تهران: رحمانی: حوزه عاشورا با فقر پژوهشی مواجه است/ روحانی: مستشرقین شرقی در مطالعات خود به منابع متقن و مورد وثوق شیعه مراجعه نمی‌کنند

به گزارش حلقه وصل، نخستین نشست از سلسله نشست‌های علمی و تخصصی ماهانه موسسه فرهنگی هنری زیتون و عتبه امام حسین(ع) با همکاری موسسه وارث‌الانبیاء (ص) با موضوع مروری بر پژوهش‌های حسینی(ع) در آکادمیای غیر شیعی در موسسه فرهنگی هنری زیتون برگزار شد.

* جبار رحمانی از اساتید حوزه انسان شناسی در این نشست گفت: مطالعات عاشورایی در ابتدای کار است و امیدوارم که با قدرت این مسیر تداوم پیدا کند. امروزه تعداد زیادی از اساتید و پژوهشگران در رشته‌های گوناگون در حوزه شیعه شناسی کار می‌کنند و بسیاری از آن‌ها در ذیل کارهای شیعه شناسی خود به موضوع عاشورا نیز می‌پردازند.

حوزه عاشورا با فقر پژوهشی مواجه است

رحمانی با اشاره به فقر پژوهشی و کم تعداد بودن فعالیت‌های آکادمیک مرتبط با حوزه عاشورا در  داخل کشور و طرح این موضوع که نگاه نادرست و سخت‌گیرانه‌ای به پژوهش‌های علمی در حوزه دین وجود دارد، ورود پژوهشگران به این عرصه را  کاری پر دردسر و با تبعات منفی برای آنها توصیف کرد. در میان پژوهشگران داخلی معدود پژوهشگرانی داریم که اصل  و محور کارهای تحقیقاتی آنها عاشورا باشد. در واقع کار پژوهشی روی موضوع عاشورا برای بسیاری از این پژوهشگران  معمولاً در حاشیه و جنب موضوعات دیگر پژوهشی انجام می‌گیرد، این درحالی است که طبق ادعای وی در میان آکادمی‌های غیرشیعی این نوع از پژوهش‌ها به صورت گسترده و پرتعداد در حال انجام است.

وی تأکید کرد: تا دهه هشتاد بسیاری از کارها و پژوهش‌هایی که بر روی این موضوع صورت می‌گرفت، عمدتاً با رویکردها و قالب‌های سنتی بوده ولی از دهه هشتاد ما شاهد نگاه‌های جدید از بعد مطالعات میدانی هستیم که این موضوع بر غنای مطالعات افزوده است.

رحمانی در بخش دیگری از صحبت‌های خود از سنت‌های مختلف در عاشوراپژوهی سخن گفت که مسئله اصلی در این مطالعات این بوده است که در ابتدا کانون‌هایی از شیعه مورد بحث و بررسی قرار گرفت که شیعیان در آن‌ها در اقلیت بودند مانند؛ هند و آفریقا. در مقابل از زمانی که لشکرکشی‌های دول غربی و به خصوص آمریکا به خاورمیانه شروع شد، جوامعی با اکثریت شیعی بیش از پیش مورد توجه و نگاه پژوهشگران علوم اجتماعی و دیگر محققان قرار گرفت.

وی درباره چالش‌ها و مشکلات جدّی محققان ایرانی برای پژوهش به خصوص در حوزه تشیع و عاشورا گفت: نیاز است که این محققان از سوی نهادها و سازمان‌ها مورد حمایت قرار گیرند تا بتوانند با جدیت در این خصوص پژوهش کنند.

 * فخر روحانی، استادیار دانشگاه قم به عنوان سخنران دوم گفت: امروزه ما نیازمند این هستیم که میراث غنی شیعه ترجمه شده و در اختیار محققان جوامع دیگر قرار داده شود که مقداری هم این کار صورت گرفته است که آن هم در شیوه نگارش علمی و نیز رعایت متدهای علمی و نیز خود ترجمه با مشکلات جدی مواجه است که باید حتما این مسائل و مشکلات مرتفع شود.

