به گزارش حلقه وصل، علیرضا صدرا دانشیار گروه علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و استاد راهنمای رساله و ناظر علمی کتاب «قدرت متعالی؛ الگوی قدرت جمهوری اسلامی ایران در دوران دفاع مقدس» به نویسندگی دکتر یعقوب نعمتی وروجنی که به تازگی توسط مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس منتشر شده است، با اشاره به اینکه با پدیداری و پیروزی انقلاب اسلامی بحث معنویت در سیاست مطرح شد، گفت: بعد از رنسانس از معنویت و مسیحیت غفلت و این امر به دست فراموشی سپرده شد و قدرت‌های مادی و ابزاری و ظاهری پررنگ‌تر شدند. با وقوع انقلاب اسلامی میشل فوکوی فرانسوی که در حکم پدر و از چهره‌های شاخص پست‌مدرن است ادعا کرد انقلاب اسلامی ایران دارد معنویت را وارد مادیت، سیاست و قدرت می‌کند.
وی با اشاره به کتاب فوکو با عنوان «ایران؛ روح یک جهان بی‌روح»، بیان کرد: میشل فوکو در این کتاب اذعان دارد که جهان بسیار پیشرفته است اما تنها جسم دارد و روح و معنویت ندارد. این در حالی است که معنویت از دین گرفته می‌شود.
این استاد دانشگاه تهران یادآور شد: وقتی‌که جنگ تحمیلی درگرفت بنی‌صدر که در آن زمان رئیس‌جمهور و جانشین فرمانده کل قوا بود، خدمت امام (ره) رفت و گفت «جنگ است توپ و تانک روبروی توپ و تانک»، ولی امام فرمودند «ایمان روبروی توپ و تانک». در واقع امام با وارد کردن ایمان به صحنه جنگ، معادلات آن را عوض کرد و قدرت عظیمی را تولید کرد.
با ورود معنویت به جنگ، ایمان ابزار را به استخدام خود درآورد
وی با تأکید بر اینکه با ورود معنویت به جنگ، ایمان ابزار را به استخدام خود درآورد، تصریح کرد: اگر ایمان ابزار نداشته باشد کاری از آن برنمی‌آید، یعنی مثل آدمی است که روح و اراده دارد اما دستی ندارد که چیزی را بلند کند، پایی ندارد که حرکت کند. اگر هم ابزار باشد ولی ایمان و معنویت نباشد مثل انسانی است که اراده نداشته باشد، جسمی است که روح نداشته باشد. در این صورت جسم می‌افتد و این فساد است.
صدرا با بیان اینکه هر قدرت سیاسی، فرهنگی، نظامی، اقتصادی بدون روح معنویت و ایمان مانند این است که روح و اراده نداشته باشد، اظهار کرد: این فساد است و این نوع زور تخریب می‌کند و خودش هم تخریب می‌شود مثل صدام که هم تخریب کرد و هم تخریب شد و خودش و عراق را نابود کرد و دیدیم به کجا رساند.
وی از نظر قدرت ابزاری، دفاع مقدس را جنگ جهانی سوم برشمرد و گفت: دفاع مقدس جنگ جهانی سومی بود که تمام قدرت‌ها و ابرقدرت‌های دنیا یک‌طرف بودند و جمهوری اسلامی ایران تنها و بی‌پناه در یک‌طرف دیگر قرار داشت.
این استاد دانشگاه تهران با یادآوری اینکه ایران به‌عنوان یک قدرت مستقل وارد دفاع مقدس شد، اشاره کرد: نیروهای مردمی ایرانی بدون آموزش نظامی آن‌چنانی، بدون پشتیبانی نظامی لجستیکی وارد دفاع شدند درحالی‌که دشمن همه این‌ها را داشت و همه قدرت‌های آن دوران نیز حامی آن بودند. بااین‌حال ایران به‌عنوان یک قدرت سر افزار و پیروز و عزتمند از این نبرد بیرون آمد و همه آن‌ها شکست خوردند و دلیل این امر بعد معنوی قدرت جمهوری اسلامی ایران بود.
وی با اشاره به ارائه طرح هندسه قدرت توسط مقام معظم رهبری عنوان کرد: هندسه قدرت تا قبل از دفاع مقدس مسطحه بود مثل اتوبوس یا کامیونی که فقط قدرت جلو رفتن دارد اما در هندسه قدرتی که انقلاب اسلامی در جمهوری اسلامی مطرح کرد و در دفاع مقدس خودش را نشان داد و الآن هم داریم آثارش را می‌بینیم، از دوبعدی به سه‌بعدی تبدیل شد یا آن قدرت تک ساحتی، دو ساحتی شد؛ ساحت معنوی در کنار ساحت مادی.
