و مازوت
تشدید مصرف گاز در بخش خانگی، همچنین تامین برق موردنیاز کشور را نیز تحت‌الشعاع قرار داده است به‌گونه‌ای کاملا محتمل است در زمستان پیش‌رو افزایش مصرف گاز منجر به قطع برق بخش خانگی شود.
جدول ۳ برنامه وزارت نفت برای پاسخگویی به تقاضای سوخت نیروگاه‌ها نشان می‌دهد. طبق این جدول، در زمستان پیش‌رو حدود ۵۰ درصد از سوخت نیروگاه‌های گازی از طریق سوخت مایع (گازوئیل و مازوت) تامین می‌شوند.
استفاده از سوخت مایع در نیروگاه‌ها به معنای چشم‌پوشی دولت از درآمدهای ارزی حاصل از صادرات این سوخت‌های گران و افزایش آلودگی‌های زیست‌محیطی در کشور است. قطعا ماحصل این کمبود درآمد ارزی دولت، در کسری بودجه و کمبود ارز و درنتیجه ایجاد تورم در کشور تاثیرگذار خواهد بود.
جدول ۳- سوخت روزانه نیروگاه‌ها در زمستان ۱۴۰۰ ( واحد: میلیون متر مکعب، میلیون لیتر)
*افزایش قیمت فولاد و سیمان تحت تاثیر کمبود گاز در کشور
صنعت دیگری که تحت تاثیر افزایش بی‌رویه مصرف گاز خانگی قرار می‌گیرد، صنعت سیمان است. دقیقا مشابه اتفاق نیروگاه‌ها در این صنعت نیز رقم می‌خورد و طبق برنامه (جدول ۴) قرار است ۷۵ درصد از سوخت موردنیاز این صنعت از طریق سوخت مایع تامین شود و تنها ۲۵ درصد گاز طبیعی به این صنایع تخصیص داده شود.
کاهش درآمدهای ارزی دولت و افزایش آلودگی‌های زیست‌محیطی از جمله تبعات منفی استفاده از سوخت مایع به جای گاز طبیعی در این صنعت است. البته در بخش‌هایی از صنعت سیمان امکان استفاده از سوخت دوم وجود ندارد که این موضوع می‌تواند منجر به کمبود سیمان و افزایش قیمت آن در داخل کشور شود.
جدول ۴- سوخت روزانه صنایع سیمان در زمستان ۱۴۰۰ (واحد: میلیون متر مکعب، میلیون لیتر)
جدول ۵ برنامه تامین سوخت صنایع فولاد در زمستان ۱۴۰۰ را نشان می‌دهد. طبق این جدول تحت تاثیر کمبود گاز و عدم امکان استفاده از سوخت مایع در این صنعت، ۳۵ درصد از ظرفیت تولید فولاد در فصل زمستان کاهش می‌یابد که این موضوع می‌تواند باعث جهش ناگهانی قیمت فولاد در بازار شود.
جدول ۵- سوخت روزانه صنایع فولاد در زمستان ۱۴۰۰ (واحد: میلیون متر مکعب)
همچنین طبق جدول ۱، نیاز پالایشگاه‌های نفتی به گاز طبیعی نیز روزانه ۲۰ میلیون متر مکعب برآورده شده است که از این میزان حدود ۱۵ میلیون متر مکعب با گاز طبیعی و ۴ میلیون لیتر نیز با سوخت مایع تامین می‌شود.
* هدررفت روزانه ۱۲۰ میلیون لیتر سوخت مایع در زمستان ۱۴۰۰
در مجموع برآورد وزارت نفت از میزان مصرف گازوئیل و مازوت در فصل زمستان در جدول ۶ آورده شده است. طبق این جدول به طور میانگین در ۳ ماه پیش‌رو، دولت مجبور خواهد بود که روزانه ۶۰ میلیون لیتر گازوئیل باارزش و ۶۰ میلیون لیتر مازوت باارزش را با قیمت پایین در صنایع عمده و نیروگاه‌ها بسوزاند (به معنای واقعی هدر دهد) تا از این طریق کمبود سوخت ناشی از مصرف افسارگسیخته در بخش خانگی جبران شود.
جدول ۶- میزان مصرف روزانه سوخت مایع در زمستان ۱۴۰۰ (واحد: میلیون لیتر)
با توجه به توقف در پروژه‌های توسعه میادین گازی در دولت دوازدهم، فعلا تا ۴ سال آینده امکان افزایش تولید گاز در کشور وجود نخواهد داشت و در صورت تداوم روند جهشی مصرف در بخش خانگی، قطعا حجم آسیب به صنایع و اقتصاد کشور در سال‌های آینده بیشتر خواهد شد.
در حال حاضر تنها راهکار پیش‌روی دولت برای تامین گاز کشور و مثبت کردن تراز گازی، اعمال سیاست‌های بهینه‌سازی مصرف گاز در بخش خانگی است. طبیعی است که همراهی و آگاهی مردم در پیشبرد این سیاست‌ها و خروج کشور از بحران گاز ضروری است.