به گزارش سرویس دفاع و امنیت حلقه وصل، بحث اخلال و سرکوب سیستم های راداری دشمن را می توان یکی از بزرگترین چالش های ارتش های جهان از دوره جنگ ویتنام به این طرف به حساب آورد؛ سیستم های راداری که هر روز نیز در حال پیشرفته تر شدن هستند و در زمین، هوا و دریا توانایی کشف و رهگیری اهداف مختلفی را دارند. در عین حال اگر یک طرف قابلیت شناسایی متقابل و سرکوب توانایی راداری سمت مقابل درگیری را داشته باشد برتری خاص و قابل توجهی به نسبت دشمن خواهد داشت.
به صورت سنتی در ارتش های جهان بحث کشف، اخلال و نابودی فیزیکی رادارهای دشمن عمدتا بر عهده یگان های پروازی سنگین است که به موشک های ضد رادار یا تسلیحات هدایت شونده خاص مجهز هستند، اما این مدل، تمام تصویر نیست.
به صورت استاندارد پرنده های بدون سرنشین همانند نمونه های سرنشین دار نیازمند یک باند پروازی هستند و در بحث عملیات پروازی نیز پلتفرم های بسیار محدودی در حال حاضر در دنیا به شکل معمول از ناوهای هواپیمابر توان پرواز پیدا کرده اند. در شناورهای سبک بحث استفاده از پرنده های بدون سرنشین، یا به شکل پرتاب به وسیله ریل های مخصوص شبیه به مدل اسکن ایگل و یا نمونه های عمود پرواز است. پرنده های بدون سرنشین در رزم دریایی می توانند اطلاعات بسیار حیاتی را برای کشتی مادر و سایر نیروهای ناوگان فراهم کنند چراکه در نبرد دریایی به دلیل خاصیت کروی زمین، رادارها و حسگرهای شناورها دارای محدودیت های متعددی هستند.
وسایل پرنده با حضور پیدا کردن در ارتفاعی بالاتر، بحث شناسایی برای یافتن اهداف، ایجاد نوعی پوشش و اخطار اولیه مبنی بر نزدیک شدن تهدیدات، بحث رله ارتباطی و ... را به عهده می گیرند. به صورت سنتی بخشی از این وظایف توسط بالگردها صورت گرفته و در مواردی حتی این پرنده ها در مدل های سنگین تر، با حمل غلاف های شناسایی و جنگال یا حتی نصب رادارها، تبدیل شدن به نوعی مینی آواکس را در عمل تداعی می کنند.
بالگرد مرلین نیروی دریایی انگلیس مجهز به رادار برای نقش هشدار زودهنگام هوابرد
تصویری از پاد جنگال AN/ALQ-۲۴۸ که قرار است روی بالگردهای سی هاوک آمریکا نصب شود
البته پرنده های بدون سرنشین جدید با توجه به افزایش توانایی هاف امکان انجام برخی از ماموریت هایی که پیش از این توسط بالگردها به انجام می رسید را پیدا کرده اند؛ از بحث های شناسایی و هدف یابی تا هدایت آتش و حتی امکان نصب پرتابگرهای مربوط به پهپادهای انتحاری و مهمات سرگردان روی شناورهای سبک و سنگین جدید مطرح یا عملیاتی شده است. در نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز در سالهای اخیر و با توجه به توانایی های موجود در کشور، در حوزه پرنده های بدون سرنشین بحث استفاده از آنها در رزم دریایی به میان آمده است. که در نداجا یکی از طرح های مورد استفاده، پلیکان نام دارد. این پرنده بدون سرنشین در سال ۱۳۹۸ رونمایی شد.
رونمایی از پهپاد پلیکان در آذر ماه سال ۱۳۹۸
این پهپاد با استفاده از چهار موتور عمودپرواز و یک موتور پیشران پرقدرت، توانایی نشست و برخاست عمودی از روی شناور در حال حرکت را دارد. مولتی روتورها که معروف ترین شاخه آنها یعنی کوآدروتورها یا کوآدکوپترها هستند همانند بالگردها به صورت عمودی توانایی نشست و برخاست دارند و ترکیب آنها با پیکربندی هواپیما هم نیاز به باند پرواز را از میان برداشته و هم امکان بهره بردن از قابلیت های پروازی هواپیما را در فاز پیمایشی یا کروز از مراحل پرواز ایجاد می کند. این راهکار منتخب نیروی دریایی ارتش برای رسیدن به یک پهپاد شناسایی از نوع هیبریدی (ترکیبی) قابل به کارگیری بدون دردسرهای سازوکارهای مکانیکی و نیوماتیکی و ... روی عرشه شناورهای این نیرو بوده است.
طبق تصاویر و اطلاعات منتشر شده، این پرنده در ابتدا با استفاده از چهار موتور همزمان‌شده خود که به‌صورت عمود پرواز است، از شناور جدا و پس از آن با استفاده از الگوی خودکار طراحی‌شده در سامانه پرواز خودکار، طی فرآیند محاسبه‌شده بدون برهم خوردن تعادل و سقوط ناگهانی پرنده وارد فاز کروز یا حرکت افقی می‌شود. این فرآیند به‌هنگام برگشت پرواز از مأموریت شناسایی خود و نشستن به‌روی کشتی بالعکس اجرا می‌شود.
