به گزارش حلقه وصل، روز سه‌شنبه ۴ آبان‌ماه سامانه سوخت ایران تحت تاثیر حمله هکرها از دسترس خارج شد و بدین صورت فرآیند سوخت‌گیری بنزین آزاد و سهمیه‌ای در کل کشور دچار اختلال شد. در ادامه این پدیده با موج رسانه‌ای سنگین رسانه‌های ضدانقلاب همراه شد و این رسانه‌ها از جهات مختلف شائبه‌هایی را در اذهان عمومی برای تحریک مردم و بروز هرج و مرج در کشور ایجاد کردند.
به طور کلی فضای رسانه‌ای در همان ساعات اولیه بروز اختلال به گونه‌ای هدایت شد که گویا این دست اتفاقات تنها مختص ایران است و در هیچ‌کجای دنیا مسبوق به سابقه نیست. البته وجود سابقه‌های متعدد حمله هکرها به سامانه‌های هوشمند کشورهای مختلف به این معنا نیست که مسئولان کشور باید نسبت به ارتقای سامانه‌های کشور بی‌توجه باشند، ولی موج خودتحقیری ایجاد شده که با عبارتی نظیر هر دم از باغ بری می‌رسد یا رتبه اول علم کوانتوم حتی از پس هکرها هم برنمی‌آید و ... همراه هستند نیز به هیچ وجه قضاوت منصفانه‌ای را درباره وقایع پیش آمده به مخاطبان ارائه نمی‌دهند.
در نتیجه برای قضاوت منصفانه درباره «حمله هکرها به سامانه سوخت ایران» و عمکلرد دولت سیزدهم در مواجهه با این بحران بهتر است این پدیده را با «حمله هکرها به سامانه خط لوله کلونیال آمریکا» مقایسه کنیم که دست بر قضا چند ماه قبل از حادثه ایران اتفاق افتاده بود.
اطلاعات ارائه شده در ادامه گزارش درباره بحران سوخت آمریکا، توصیفات خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس از وقوع بحران سوخت در این کشور نیست، بلکه به صورت ترجمه‌ای از خبرگزاری‌های خارجی از جمله رویترز بازنشر و منعکس شده است.
* جزئیاتی درباره عملکرد خط لوله سوخت کلونیال در آمریکا
خط لوله کلونیال (Colonial Pipeline) بلندترین خط لوله بنزین آمریکا و منبع نیمی از سوخت در کرانه شرقی این کشور است. شرکت کلونیال پایپ لاین که اپراتور بزرگترین شبکه خط لوله سوخت آمریکاست، روزانه ۱۰۰ میلیون گالن (بیش از ۲.۵ میلیون بشکه در روز) بنزین، دیزل و سوخت جت منتقل کرده و نیاز خودروسواران و فرودگاه‌های بزرگ را تامین می‌کند (تصویر ۱).
تصویر ۱- خط لوله کلونیال
برای بسیاری از مردم، تصویر صنعت نفت متشکل از لولهها، پمپ‌ها و مایع سیاه چرب است، اما برخلاف تصور عموم نوع عملیات مدرن «کلونیال پایپ لاین»، کاملا دیجیتالی است. سنسورهای فشار، ترموستاتها، شیرها و پمپ‌ها برای نظارت و کنترل جریان گازوئیل، بنزین و سوخت جت از طریق صدها مایل لوله‌گذاری استفاده می‌شوند. «کلونیال» حتی یک ربات هوشمند سنجش بازرسی خط لوله با فناوری بالا دارد که از طریق آن به راحتی در حال بررسی ناهنجاری لوله‌های خود است.
*کمبود سوخت در ۱۰ هزار پمپ بنزین ایالات شرقی آمریکا
اما بحران سوخت در آمریکا چگونه رقم خورد؟ جمعه ۷ می ۲۰۲۱ (۱۷ اردیبهشت ماه ۱۴۰۰) یکی از خطوط انتقال سوخت شرکت کلونیال آمریکا مورد حمله باج‌افزاری یک گروه هکر قرار گرفت و از کار افتاد. حمله سایبری به شرکت کلونیال که منبع نیمی از سوخت در کرانه شرقی آمریکاست، منجر به بسته شدن خط لوله شرکت «کلونیال پایپ لاین» بین ایالت‌های تگزاس و نیوجرسی شد.
