از بررسی ویژگی‌های لازم برای عکس خبری آیین‌های عزاداری تا پرداختن به ظرفیت‌های علمی در هیأت

حلقه وصل:هفدهمین نشست هیأت‌پژوهی شب گذشته در ساختمان جامعه ایمانی مشعر در قم برگزار و در این نشست پایان‌نامه ارشد مطالعه محتوای عکس‌های خبری آیین‌های عزاداری محرم سال 1393 در ایران ارائه شد.

هدی طاهری کارشناس ارشد رشته پژوهش هنر از  دانشگاه پیام نور تهران طی سخنانی در این نشست هیأت‌پژوهی در مورد این پایان‌نامه اظهار کرد: در ابتدا با علاقه‌ای که نسبت به عکس هیأت داشتم با نزدیکان خود مشورت و در مدت کوتاهی به عرصه عکاسی در آیین‌های عزاداری ورود کردم.

نبود تصویر مشخص از آیین‌های عزاداری در ذهن مردم یک خلاء است
وی اضافه کرد: در آن دوران عکس خاصی از آیین عزاداری در ذهن‌ها نبود چراکه عکاسی یک پدیده نوظهور بود و سیر تکاملی خود را در همه عرصه‌ها طی نکرده بود درحالی‌که نقاشی و اشعار مشخصی در مورد محرم به ویژه عاشورا در ذهن‌های مردم بود؛ بنده با نگاه به اهمیت پر کردن این خلاء به عرصه عکاسی در هیأت ورود کردم.

طاهری با بیان اینکه کارهای کتابخانه‌ای، پژوهشی و مصاحبه‌ای بسیاری برای جمع‌آوری عکس‌های آیین‌های عزاداری در سال 93 انجام شده است، عنوان کرد: نگرانی بنده در مورد اصل و نیت شروع این پایان‌نامه بود؛ برخی از اساتید موافق نبودند که در مورد عکس های عاشورا مطالعه کنم درحالی‌که نگاه بنده نسبت به عکس‌ها فقط علمی بود.

وی ادامه داد: یکی از مشکلات ما این است که وقتی به مطالعات هنر دینی و اسلامی ورود می‌کنیم، گاهی درگیر مباحث نظری می‌شویم به عنوان نمونه به ما نقد می‌کردند که چرا نشستی برگزار می‌کنید و موضوع ژانر عکاسی عاشورایی را مطرح می‌کنید درحالی‌که ائمه اطهار(ع) نیز در عاشورا به تصویرسازی پرداختند و اثر استاد فرشچیان نیز تصویرسازی از عاشوراست.

انعکاس نادرست آیین‌های عزاداری موجب اهانت به شیعیان می‌شود
طاهری با تاکید بر اینکه گاهی آیین‌های عزاداری به درستی منعکس نمی‌شود، تصریح کرد: انتشار تصاویر از برخی آیین‌ها موجب می‌شود که ما را تکفیر کنند و اهانت‌های مختلفی به شیعیان داشته باشند.

وی اضافه کرد: افرادی که در حوزه‌های نظری کار می‌کنند باید ساختاری را تعریف کنند تا بتوانیم چارچوب عکاسی در هیأت را مشخص کرده و مطالعات را به صورت ویژه‌تر دنبال کنیم.

طاهری عنوان کرد: ضعفی که در حوزه پژوهش در کشور وجود دارد این است که اگر فردی با استفاده از منابع به جمع‌آوری اطلاعات اقدام کند اگر پژوهش خوبی هم نداشته باشد مورد تقدیر قرار می‌گیرند اما اگر بنده به عنوان یک پژوهشگر یک موضوع درست و منطقی را مطرح کنم اما منبع برای آن نداشته باشم مورد قبول قرار نمی‌گیرد و این یک ضعف بزرگ است که ما نمی‌توانیم در حوزه‌های مختلف از صفر شروع کنیم بلکه باید اسکلتی را از بیرون از کشور آورده و بر اساس نگاه خود آن‌ها را تغییر دهیم.
این شخصیت هنری اضافه کرد: بر اساس گفته‌های روان‌شناسان انسان‌ها موجودات تصویری هستند و سرعت پردازش تصویر در مغز بسیار بالاتر از متن است به همین علت موضوع عکس در عاشورا و محرم باید به صورت ویژه‌تر مورد توجه قرار گیرد.

وی مطرح کرد: من موضوع عاشورا را با توجه به حساسیت عاشورا و همچنین سواستفاده‌هایی که توسط برخی جریان‌ها از عاشورا می‌شود انتخاب کردم هر چند نسبت به عکاسی عاشورا علاقه باطنی ویژه‌ای نیز داشتم به همین علت آموزه‌های این حوزه را نیز فراگرفتم.

