به گزارش حلقه وصل، درکنار این طرح‌ها، دولت طرحی را نیز برای ورود فارغ‌التحصیلان به بازار کار طراحی کرد که به طرح کارورزی فارغ‌التحصیلان دانشگاهی مشهور شد. از آنجایی که طی سال‌های اخیر بیش از یک‌میلیون و ۲۰۰هزار نفر از بیکاران کشور مربوط به فارغ‌التحصیلان دانشگاهی است (معادل ۴۰ درصد بیکاران کشور)، بسیاری از کارشناسان حوزه کار و اشتغال معتقد بودند طرح کارورزی با همه عیب‌وایرادهای خود می‌تواند زمینه ورود فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به فضای کسب‌وکار و به‌عبارتی زمینه ورود محصلان از دانشگاه به کار را فراهم کند.
با وجود این، طرح کارورزی در ابتدا با مخالفت‌های جامعه کارگری مواجه شد (اعتراض جامعه کارگری این بود که با این اقدام، کارفرمایان با دسترسی به نیروی کار ارزان، کارگران را تعدیل خواهند کرد)، اما دولت با ابلاغ قوانین و آیین‌نامه‌هایی این دغدغه کارگران را تا حدودی برطرف کرد. درخصوص منابع مالی نیز مهم‌ترین منابع مالی اجرای طرح، بودجه سنواتی دستگاه‌های مجری، بودجه استان‌ها، درآمدهای ناشی از قانون هدفمندسازی یارانه‌ها و ردیف‌های متفرقه بودجه، کمک‌های بلاعوض مردمی، سازمان‌های حمایتی، موسسات خیریه و نهادهای عمومی غیردولتی و منابع اشتغالزایی دولت بود که هرساله به تصویب شورای عالی اشتغال می‌رسد.
اما همچنان‌که در ادامه می‌آید، بررسی‌ها نشان می‌دهد طرح کارورزی که می‌توانست به‌خوبی زمینه ورود فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به فضای کسب‌وکار را فراهم کند، در عمل موفقیت چندانی نداشته است؛ درحالی طی دو سال اخیر بیش از ۴۱۱هزار نفر در این طرح ثبت‌نام کرده‌اند که تنها ۱۰درصد آنها موفق به امضای قرارداد و پذیرش از سوی بنگاه‌ها، نهادها و دستگاه‌های اجرایی طرف قرارداد با دولت در این طرح شده‌اند. همچنین در استان‌هایی همچون تهران و البرز و برخی استان‌های دیگر تنها بین ۱.۵ تا ۲ درصد از متقاضیان در طرح کارورزی پذیرش شده‌اند.
یک‌میلیون و ۲۰۰هزار بیکار فارغ‌التحصیل داریم
براساس آخرین گزارش مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۸ از مجموع ۲۷میلیون و ۱۶۷هزار جمعیت فعال کشور، ۲۴میلیون و ۲۷۳هزار نفر شاغل و دومیلیون و ۸۹۳هزار نفر نیز بیکار بوده‌اند. درمیان جمعیت بیکاران کشور، حدود یک‌میلیون و ۲۰۴هزار نفر آنها، جمعیت بیکار فارغ‌التحصیل دانشگاهی هستند. به‌عبارتی دیگر از کل جمعیت بیکار کشور حدود ۴۱درصد آنها را جمعیت بیکار فارغ‌التحصیل دانشگاهی تشکیل می‌دهد. بین بیکاران فارغ‌التحصیل، ۵۸۴هزار نفر (۴۸درصد از کل بیکاران فارغ‌التحصیل) از آنها را مردان و ۶۲۰ هزار نفر (۵۲ درصد) را زنان شامل می‌شوند.
اما نکته قابل‌تامل اینکه براساس آمارهای منتشرشده از سوی مرکز آمار و اطلاعات وزارت کار، بین ۲۲ رشته دانشگاهی، نرخ بالای بیکاری در رشته فنی و مهندسی بود. برای نمونه، معماری و ساختمان با بیش از ۲۶درصد، بالاترین نرخ بیکاری بین رشته‌های دانشگاهی کشور را داشت. پس از آن، مجموعه رشته‌های هنر در رتبه دوم، علوم زیستی و رشته‌های مرتبط با آن در رتبه سوم، فرآوری و ساخت در رتبه چهارم، فناوری اطلاعات و ارتباطات در رتبه پنجم و محیط‌زیست نیز در رتبه ششم قرار داشت. همچنین علوم فیزیک، کشاورزی، مهندسی و مهندسی حرفه‌ای از دیگر رشته‌هایی بودند که در سال گذشته نرخ بیکاریشان بیش از ۱۸درصد بوده است. همان‌طور که آمار و ارقام نشان می‌دهد برخلاف تصوری که در جامعه وجود دارد، رشته‌های نرخ بیکاری در رشته‌های فنی و مهندسی اگر بیش از رشته‌های علوم انسانی و هنر نباشد، کمتر از آنها نیست.