بر اساس تصاویر منتشر شده از این پهپاد، توانایی پلیکان بیشتر در همان بحث شناسایی و هدایت آتش برای ناوهای نیروی دریایی بوده است. اما به نظر می رسد یک پرنده جدید بدون سرنشین نیز وارد سازمان رزم نداجا شده است.
نداجا با امید به جنگ رادارها می رود
در جریان رزمایش اخیر ارتش جمهوری اسلامی ایران به نام ذوالفقار ۱۴۰۰، خبری در خصوص آزمایش یک پرنده بدون سرنشین توسط نیروی دریایی ارتش مطرح شد. سخنگوی رزمایش در خصوص این پهپاد این گونه توضیح داده است: یگان‌های نیروی دریایی ارتش با استفاده از پهپاد جنگ الکترونیک و ضد تشعشع راداری «امید»، از مبدأ یگان‌های سطحی در دریا موفق به مختل‌سازی رادارهای دشمن در ساحل شدند.
هنوز تصویری از پرنده بدون سرنشین نداجا منتشر نشده اما با توجهات به توضیحات امیر موسوی سخنگوی رزمایش، می توان به برخی از ویژگی های پهپاد مورد نظر پی برد. در خصوص ماموریت این پرنده بدون سرنشین جدید به دو نکته جنگ الکترونیک و عملیات ضد تشعشع اشاره شده است. بحث جنگال مشخصا با حمل یک محموله شامل غلاف جنگ الکترونیک انجام می شود و در بحث ضد تشعشع نیز معمولا منظور قابلیت شناسایی، تهاجم و آسیب رساندن یا انهدام کامل سیستم راداری مورد نظر است.
بالگرد بدون سرنشین مدل VSR۷۰۰ ساخت شرکت ایرباس
مسئله بعدی این است که بر اساس اعلام ارتش، پهپاد مورد نظر از مبدا یگان های سطحی در دریا به پرواز در آمده و سپس عملیات اخلال را انجام داده است. با توجه به این مسئله مشخصا با یک پرنده بدون سرنشین با توان نشست و برخاست عمودی، طرف هستیم که یا مثل سری پلیکان در وضعیت پرواز عادی مثل پهپادهای معمولی عمل کرده یا به صورت کلی یک کواد کوپتر یا یک بالگرد بدون سرنشین است. در بحث توانایی جنگال و از کار انداختن سیستم راداری دشمن، مشخصا این پهپاد باید دارای حداقل یک غلاف یا جایگاه حمل سامانه جنگال باشد و مشخصا این قابلیت به همراه تامین توان لازم برای فعال کردن سیستم جنگال، نیازمند یک سامانه پیشران قوی است که در نتیجه باعث می شود با پرنده بدون سرنشینی بزرگتر از نمونه های دیده شده تا به امروز در نداجا رو به رو باشیم.
پهپاد FVR-۹۰ ساخت شرکت L۳ Technologies با وضعیت پروازی شبیه به نمونه به کار رفته در پلیکان
در بحث توانایی ضد رادار و سرکوب فیزیکی این سامانه ها نیز، شاید گزینه ممکن با توجه به طراحی و شرایط کلی پهپاد حمل مواد منفجره و عمل کردن به صورت انتحاری باشد چون مشخصا حمل تسلیحات تخصصی ضد رادار برای یک کواد یا پرنده بدون سرنشین عمود پرواز با توجه به توانایی های فعلی این کلاس از پهپاد، اگر نگوییم غیر ممکن ولی بسیار سخت است. در عین حال، سخنگوی رزمایش ذوالفقار ۱۴۰۰، در یکی از مصاحبه های جدید خود خبر از تست پهپاد جمع آوری سیگنال متعلق به نیروی دریایی ارتش نیز در این رزمایش داده است که چنین اقدامی، کامل کننده نیازهای مهم نداجا در عرصه دریا خواهد بود و کمتر نیروی دریایی در جهان، اکنون تمامی انواع این پهپادها را در اختیار دارد.
طراحی و ساخت پهپادهای بزرگ با قابلیت عمود پروازی و در عین حال توانایی حمل محموله های نسبتا سنگین، موضوعی است که در سالهای اخیر مورد توجه هم بخش نظامی و هم تجاری در جهان بوده و این نکته که پهپاد امید دقیقا از چه سیستم هایی بهره برده و از چه مشخصات پروازی و توانایی حملی برخوردار است، مسئله ای است که مشخصا با انتشار تصاویر و اطلاعات بیشتر در خصوص آن، قابلیت بحث و مشخص کردن را پیدا می کند ولی به صورت کلی با توجه به توضیحات مطرح شده در خصوص این پرنده بدون سرنشین می توان گفت که ارتش گام بعدی پس از پلیکان در حوزه پهپادهای ناو پایه را به درستی و با قدرت برداشته است و به زودی، پهپادهای دریایی ایران نیز شهرتی همچون پهپادهای زمین پایه کشورمان پیدا خواهند کرد؛ انشاء الله