این حمله سایبری یکی از جدی ترین حملات باج افزاری علیه زیرساخت‌های حیاتی در این کشور به شمار می‌رود. باج افزار نوعی بدافزار است که برای قفل کردن سیستم‌ها از طریق رمزنگاری اطلاعات و درخواست پول برای دسترسی مجدد به آنها طراحی شده است.
در واکنش به این حمله، ابتدا کل عملیات این خط لوله متوقف شد تا سیستم‌های فناوری اطلاعات پشتیبان این خطوط لوله از حملات سایبری دامنه‌دارتر بعدی مصون بمانند و در نتیجه، بیش از ۱۰ هزار پمپ بنزین در سراسر جنوب شرقی آمریکا به ویژه کارولینا، ویرجینیا و جورجیا با کمبود سوخت ناشی از خرید وحشت زده مردم مواجه شدند (تصویر ۲).
تصویر ۲- صف پمپ بنزین در آمریکا
پس از این حمله سایبری از رانندگان آمریکایی خواسته شده است در واکنش به کمبود سوخت به خاطر مسدود شدن یک خط لوله اصلی انتقال نفت در نتیجه حمله سایبری از احتکار بنزین خودداری کنند.
پس از این حمله سایبری و کمبود بنزین در جایگاه‌های تحویل سوخت و افزایش قیمت، تعدادی از رانندگان در مناطق جنوب شرق آمریکا به خرید و ذخیره سازی بنزین مبادرت کرده‌اند. به خاطر کمبود سوخت خودرو، در ایالت‌های کارولینای شمالی، ویرجینیا و فلوریدا وضعیت اضطراری اعلام شده است (تصویر ۳).
تصویر ۳- خارج شدن جایگاه‌های سوخت آمریکا از مدار
*۱۷ ایالت آمریکا در وضعیت اضطراری کمبود بنزین قرار گرفتند
دولت بایدن روز یکشنبه ۹ می ۲۰۲۱ ( ۱۹ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۰) در ۱۷ ایالت وضعیت اضطراری اعلام کرد و شخص او تصریح کرد، از ابعاد احتمالی این حادثه نگران است. هکرها ۱۰۰ گیگابایت از اطلاعات شبکه خط لوله کلونیال را در اختیار گرفتند تا باج اعلام شده از سوی شرکت تأمین شود؛ در غیر این صورت، اطلاعات سرورهای این شرکت را روی اینترنت منتشر خواهند کرد.
شرکت کلونیال روز یکشنبه ۹ می ۲۰۲۱ اعلام کرد، خطوط کوچکتر بین پایانه‌های سوخت و نقاط تحویل سوخت مشتری را فعال کرده است، اما خطوط اصلی بین هیوستون و شمال شرقی آمریکا بسته مانده‌اند. هیچ تاریخی برای ازسرگیری کامل این سیستم خط لوله به طول ۸۸۵۰ کیلومتر مشخص نشده است.
این تعطیلی خط لوله، کمبود بنزین و اعلام وضعیت اضطراری در ایالت‌های شرقی آمریکا را به دنبال داشت و باعث شد دو پالایشگاه تولیدشان را کاهش دهند و ایرلاین‌ها برنامه سوخت‌گیری هواپیمایشان را تغییر دهند. به گفته افراد مطلع، بزرگترین پالایشگاه آمریکا، پالایشگاه بندر آرتور تگزاس متعلق به شرکت Motiva Enterprises LLC که ۶۰۷ هزار بشکه در روز تولید دارد، دو واحد تقطیر خود را به دلیل قطعی خط لوله کلونیال خاموش کرد.