از منظر این استاد زبان‌شناسی، نگاه فرنگی‌ها به عاشورا برای تحلیل‌های سیاسی و یا با تحلیل سیاسی است. در واقع آن‌ها دنبال قدرت و سلطه قدرت بودند. بر اساس همین نگاه است که حرکت امام حسین (ع) را نیز با این نگاه تحلیل و تبیین می‌کنند. آن‌ها در دوره‌های بسیار زیاد به محتوای پدیده عاشورا نگاه نمی‌کردند بلکه به جنبه‌های صوری نگاه می‌کردند در حالی که عاشورا یک نقطه خاص و تاثیرگذار در مکتب تشیع است. 

رویکرد مستشرقین در پژوهش‌های حسینی(ع)

وی درباره نقاط ضعف و ایرادات کار مستشرقین و محققان غربی مرتبط با عاشوراپژوهی پرداخت و گفت: آن‌ها در مطالعات خود به منابع متقن و مورد وثوق شیعه مراجعه نمی‌کنند؛ چراکه تحلیل‌های خاص خود را دارند، در حالی که برای تحلیل واقعه عاشورا نیاز است به متون اصلی و احادیث معصومین مراجعه شود.

زهیر صیامیان، استادیار و مدرس دانشگاه شهید بهشتی نیز به عنوان سخنران سوم این نشست اظهار کرد: از زوایای مختلفی می‌توان به موضوع عاشورا و عاشورا پژوهی در آکادمیای غیر شیعی نگاه کرد ولی از آن جایی که این نشست فتح بابی برای نشست‌های دیگر است، از این رو نمی‌توان به صورت جزئی وارد محورهای بحث شد. به همین دلیل نکاتی کلی را در این خصوص مطرح کرد.

وی خاطرنشان کرد: برای سخن گفتن درباره اسلام متقدم و مباحثی چون تشیع، عاشورا و کربلا نیازمند این هستیم که تعریفی دقیق و مشخص از مولفه‌ها و متغیرهایی که می‌خواهیم درباره آن‌ها صحبت کنیم داشته باشیم. دکتر صیامیان ضمن بیان تعریف دقیق و مشخص از مفاهیم و متغیرهایی که در مطالعات شیعی و بخصوص عاشورا پژوهی وجود دارد به سیر تحول و تطور مطالعات تاریخی در جوامع غربی پرداخت و تاثیرات تحولات اجتماعی و فرهنگی و سیاسی قرون جدید اروپا را در نوع نگاه محققان و پژوهشگران به تاریخ و گذشته حوادث تاریخی تاثیرگذار دانسته بیان کرد: بعد از تحولات جدید در اروپا، رویکرد تاریخ هم عوض شد. از قرن شانزدهم و هفدهم نگاه تاریخی و مطالعات آن‌ها دچار تحولات جدید شد و در حقیقت جهان جدید نتیجه دید جدیدی است که از تاریخ ارائه شده است. جهان جدید نتیجه تاریخی دادن جهان است.

مدرس دانشگاه شهید بهشتی یادآور شد: یکی از مهم‌ترین منابعی که اطلاعات در اختیار محققان قرن هیجدهم و نوزدهم غرب قرار داد، منابع سفرنامه‌ای است که حجم زیادی از آن‌ها از عصر صفویه و قاجاریه به دست غربی‌ها رسیده است. در حقیقت اگر تاریخ را نگاه کنیم مشخص می‌گردد که بسیاری از سیاحان غربی در حکم دیپلمات‌ها و رایزن‌های فرهنگی غربی در جوامع اسلامی و به خصوص ایران هستند که روایاتی از تاریخ تشیع و تاریخ اسلام را در اختیار دنیای غرب قرار می‌دهند.