تهران: جدیدترین شماره «تمدن نوین اسلامی» به بازخوانی شاخص‌های قرآنی تمدن می پردازد

به گزارش حلقه وصل، شماره دوم دوفصلنامه علمی تخصصی «تمدن نوین اسلامی» ویژه پاییز و زمستان به همت پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق(ع) منتشر شد.

در این شماره مقالاتی با عناوین «شاخص‌های تمدن در دو رویکرد عرفی و قدسی» حبیب‌الله بابایی، «بررسی گفتمانی امکان گفت‌وگوی تمدن اسلامی و تمدن غرب(مبتنی بر دو نامه رهبر معظم انقلاب به جوانان غربی)» سیدعلیرضا عالمی، «مهندسی تمدن اسلامی از نگاه حکیم تمدن(آیت‌الله خامنه‌ای)» مصطفی جمالی، «تبیین مبانی و شاخصه های عدالت در دولت اسلامی» علی محمدی ضیاء، «ضرورت و راهکار عدول از باورهای عامیانه در مسیر پایه‌ریزی تمدن نوین اسلامی» روح‌الله توحیدی‌نیا، «بایسته‌های تمدنی در حکومت اسلامی از دیدگاه فداییان اسلام» احمد عسگری، عبدالله همتی گلیان در عرض دید مخاطبان قرار گرفته است.

در مقاله اول با عنوان «شاخص‌های تمدن در دو رویکرد عرفی و قدسی» نوشته حبیب‌الله بابایی استادیار تاریخ و تمدن اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی می‌خوانیم: شاخص‌های تمدن را از دو منظر می‌توان فهرست کرد و در سنجش تمدن‌ها به کار بست: تمدن، پدیده‌ای است دنیوی که در همین دنیا شکل می‌گیرد. مطالعات تمدنی نیز همواره در پی فهم و کشف ابعاد دنیوی این پدیده کلان اجتماعی است. دنیوی بودن تمدن، هرگز به معنای نفی آثار معنوی و پیامدهای اخروی آن نیست. از منظر دینی و اسلامی، هر امر دنیوی حتماً آثار اخروی دارد؛ لیکن آثار اخروی تمدن بدین‌معنا نیست که تمدن، هویت دنیوی خود را نادیده بگیرد. به دیگر بیان، تمدن پدیده‌ای نیست که در این دنیا نسیه و در آن دنیا نقد باشد و بستر تحقق آن همان دنیا باشد، هر چند تحقق و ظهورات تمدنی (در قالب «امام» و «امت») در آخرت محتمل و ممکن است. آنچه تمدن‌شناسان مطالعه می‌کنند و تمدن‌سازان به مهندسی آن می‌پردازند، تمدنی است در همین دنیا با آثار ضروری در همین شرایط زمانی و مکانی. لیکن، در صورت‌بندی تمدن اسلامی، همواره سویه‌ها و جنبه‌های معنوی تمدن در این دنیا لحاظ گشته و تمدنی را در دنیا خلق می‌کنند که زمینه‌های تعالی و تکامل معنوی و روحی را در کلان جامعه انسانی فراهم کند. ازاین‌رو اگر سخن از شاخص‌های تمدن در قرآن به میان می‌آید، به معنای کشف ابعاد دنیوی تمدن از منظر قرآن کریم است. مثلاً آنجا که شاخص‌های توحیدی تمدن را ذکر می‌کنیم، منظورمان توجه به ابعاد الهی و ماورایی در مقوله «توحید» نیست، بلکه مقصود توجه به ابعاد دنیوی و این‌جهانیِ توحید است. روشن است که این دو رویکرد بسیار باهم متفاوت‌اند. در تبیین تمدنی از توحید، نه در پی ابعاد معنوی یا ماورایی تمدن، بلکه در جستجوی آثار کلان توحید در همین دنیا و در نظامات اجتماعی و در مناسبات انسانی در این جهان هستیم. توضیح اینکه مسلماً باور به توحید جنبه‌های قدسی دارد و حقیقت این باور و آثار ابدی آن برای موحد در آن دنیا آشکار خواهد شد، لیکن باور به توحید در همین دنیا نیز کارکردها و پیامدهایی دارد که سنخ و جنس آن پیامدها، با پیامدهای آن‌جهانی متفاوت است.