*رکوردشکنی قیمت بنزین در آمریکا تحت تاثیر حمله هکرها
اف.بی.آی روز دوشنبه ۱۰ می ۲۰۲۱ گروه سایبری «دارک ساید» را عامل این حمله معرفی کرد. به گفته کارشناسان، دارک ساید ممکن است در روسیه یا اروپای شرقی مستقر باشد، زیرا باج افزار این گروه برای اجتناب از رایانه‌های رمزنگاری، از کیبوردهای زبان روسی، اوکراینی، قزاق یا سایر زبان‌های مربوط به جمهوری‌های شوروی سابق استفاده کرده است.
تحت تاثیر این حمله سایبری، انجمن اتوموبیل آمریکا اعلام کرد که میانگین ملی قیمت بنزین شش سنت افزایش یافته و به دو دلار و ۹۶ سنت در هر گالن رسیده است که بالاترین قیمت از ماه مه سال ۲۰۱۸ است. البته این رکوردشکنی قیمت بنزین در آمریکا در این نقطه متوقف نشد و قیمت متوسط هر گالن بنزین در روز چهارشنبه ۱۲ می ۲۰۲۱ ( ۲۲ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۰) به ۳ دلار افزایش یافت؛ قیمتی که از نوامبر ۲۰۱۴ تاکنون در این کشور تجربه نشده است. این قیمت همچنین یک جهش ۷ درصدی از چهارشنبه گذشته را نشان می‌دهد.
در نهایت شرکت کلونیال پس از شش روز قطعی خدماتش، روز پنج شنبه ۱۳ می ۲۰۲۱ بخشی از سیستم سوخت‌رسانی خود را احیا کرد.
در پی این حادثه، کاهش سوخت در آمریکا بیش از یک هفته ادامه داشت و در نتیجه شرکت کلونیال مجبور شد ۵ میلیون دلار پول دیجیتال به گروه هکری دارک ساید پرداخت کند. بدین صورت بعد از گذشت یک هفته بحران سوخت در آمریکا، بالاخره وضعیت بنزین در این کشور در مسیر بهبودی قرار گرفت.
*اقدام سریع، فوری و انقلابی دولت سیزدهم برای حل بحران بنزین در روز نخست
بعد از بازخوانی بحران سوخت در آمریکا حال سراغ نمونه مشابه ایرانی این پدیده برویم. پیش از ظهر سه شنبه ۴ آبان ۱۴۰۰ در جریان حمله سایبری به سامانه سوخت شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، امکان سوخت‌رسانی از جایگاه‌های بنزین به خودروها در سراسر کشور مختل شد. همزمان با این اتفاق شائبه‌هایی درباره برنامه دولت برای گرانی بنزین در فضای مجازی ایجاد شد. این موضوع باعث شلوغی پمپ‌بنزین‌ها و ایجاد صف‌های طولانی در برخی جایگاه‌های سراسر کشور شد.
با حمله هکرها به سامانه هوشمند سوخت ایران، وزارت نفت تصمیم گرفت در گام اول با فعالسازی جایگاه‌های سوخت به صورت آفلاین، دسترسی به بنزین برای خودروها هر چند به قیمت آزاد ۳۰۰۰ تومانی را فراهم کند تا بدین صورت حمل و نقل کشور تحت تاثیر اختلال ایجاد شده معطل نماند.
بدین ترتیب شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی با ساماندهی فوری تیم‌های عملیاتی خود در تمامی مراکز شهرستان‌ها توانست تا پایان روز سه‌شنبه ۴ آبان‌ماه و در کمتر از نصف روز بیش از ۵۰ درصد از جایگاه‌های سوخت (فعالسازی۲۲۰۰ جایگاه از ۳۷۰۰ جایگاه موجود در کشور) را به صورت آفلاین وارد مدار کند. همچنین ۶ جایگاه نیز به صورت آزمایشی به سامانه هوشمند سوخت کشور متصل شد و سوخت‌گیری بنزین سهمیه‌ای با فاصله کمتر از ۹ ساعت از حمله هکرها با موفقیت انجام شد.