صدرا با اشاره به ساحت‌های معنوی و مادی قدرت توضیح داد: ساحت مادی ابزاری یا قدرت توپ و تانک است. قدرت مادی شامل قدرت سخت، نیمه سخت و نرم است اگرچه این‌ها بعداً سعی کردند پاتک بزنند و بگویند قدرت معنوی همان قدرت نرم است اما نه، قدرت نرم همان اطلاعات است.
وی با اشاره به اینکه در دفاع مقدس باوجود اینکه علاوه بر مدیریت، تجهیزات هم در اختیار عراق بود اما شکست خورد، گفت: رژیم بعث عراق نه‌تنها شکست خورد ذلیل نیز شد. اما طرف مقابل که جمهوری اسلامی بود عزت یافت. نه اینکه این‌طرف فقط قدرت باشد و آن‌طرف ضعف، این‌طرف عزتمندانه از دفاع مقدس بیرون آمد و آن‌طرف ذلیلانه. بعد هم برای همین همه‌شان به جان هم افتادند چون وقتی گرگ‌ها در شکار موفق باشند متحد هستند اما وقتی‌که در شکار ناموفق باشند به جان هم می‌افتند و همدیگر را می‌درند. بنابراین این پیشینه و پایه‌ها و ابعاد معرفت‌شناسانه مربوط به قدرت معنوی و قدرت ایمانی و قدرت متعالی است.
در نگاه متعالی باید قدرت را مادی و معنوی ببینیم
این استاد دانشگاه تهران در ادامه ضمن بیان اینکه در نگاه متعالی اگر می‌خواهیم قدرت را ببینیم نباید آن را فقط مادی ببینیم، متذکر شد: در این نگاه باید قدرت را مادی و معنوی، یعنی دوبعدی ببینیم. فقط ابزار قدرت و کنش و رفتار قدرت را نبینیم. بحث ماهیت و هویت و معنویت قدرت را هم ببینیم. در واقع بُعد داخلی آن ارزش‌ها، بینش‌ها و منش‌ها هستند که قدرت را تولید می‌کنند.
وی تصریح کرد: درست است که شما الآن کار می‌کنید، مصاحبه می‌کنید. درواقع کنش و رفتار شما این است اما این‌ها ناشی از ارزش‌ها، بینش و منش شما است که انگیزه پیدا می‌کنید تا کاری را انجام بدهید یا کاری را انجام ندهید. و این به درون شما برمی‌گردد، حقیقت شما وقتی‌که می‌گویی «من»، این «من»، قد و وزن و قیافه و رنگ چشمانتان نیست، آن «من» هویت و منیتتان است. منیت؛ مجموعه ارزش‌ها و بینش‌ها است که قرآن می‌گوید «إِنَّ اللهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ» اگر جامعه‌ای سرشتش را که همان ارزش‌ها و بینش و منش است تغییر داد کنش‌ها و رفتارهایش و در نتیجه سرنوشتش تغییر پیدا می‌کند.
صدرا با اشاره به نظریه قدرت متعالی که توسط دکتر یعقوب وروجنی در کتاب «قدرت متعالی» به اثبات رسیده و تبدیل به گفتمان شده، گفت: مدتی قبل آقای دکتر نجف لک‌زایی رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی آمدند نظریه «امنیت متعالی» را مطرح کردند و الآن هم به‌عنوان یک نظریه در کرسی‌های نظریه‌پردازی تصویب شده است. اما امنیت متعالی با قدرت متعالی تأمین می‌شود. چون روح امنیت قدرت است اگر قدرت نباشد امنیت برقرار نمی‌شود.
وی با تأکید بر اهمیت الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت متعالی در سیاست‌های راهبردی کشور اظهار کرد: در حقیقت پیشرفت متعالی، دو ساحتی و دوبعدی است. ساحت مادی و ساحت معنوی دارد و بعد داخلی ارزشی، بینشی، معنوی دارد و بعد خارجی، کنشی و رفتاری دارد و باید این‌ها را با هم ببینیم. در غرب، در دنیای مدرن فقط به بعد ظاهری و مادی توجه شده است. میشل فوکوی می‌گوید ما در دنیای جدید فقط چگونگی قدرت و ظاهرش و جنبه ابزاری‌اش را بحث کردیم درحالی‌که باید قدرت و چرایی و چیستی‌اش را نیز بحث کنیم.