گرچه دلیل بالا بودن نرخ بیکاری بین فارغ‌التحصیلان کشور را باید در مجموعه عوامل عمومی همچون رشد جمعیت در دهه‌های گذشته، دوره‌های کوتاه رشد مثبت اقتصادی و تکرار دوره‌ای رکود و افزایش تعداد فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در یک دهه اخیر جست‌وجو کرد، با این‌حال بسیاری از کارشناسان حوزه اشتغال و کار هم معتقدند درکنار عوامل اقتصاد کلان و ویژگی‌های جمعیت‌شناختی، عدم تطابق مهارت‌های فارغ‌التحصیلان دانشگاهی با نیاز بازار در نحوه گذار از تحصیل به کار عامل بسیار مهمی است. از همین‌رو کشور ما با سیل عظیمی از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی روبه‌رو است که توان ارتباط موثر با بازار کار را نداشته و برای مدت‌ها از یافتن شغل ناامید شده و سرانجام به جمع جمعیت غیرفعال می‌پیوندند.
فقط ۱۰درصد متقاضیان پذیرفته شدند
درسال ۱۳۹۶ دولت تصمیمات بسیار مهمی درخصوص رفع بیکاری و پیاده‌سازی بهینه طرح‌های اشتغال گرفت. این طرح‌ها که در قالب طرح اشتغالزایی فراگیر مطرح شدند، شامل اختصاص ۵/۱ میلیارد دلار از منابع صندوق توسعه ملی برای اشتغالزایی روستایی-عشایری، اختصاص ۲۱هزار میلیارد تومان اعتبار برای ایجاد ۲۷۰هزار فرصت شغلی در حوزه صنعت، معدن و صنوف، توسعه مشاغل خانگی و طرح کارورزی فارغ‌التحصیلان دانشگاهی بود. طرح کارورزی فارغ‌التحصیلان که در ابتدا با انتقادهای بسیار زیادی روبه‌رو شد، به نظر می‌رسید در کنار نقدهای وارده به آن، می‌تواند با مهارت‌آموزی به فارغ‌التحصیلان زمینه ورود آنها به فضای کار و اشتغال را مهیا سازد؛ چراکه گفته شد نحوه گذار از تحصیل به کار یکی از مشکلاتی است که اغلب فارغ‌التحصیلان کشور با آن روبه‌رو هستند. در این راستا دولت از سامانه‌ای با عنوان طرح کارورزی رونمایی کرد که افراد تحصیلکرده و جویای کار می‌توانستند پس از ثبت‌نام در این سامانه، با حضور در دوره‌های آموزش مهارتی با محیط واقعی کسب‌وکار آشنا شوند.
براساس دستورالعمل اجرایی آیین‌نامه نظام هماهنگ طرح کارورزی دانش‌آموختگان دانشگاهی، مهم‌ترین اهداف طرح کارورزی افزایش قابلیت جذب و اشتغال دانش‌آموختگان از طریق انتقال مهارت، تجربه در محیط کار، فراهم کردن زمینه انتقال دانش از دانش‌آموخته به بنگاه اقتصادی، ایجاد انگیزه کارآفرینی و کسب‌وکار در دانش‌آموختگان و ارتقای اخلاق و صلاحیت حرفه‌ای دانش‌آموختگان است. براساس آخرین ابلاغیه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با موضوع دستورالعمل اجرایی دوره کارورزی دانش‌آموختگان دانشگاهی مصوب ۹۸، هدف از طرح، حداکثر دو سال آموزش حین کار برای مهارت‌آموزی دانش‌آموختگان دانشگاهی دارای حداقل مدرک لیسانس با مزایایی برای کارگاه‌های به کارگیرنده کارورزان ذکر شده است.