وارد مدار شدن بیش از ۵۰ درصد از جایگاه‌های سوخت در همان روز سه‌شنبه باعث شد که جلوی التهاب در کشور گرفته شود و نگرانی مردم بابت تامین بنزین موردنیاز خود کاهش چشم‌گیری یابد. همچنین با فعالسازی آفلاین جایگاه‌ها، طول صف پمپ‌بنزین‌ها نیز کاهش یافت (تصویر ۴).
تصویر ۴- جایگاه سوخت پل کالج سه‌شنبه ۴ آبان‌ماه
*تشکیل صف در پمپ بنزین‌ها علیرغم اقدامات وزارت نفت در روز بحران
اما تحت تاثیر شوک وارد شده به کشور همچنان نارضایتی برخی از مردم بابت وضعیت نامناسب عرضه بنزین در طول روز سه‌شنبه وجود داشت، به طوری که تعداد زیادی از صاحبان خودرو در گفتگوی میدانی با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس از معطلی یک ساعته پشت صف پمپ بنزین‌ها گلایه داشتند.
همچنین در طی این روز مرکز ملی فضای مجازی بر اختلال ایجاد شده ناشی از حمله سایبری صحه گذاشت و اعلام کرد: «به اطلاع هموطنان گرامی می‌رساند، ساعت ۱۱ صبح روز سه شنبه (۱۴۰۰/۰۸/۰۴) مرکز فتا گزارشی در مورد حمله سایبری به سامانه هوشمند سوخت کشور اعلام کرده و به تبع آن جایگاه‌ها در ارایه خدمات سوخت رسانی از مدار خارج شدند». در این بین شائبه‌هایی مطرح شد که گروه هکری، موسوم به «عدالت علی» با صدور اعلامیه‌ای، مسئولیت حمله‌ی سایبری به جایگاه‌های سوخت ایران را بر عهده گرفته است.
*در ۲ روز تمامی جایگاه‌های سوخت وارد مدار شدند
چهارشنبه ۵ آبان‌ماه نیز پیگیری‌های وزارت نفت برای فعالسازی دستی جایگاه‌های سوخت ادامه پیدا کرد. در کنار این موضوع تیم‌های شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی برای ایجاد امکان سوخت‌گیری بنزین سهمیه‌ای با کارت سوخت نیز اقدام کردند.
ساعت ۱۱ روز چهارشنبه سخنگوی شرکت ملی پخش در مصاحبه‌ای عنوان کرد که پس از گذشت کمتر از ۲۴ ساعت از وقوع حادثه، ۸۰ درصد جایگاه‌ها (۳۰۰۰ جایگاه از ۳۷۰۰ جایگاه موجود) به صورت آفلاین، بنزین آزاد عرضه کرده و ۲۲۰ جایگاه نیز با اتصال به سامانه هوشمند سوخت، بنزین سهمیه‌ای به خودروها عرضه می‌کنند.
همزمان با فعالسازی جایگاه‌های سوخت به صورت آفلاین و وصل شدن تعدادی از پمپ‌بنزین‌ها به سامانه هوشمند سوخت کم کم از میزان نارضایتی مردم در تامین سوخت موردنیاز کاهش می‌یافت تا اینکه صبح روز پنج‌شنبه ۶ آبان‌ماه شرکت پخش فرآورده‌های نفتی اعلام کرد که تقریبا تمامی جایگاه‌های سوخت در سراسر کشور به جز برخی جایگاه‌های بین شهری وارد مدار شده است و ۷۰۰ جایگاه نیز با کارت سوخت بنزین سهمیه‌ای عرضه می‌کنند.
*بیش از ۵۰ درصد جایگاه‌های سوخت به سامانه هوشمند متصل شدند
هر چند تا ظهر پنج‌شنبه با وارد مدار شدن تمامی جایگاه‌های سوخت، عرضه بنزین به روال عادی بازگشت، اما مردم ایران همچنان یک گلایه جدی داشتند و آن خرید بنزین با قیمت آزاد در دو روز گذشته بود. در این راستا جواد اوجی وزیر نفت در همان روز اعلام کرد که با هماهنگی رئیس‌جمهور ، سهمیه بنزین ویژه‌ای به منظور جبران این مدت برای مردم در نظر گرفته می‌شود.