عکاس خبری باید به عناصر و ارزش‌های خبری نیز توجه کند
طاهری به تبیین ارزش‌های خبری از جمله تازگی، دربرگیری و شهرت پرداخت و اظهار کرد: عناصر خبری به عنوان 6 سئوال خبری از جمله، چرا؟، چگونه؟ و کی؟ از جمله مهم‌ترین مباحثی هستند که یک عکاس خبری نیز همانند یک خبرنگار باید به این موارد توجه داشته باشد.چ

وی از نظریه بازنمایی رسانه یاد کرد و گفت: هر رسانه‌ای یک راهبرد نهفته دارد که در عمل به آن می‌رسد اما در ظاهر سخنی از آن به میان نمی‌آورد؛ رسانه‌های امروز ما نیز با گفتمان‌های مختلف از این رویکردها استفاده می‌کنند و ما نیز در حوزه رسانه‌ای هیأت باید به این نظریه توجه داشته باشیم.

طاهری ادامه داد: ما 437 عکس از  17 گزارش تصویری از 6 رسانه ایسنا، ایکنا مهر، فارس ایرنا و شبستان را جمع‌آوری کردیم که برای هر کدام پرسشنامه‌‌ای تهیه و تکمیل شد؛ این گزارش مربوط به 9 شهر مختلف ایران بود که چهار مورد از آن‌ها به تهران اختصاص داشت.

وی اضافه کرد: 37 درصد گزارش تصویری‌های ما به صورت مطلق هیچ توضیحاتی نداشتند و این یک فاجعه است که باید رفع آن مورد توجه قرار گیرد؛ کپشن عکس از جمله عناصر جدا نشدنی عکس در سراسر دنیا اما در ایران به ویژه در حوزه هیأت کمتر به این موضوع توجه شده است.

کارشناس ارشد رشته پژوهش هنر از  دانشگاه پیام نور تهران با بیان اینکه همچنان در بسیاری از عکس‌های خبری از هیأت شاهد نبود کپشن برای تصاویر هستیم، ادامه داد: هیچ کدام از تک تصویرها کپشن مورد نیاز را نداشتند به همین علت مخاطب نمی‌توانست با این تصاویر به صورت کامل با مباحث هیأت آشنا شود.

وی با اشاره به اینکه 14 درصد عکس‌های مورد بررسی قرار گرفته سیاه و سفید بودند، تصریح کرد: در برخی از این تصاویر رنگ‌ها دارنده پیام‌های مهم و خاصی بودند که باید به تاثیر رنگ‌ها بیشتر توجه می‌شد، هر چند اگر رنگ در تصویر تاثیر چندانی نداشته باشد می‌توانیم عکس سیاه و سفید تاثیرگذاری را ارائه دهیم اما اگر نابجا از این تکنیک استفاده کنیم تصویر خود را بسیار ضعیف کرده‌‌ایم.

طاهری خاطرنشان کرد: در میان عکس‌های خبری که از آیین‌های عزاداری سال 1393 جمع‌آوری کردیم،  54 درصد عکس‌ها در محتوای خود به بیان رویداد خبر و هشت درصد عکس‌ها دارای معنا و تفسیرپذیر بوده‌اند اما در 38 درصد از عکس‌ها سوژه اصلی به دور از نگاه‌های خبری و اطلاعاتی و صرف احساسی انتخاب شده است.

وی اضافه کرد: آمارها نشان می‌دهد که حساسیت در حوزه عکس هیأت وجود دارد و برخی از افرادی که در حوزه هیأت در حال فعالیت هستند دارای نگاه معنایی به تصاویر هستند اما بازهم باید این حساسیت‌ها بیشتر شود و نتیجه‌گیری‌ها تقویت شود.

این عکاس خبری عنوان کرد: هر چند عکاسی از مشاغل سخت است و ما باید قدردان عکاسان باشیم اما تقویت کیفیت فعالان این عرصه از اهمیت بسیاری برخودار است، افزایش مطالعه و مهارت می‌تواند در خروجی عکاسان تاثیرگذاری بسیاری داشته باشد.

وی عنوان کرد: چهار درصد عکس‌های مورد بررسی قرار گرفته، فقط آسیب‌ها را نشان و صحنه‌های زننده و غیرمتعارف از هیأت‌ها را ارائه می‌دادند.

تصاویر برخی از آیین‌‌های عزاداری ایران علیه شیعه مورد استفاده قرار می‌گیرد
طاهری ادامه داد: ما آیین گل‌مالی داریم که برخی از علمای بزرگ در طول تاریخ در این آیین حضور می‌یافتند و اکنون نیز این آیین وجود دارد و مورد توجه عکاسان بسیاری قرار می‌گیرند که برخی از تصاویر این عکاسان در خارج از کشور علیه آموزه‌ها هم مورد استفاده قرار می‌گیرد درحالی که تصاویر مفهومی بسیار مطلوبی توسط عکاسان با تجربه به ویژه محلی‌های از این آیین بیرون می‌آید که گاهی دیده هم نمی‌شود.