این مقاله ادامه می‌دهد: برجستگی یک شاخص یا شاخص‌های خاص در یک تمدن، برآمده از منطق نیازها و منطق باورهای اجتماعی (عقلانیت اجتماعی) است که باعث می‌شود عاملان و بازیگران تمدن، برخی از مقولات را مهم نشان دهند و برخی مقولات را نادیده بگیرند. همین مقوله موجب تفاوت تمدنی از تمدن دیگر می‌شود؛ به‌گونه‌ای‌که تمدن‌ها در عین اذعان به شاخص‌های عمومی، باهم رقابت و گاه نزاع می‌کنند. اگر تمدنی مانند تمدن روم بر ضرورت توسعه و گستردگی تأکید می‌کند، برای آن است که گستردگی لازم را ندارد و جغرافیایی یا به لحاظ تاریخی در تنگنا و محدودیت قرار دارد. همچنین اگر تمدنی در پی ایجاد صلح و آرامش است، بیشتر به سبب زیاد بودن زمینه‌های خشونت و برخورد در آن جامعه است. همین‌طور اگر در جامعه‌ای بر آسایش و رفاه تأکید می‌شود، به این دلیل است که آن جامعه رفاه و آسایش لازم را ندارد و می‌خواهد در فرایند تمدن‌سازی آنها را جبران کند. در حقیقت تمدن باید نیازهای محل، ملی و فراملی ملتی را تأمین کند. نمی‌توان تمدنی داشت، ولی نیازهای کلان آن جامعه را تأمین نگردد و پاسخ‌های غیرمربوط به مسأله‌های محلی داده شود. اساساً نیاز محور بودن تمدن، روشنگر این معناست که هر تمدنی معطوف به نیازهای تاریخی، محلی و بومی افراد همان تمدن است و شاخص‌های برآمده از نیازهای آن جغرافیا و تاریخ را نمی‌توان به همه‌ جا تعمیم داد. نمی‌توان توصیه کرد که همه تمدن‌ها باید همه شاخص‌های تمدنی غرب را با همان مبانی و ارزش‌ها و با همان تفاسیر و تبیین‌ها بپذیرد و پیاده کند.

در مقاله «شاخص‌های تمدن در دو رویکرد عرفی و قدسی» آمده است: در نگرش اسلامی و قرآنی، علاوه بر اینکه همین شاخص‌های مدرن با بازخوانی انتقادی و تفسیر دوباره از آن در شبکه معنایی و فرهنگی دنیای اسلام درخور توجه است، شاخص‌های افزوده دیگری وجود دارد که برخاسته از انسان‌شناسی و جامعه‌شناسی اسلامی و قرآنی است و نمونه آن را به‌آسانی نمی‌توان در ادبیات مدرن و دنیای کاپیتالیستی غرب یافت. شاخص‌های قرآنی تمدن، شاخص‌هایی است که می‌تواند تمدنی مترقی و پیشرفته در انسانیت ارائه دهد و در مواجهه با پیشرفت‌های انسانی دیگر تمدن‌ها تحدی کند. از سوی دیگر، همین شاخص‌ها می‌تواند تمدن اسلامی را از تمدن‌های رقیب همچون تمدن غرب، متمایز و متفاوت سازد.

به گزارش حلقه وصل، دوفصلنامه علمی تخصصی تمدن نوین اسلامی با مدیررمسئولی عزت‌الله معتمد و سردبیری حسن ملکی استاد دانشگاه علامه طباطبایی(ره) به صاحب امتیازی پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق(ع) نمایندگی ولی‌فقیه در سپاه منتشر می‌شود