با اتمام فعالسازی آفلاین جایگاه‌های سوخت در روز پنج‌شنبه، تمرکز تمامی تیم‌های وزارت نفت بر اتصال جایگاه‌های سوخت به سامانه هوشمند قرار گرفت. بدین صورت آمار جایگاه‌های عرضه‌کننده بنزین سهمیه‌ای تا صبح جمعه ۷ آبان‌ماه به حدود ۵۰ درصد جایگاه‌های کشور رسید. با افزایش سرعت اتصال آنلاین جایگاه‌ها جواد اوجی وزیر نفت از بازگشت وضعیت تمامی جایگاه‌ها تا یکشنبه ۹ آبان‌ماه خبر دارد. به هر صورت به نظر می‌رسد با تداوم روند فعلی، وضعیت عرضه بنزین به زودی به حالت عادی بازخواهد گشت.
*چرا عملکرد دولت رئیسی در مدیریت بحران بنزین مورد قبول بوده است؟
به طور کلی مقایسه بحران سوخت در ایران و آمریکا که تحت تاثیر حمله هکرها صورت گرفته است، چند نکته را درباره عملکرد دولت سیزدهم در مواجهه با این بحران ثابت می‌کند. نکته اول اینکه حمله هکرها به سامانه سوخت، پدیده‌ای مختص ایران نیست و این اتفاق نه تنها در آمریکا، بلکه در سایر کشورهای دنیا نیز رخ داده است.
بعد از وقوع این حادثه با بازی‌گردانی جریان ضدانقلاب این محور رسانه‌ای در فضای مجازی بازتاب پیدا کرد که گویا تنها این دست حوادث مخصوص ایران است. بدین صورت جریان ضدانقلاب بر طبل خودتحقیری برای ایرانیان کوبیدند، حال آنکه این اتفاقات در کشوری مثل آمریکا نیز رخ داده و اتفاقا بحران‌های شدیدتری را برای مردم آنجا نسبت به ایران ایجاد کرده است.
نکته دوم ناظر به مدیریت دولت سیزدهم در مواجهه با بحران بنزین است. مقایسه عملکرد دولت رئیسی با دولت بایدن در مواجهه با یک بحران مشابه نشان از موفقیت دولت سیزدهم در مدیریت این بحران دارد. مدت زمان رسیدن به یک نقطه بهبود نسبی درباره بحران سوخت در آمریکا بیش از یک هفته طول کشید، در حالی که در ایران این بحران در کمتر از یک هفته به پایان خواهد رسید.
نکته سوم درباره نقش دولت‌های ایران و آمریکا در جلوگیری از تشدید بحران بنزین و سرعت عمل آنها برای تعدیل موثر و فوری مشکلات است. در این بین وزارت نفت دولت سیزدهم در کمتر از ۲۴ ساعت توانست ۸۰ درصد جایگاه‌های سوخت را به صورت آفلاین وارد مدار کرده و سپس با تعیین سهمیه‌ای ویژه بار مالی ایجاد شده بر دوش مردم در این چند روز را نیز جبران کند.
بدین صورت هر چند در جایگاه‌های سوخت ایران صف‌های نسبتا طولانی تشکیل شد اما خبری از ایجاد هرج و مرج در کشور نبود. این موفقیت در شرایط محقق شد که رسانه‌های ضدانقلاب با توجه به تجربه تلخ آبان ۹۸ در دولت دوازدهم به دنبال ایجاد هرج و مرج در کشور بودند. اما طبق اخبار رسانه‌های خارجی وقوع بحران در آمریکا علاوه بر ایجاد صف‌های طولانی منجر به هرج و مرج در این کشور شد، طوری که وقایع این کشور با کلماتی چون احتکار بنزین، اعلام وضعیت اضطراری، خرید وحشت‌زده مردم و ... توصیف شده است.