نظریه قدرت متعالی در حقیقت نظریه حکمت متعالی هم است
این استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه نظریه قدرت متعالی در حقیقت نظریه حکمت متعالی هم می‌باشد، اظهار کرد: اگر می‌خواهیم تحول‌گرا نگاه کنیم و متحول و انقلابی باشیم و در عین اینکه اقتدار داشته باشیم ولی به استبداد کشیده نشویم، قدرت داشته باشیم و زورمند باشیم اما زورگو نشویم حتماً باید ببینیم چرا قدرت و این قدرتمان چه چیزی است؟ چرایی و چیستی این‌ها را باید بحث کنیم. می‌گویند همان معنویت خدایی و در حقیقت خدای معنوی. باید این را مطالعه کنیم. این نشان می‌دهد که جریان تفکر بشری حتی پست‌مدرن به این‌طرف می‌رود که باید این‌ها را مطالعه کند.
وی تأسیس رژیم صهیونیستی را از نتایج نگریستن مادی به قدرت عنوان کرد و گفت: برخی به قدرت یا سیاست و یا امنیت با نگاه مادی می‌نگرند که حاصل این تفکر نتانیاهو و صدام و ترامپ شده است. حاصل و خروجی این تفکر اسرائیل است، ببینید چه بلایی سر خودشان و دنیا آوردند. مثل گرگ‌ها تا توانستند دنیا را غارت کنند با هم هستند اما وقتی‌که نتوانند به جان هم می‌افتند.
دکتر صدرا نگاه متعالی را نگاه توحیدی و دو ساحتی، معرفی کرد و گفت: غرب مدرن می‌گوید فقط توسعه مادی، ابزاری، ظاهری، آسایش لازم و کافی است. در مقابل این تفکر گفته می‌شود توسعه مادی و ابزاری و امثال و ذلک نه‌تنها کافی نیست لازم هم نیست، تارک دنیا رهبانیت و ریاضت را مطرح می‌کند. اما نگاه متعادل این است که هم توسعه مادی باید باشد هم توسعه معنوی. هم قدرت معنوی هم ابزار مادی. اگر این چهار موشکی که در اختیار حزب‌الله است نبود آن را از بین می‌بردند درحالی‌که ده‌ها برابر این اسلحه در اختیار عربستان است ولی نه‌تنها اقتداری وجود ندارد بلکه همانند گاو شیرده می‌شود. بنابراین هر دو لازم است. باید توجه کنیم اصل قدرت، قدرت معنوی است و باید بین این‌ها تعادلی برقرار کنیم.
وی با اشاره به اینکه این نگاه و این نظریه از ایران شروع شده است و دارد آرام‌آرام تبیین و تئوریزه و جهانی می‌شود، افزود: آثاری مانند کتاب «قدرت متعالی» که آقای دکتر نعمتی تولید کرده‌اند در واقع دارد این واقعیت را تبیین و تئوریزه می‌کند. انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی و دفاع مقدس اختراعات بزرگ تاریخ‌ساز هستند اما نیاز است که پیکره این اختراعات را در دانشگاه‌ها کالبدشکافی و کالبدشناسی کنیم. شناخت کالبدی کنیم بگوییم که اگر در ابتدای عملیات ما پیروز شدیم چه اتفاقی افتاد؟ علت چه بود؟
این استاد دانشگاه تهران به جایگاه معنویت و اثرگذاری آن در حوزه‌های مختلف پرداخت و گفت: یکی از عواملی که سبب شد تا مقام سردار شهید حاج قاسم سلیمانی بالا و ارزنده باشد معنویت است. همه می‌گویند چون انسانِ بامعنویت و بااخلاقی بود، برایش قدرت تولید کرد. هر کس دیگری هم این کار را کند حاج قاسم می‌شود و هر کشوری هم دین و ایمان را وارد قدرت کند موفق می‌شود. این باعث می‌شود که هزینه‌ها، ابزارها و وابستگی‌ها کم شود و اقتدار بالا برود. الآن عربستان قدرت مادی زیادی دارد اما اقتدار ندارد. شما قدرت و ابزار و منابعتان آن اندازه نیست اما اقتدار دارید.
وی اثربخشی اقتدار را بیش از داشتن توپ و تانک و ابزار و نیرو دانست و گفت: ما باید بدانیم که این اقتدار و قدرت از معنویت ایجاد شده است، این نگاه معنوی به زندگی است، نگاه معنوی به قدرت است که باعث شده است که ما اقتدارمان از قدرتمان بالاتر بیاید. مگر آقای سید حسن نصرالله نظامی است یا آموزش نظامی دیده است؟ خیر ولی چون معنویتش بالاست اقتدارش بالا می‌رود. همچنین حضرت امام (ره) فرمانده کل قوا بود درحالی‌که آیا اصلاً سربازی رفته بودند؟ اصلاً می‌توانستند یک تیر را شلیک کنند؟ نه اما چون معنویتشان بالا بود توانست آن‌ها را پوشش دهد و دفاع مقدس را فرماندهی و به عزت منتهی کنند.