وی با اشاره به اینکه سوژه برجسته 54 درصد عکس‌ها مردان، 28 درصد زنان و 18 درصد نیز اجتماع بوده است، عنوان کرد: استفاده جنسیتی موجب می‌شود که عکاس از حوزه خبر جدا شود و به سمت صرف احساسی هدایت شود.
کارشناس ارشد رشته پژوهش هنر از  دانشگاه پیام نور تهران با بیان اینکه 91 درصد عکس‌ها دارای پیام مشخص و 9 درصد عکس‌ها دارای پیام مستتر و نهفته است، گفت: گاهی پیام‌های نهفته در تصاویر بیشتر از مفاهیم ساده مورد پسند مخاطب قرار می‌گیرد.

نشانه‌ها باید برای انتقال مفاهیم مورد استفاده قرار گیرد
وی با تاکید بر اینکه ما باید از نشانه‌ها برای تزریق مفاهیم مورد نیاز خود بهترین استفاده را داشته باشیم، عنوان کرد: سوژه اصلی 55 درصد عکس‌ها اشخاص، 25 درصد اشیا و 20 درصد فضاها بوده‌اند؛ بخش قابل توجهی از تصاویر به شمع اختصاص داشت درحالی‌که بسیاری از این تصاویر دارای مفهوم خاصی نبود، اینکه ما بخواهیم برای یکی از اشیاء پرونده ویژه قائل شویم اشتباه است چراکه در عاشورا اشیا و فضاهای بسیاری وجود دارد و ما نباید سردرگم شویم.

طاهری عنوان کرد: 87 درصد عکاسان به صورت مستقیم موضوع عزاداری را مورد توجه قرار دادند اما 13 درصد از عکاسان به صورت غیر مستقیم به موضوع عزاداری پرداختند همانند تصویری که از یک کارت ملی با نام «حسین» گرفته می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: 21 درصد عکس‌ها به عامل انسانی کودک، 11 درصد به افراد پیر و بقیه عکس‌ها به سنین میانسال و جوان اختصاص داشته است.

طاهری از اختصاص رویداد مدار بودن ماهیت 97 درصد عکس‌ها یاد کرد و گفت: فقط سه درصد عکس‌ها دارای ماهیت غیر رویدادمدارانه بوده است.

وی با بیان اینکه فقط 3 درصد عکس‌های مورد بررسی قرار گرفته کارگردانی شده است، مطرح کرد: هر چند این نوع از عکس‌ها در برخی از مواقع برای هیأت هم نیاز است اما نباید محوریت کار عکاس خبری باشد.

طاهری بر لزوم گسترش پژوهش‌های علمی در حوزه هیأت تاکید کرد و گفت: مطالعه در هیأت بسیار کار جای دارد چراکه هر تحقیقی که در این حوزه انجام شود ما را به جلوتر از آنچه هستیم خواهیم برد به عنوان نمونه می‌توانیم نمایشگاه‌ها و سوگواره‌هایی که با این موضوع برگزار می‌شود را بررسی کنیم یا نگاه رسانه‌های معاند نسبت به عاشورا را به عنوان موضوع پژوهش و پایان‌نامه مورد توجه قرار دهیم.

وی ادامه داد: یکی از پژوهش‌هایی که می‌تواند انجام شود بررسی نگاه کشورهای بی‌طرف یا کشورهای وهابی نسبت به عکس و نوشته در هیأت است.

کار علمی در هیأت می‌تواند یک ظرفیت بزرگ و مهم باشد
حجت‌الاسلام والمسلمین ربانی نیز در این نشست به رسمیت شناختن کار علمی در حوزه هیأت را یکی از اهداف این سلسله نشست‌ها دانست و اظهار کرد: امیدواریم روزی اساتید متوجه این شوند که کار علمی در هیأت می‌تواند یک ظرفیت بزرگ و مهم باشد.
وی اضافه کرد: ما همه می‌دانیم که در حوزه علوم انسانی اسیر هستیم و حتی در علوم انسانی اسلامی نیز حرف‌هایی مطرح می‌شود که با آموزه‌های ما در تضاد است.

دبیر سلسله نشست‌های هیأت پژوهی جامعه ایمانی مشعر گفت: اینکه ما در حوزه علوم انسانی خود ورود نمی‌کنیم یک ضعف جدی است درحالی‌که اگر در محافل و نشست‌های علمی گردهم آمده و مباحث جدید را مطرح کنیم می‌توانیم به مرحله ارائه نظریه نیز برسیم.

وی ادامه داد: زمانی که ویروس کرونا شیوع پیدا کرد رسانه‌ها و بنگاه‌های خبرپراکنی غربی در کنار اخبار کرونا در ایران از تصاویر معنوی همانند هیأت‌ها، مساجد و حرم‌ها نیز استفاده می‌کردند تا پیام‌های منفی را از این اماکن به مردم منتقل کنند.