حداکثر سن متقاضیان ۳۵ سال و طول دوره کارورزی شامل دوره مقدماتی و معافیت حداکثر ۲۴ ماه است. این طرح در ابتدا با انتقادهای زیادی روبه‌رو شد، چراکه محافل کارگری معتقد بودند با ورود کارورزان که مزد چندانی نمی‌گیرند (درسال ۱۳۹۸ برای مقطع کارشناسی ۵۰۰هزار تومان ماهانه، برای مقطع کارشناسی‌ارشد ۶۰۰ هزار تومان ماهانه، برای مدرک دکتری ۷۰۰ هزار تومان ماهانه)، تعداد زیادی از کارگران از کار بیکار خواهند شد. اما دولت هم از طرفی دیگر با ایجاد قوانین و آیین‌نامه‌های مختلفی معتقد بود این اتفاق نخواهد افتاد. ازجمله این قوانین، این بود که مبنای تعیین تعداد کارورز در هر شرکت، براساس میانگین تعداد بیمه‌شدگان ۱۲ ماه گذشته کارگاه تعیین خواهد شد و بر همین اساس هر کارگاهی که نیروی خود را تعدیل می‌کرد، از طرح کارورزی کنار گذاشته می‌شد. به هرحال با تمام انتقادها اولین ثبت‌نام‌های این طرح از اوایل سال ۱۳۹۶ در سامانه کارورزی آغاز شد.
براساس آماری که در این سامانه درج شده، تاکنون ۴۱۱هزار و ۶۸ نفر در این سامانه برای مشارکت در طرح کارورزی ثبت‌نام کرده‌اند. آنگونه که محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت در شروع طرح اعلام کرده بود، وزارت کار مکلف شده با اجرای طرح کارورزی دست‌کم ۲۰۰هزار جوان جویای کار و فارغ‌التحصیل را در گام نخست و پس از مهارت‌آموزی راهی بازار کار کند. گرچه این تعداد نسبت به وجود یک‌میلیون و ۲۰۰هزار نفر بیکار دانشگاهی، تعداد قابل‌توجهی نبود، با این حال بررسی داده‌های آماری سامانه کارورزی نشان می‌دهد طی دو سال اخیر از مجموع ۴۱۱هزار و ۶۸ نفر متقاضی طرح کارورزی تا نیمه اول سال ۱۳۹۸، تعداد ۲۹هزار و ۵۳۶ نفر از متقاضیان توانسته‌اند با کارگاه‌ها و بنگاه‌ها و دستگاه‌های اجرایی قرارداد کارورزی منعقد کنند (طبق اطلاعات جدول). همچنین این میزان تا روزهای اخیر درمجموع به ۴۰هزار و ۶۶۳ نفر قرارداد منعقدشده رسیده است. به هرحال با هر حساب و کتابی تاکنون کمتر از ۱۰ درصد متقاضیان کارورزی موفق به امضای قرارداد شده‌اند که همین امر تحقق اهداف اولیه طرح کارورزی را با تردید مواجه می‌کند.
تهران بدترین عملکرد را دارد
اما درکنار اینکه طرح کارورزی در عمل موفقیت چندانی نداشته و به‌طور میانگین کمتر از ۱۰ درصد از ثبت‌نام‌کنندگان متقاضی شرکت در طرح کارورزی توانسته‌اند با کارگاه‌ها و دستگاه‌های اجرایی قرارداد امضا کنند، بررسی عملکرد استان‌ها نیز نکات قابل‌تاملی دارد، به‌طوری‌که طبق اطلاعات درج‌شده در سامانه کارورزی، بین استان‌های کشور، بهترین عملکرد مربوط به استان هرمزگان با حدود ۲۱ درصد پذیرش و امضای قرارداد است. پس از این استان، استان اردبیل با ۱۷.۲ درصد در رتبه دوم، بوشهر با ۱۵ درصد در رتبه سوم، خراسان شمالی با ۱۳.۴ درصد در رتبه چهارم و کرمان با ۱۲ درصد در رتبه پنجم قرار دارند. تهران با ۱.۵درصد پذیرش، البرز با ۱.۷ درصد، گیلان با ۲.۲ درصد، قم با ۲.۶ درصد و زنجان نیز با ۲.۷ درصد پذیرش متقاضیان کارورزی، به ترتیب بدترین عملکرد را در این حوزه داشته‌اند.