وی اظهار کرد: دکتر یعقوب نعمتی در کتاب «قدرت متعالی» غیرازاینکه از امنیت متعالی سخن گفته، بحث قدرت متعالی را در ابعاد مختلفی مورد تجزیه‌وتحلیل قرار داده است. خوشبختانه بحث قدرت متعالی دارد در ابعاد مختلفی باز می‌شود و جریان سازی می‌شود.
صدرا در ادامه به فرآیند تدوین رساله دکترای آقای نعمتی اشاره کرد و گفت: ایشان که دانشجوی بنده بودند در دوره دکترا با من درس‌هایی داشتند، بعدازاینکه رساله خود را ارائه دادند، دیدم ایشان در حوزه دفاع مقدس دغدغه‌مند هستند و آن را درک می‌کنند و از طرفی هم در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس فعالیت دارند و هم دسترسی به اسناد دارند. بعد تدریجاً این بحث مطرح شد که ایشان جوهره این را دارند که نظریه تولید کنند و صاحب نظریه باشند.
وی افزود: خوشبختانه دکتر نعمتی با درک خوبی که از مفهوم قدرت و نقش معنویت در آن داشت، و با مشورت‌های خوبی که با مرحوم دکتر حسین اردستانی رئیس فقید مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس داشت و درعین‌حال با خستگی‌ناپذیر بودن، روزبه‌روز جلوتر می‌آمد و به دستیابی نظریه امیدوارتر می‌شد.
این استاد دانشگاه تهران با اظهار به اینکه نعمتی یکی از میوه‌های خوب حکمت متعالی مدنی است، بیان کرد: ایشان به‌نوعی تا حکمت مدنی متعالی امام پیشرفته‌اند و سپس وارد جنگ شده است. خوشبختانه دکتر نعمتی علاوه بر درک ذهنی، درک دلی نیز با موضوع رساله خود داشت. ایشان جوهره و ظرفیت این مهم را داشتند و انصافاً پشت‌کار خوبی هم داشتند. هم درک می‌کرد و هم دنبال می‌کرد.
وی متذکر شد: خیلی از این سندهایی که دکتر نعمتی برای اثبات نظریه خود استفاده کرده است دیگران هم دیده و هم خوانده بودند ولی کنار گذاشته بودند و یا حتی کتاب هم نوشته بودند اما بُعد معنوی‌اش را نه؛ ایشان بعد معنوی‌اش را هم تبیین و تئوریزه کرد. این مهم بود و به نظر من ایشان درصد بالایی از کارش موفقیت داشت و به‌عنوان کار اولی در این قضیه کار بسیار ارزشمندی است. ان‌شاءالله قدم‌های بسیار بزرگ‌تری در این حوزه از دانش برداشته شود.
کتاب قدرت متعالی این ظرفیت را دارد تا کاربردی شود
صدرا با بیان اینکه کتاب «قدرت متعالی» این ظرفیت را دارد تا کاربردی شود، خاطرنشان کرد: محورهای مختلفی در این اثر بررسی‌شده و در بخش پایانی علاوه بر جمع‌بندی که خلاصه فصول است، راهبردهای جدید ارائه‌شده است. هرکدام از این راهبردها موضوع چندین نظریه و خرده نظریه و رساله‌ها و کتاب‌ها و آثار گوناگونی می‌تواند در ایران و در دنیا باشد.
وی متذکر شد: همه دنیا برای اینکه قدرتشان بالا برود، در کنار قدرت ابزاری، سراغ قدرت نرم رفته‌اند و این انحراف از مسیر است. تنها راه قدرت معنوی است درحالی‌که خیلی‌ها قدرت نرم را با قدرت معنوی اشتباه می‌گیرند. قدرت نرم قدرت ابزاری و مادی است. روح قدرت نیست، روح قدرت مهم است. روح قدرت، معنویت و ایمان است یعنی فرا ابزاری است.
این استاد دانشگاه تهران افزود: هنوز هم خیلی از دانشمندان می‌گویند قدرت معنوی و قدرت ایمانی همان قدرت ابزاری و نرم‌افزاری است؛ نه، اصلاً ابزاری نیست. ابزار، ابزارِ قدرت معنوی هستند مثلاً دست‌وپا و فکر و مغز شما ابزار اراده و معنویت شما هستند نه اینکه معنویت شما هم ابزار است. معنویت شما خودت هستی.
در نظریه قدرت متعالی، فرا ابزاری به موضوع توجه دارد
وی با اشاره به اینکه یعقوب نعمتی در نظریه قدرت متعالی، فرا ابزاری به موضوع توجه داشته است، گفت: قدرت معنوی خیلی مهم است و ان‌شاءالله این کتاب پایه و اساس قرار خواهد گرفت.