خطرپذیری برای خوشحالی مردم!/ چرا خروج آنلاین شد؟/ موفق شود یا شکست بخورد؟

حلقه وصل: محمد محققی/
سال سینمایی 1399 برای سازمان سینمایی اوج چندان خوب شروع نشد و اگر ملاک موفقیت را دریافت جوایز جشنواره فجر در نظر بگیریم، این سازمان و مهمترین فیلم آن با یکی از جریان‌سازترین و مولف‎ترین کارگردانان سینمای ایران سال را با شکست شروع کرد. اما سازمان اوج و ابراهیم حاتمی‎کیا در یک تصمیم غافلگیرکننده برای پخش آنلاین فیلم پرخرج «خروج» زمین بازی بدیع، تازه، متفاوت و به نظر موفق و پیشرویی را برای خود تعریف کردند. 
سازمان اوج امسال در بین هفت فیلم اکران نوروزی هم هیچ نماینده‎ای نداشت و ویروس کرونا از اوایل ماه اسفند سال گذشته مردم را خانه‎نشین و سینماها را تعطیل و وضعیت اکران‎ها را معلق و به زمانی دیگری که حضور افراد در سینما، سلامت آنها را به خطر نیندازد موکول کرد. در این بین وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از عرضه روزانه یک فیلم به شبکه نمایش خانگی برای سرگرم‌سازی مخاطبان خانه‌نشین خبر داد و بعد از گذشت حدود یک ماه از وعده سیدعباس صالحی و آمدن تقریبا هفته‌ای یک فیلم اکران شده به شبکه نمایش خانگی، علیرضا داودنژاد، پیشنهاد اکران آنلاین صد فیلم اکران نشده سینمای ایران را ارائه داد. شاید در نگاه اول این پیشنهاد برای پرکردن اوقات فراغت برای ماندن در خانه و قطع زنجیره انتقال ویروس کرونا تعریف شود، اما در لایه‎های زیرین باید به تلاش برای بازگرداندن بخشی از سرمایه آثار در این روزهای رکود سینمای ایران توجه ویژه کرد. 
این پیشنهاد مورد توجه سینماگران قرار نگرفت و صاحبان فیلم‎های در صف اکران یا اکران نشده سیاست سکوت را در قبال آن پیشه کردند و هیچ کارگردان و سینماگری برای اکران آنلاین فیلمش حتی با هدف خیرخواهانه و کمک به قابل تحمل کردن این روزهای سخت مردم هم اعلام آمادگی نکرد.
پیشنهاد داودنژاد در بین سینماگران به بحث هم گذاشته نشد تا اینکه کارگردان و سرمایه‎گذار فیلم سینمایی «خروج» نه با هدف بازگرداندن بخشی از سرمایه یا درآوردن سینمای ایران از رکود، بلکه با هدف پرکردن اوقات فراغت مردم برای ماندن در خانه و قطع زنجیره انتقال ویروس کرونا اعلام کردند که این هفته فیلم سینمایی خروج را در سامانه‎های نمایش آنلاین قرار خواهند داد و مخاطبان می‎توانند با خرید قانونی و با خانواده به تماشای این فیلم سینمایی در فیلیمو بنشینند. خروج، اولین فیلمی است که در ایران ابتدا به صورت مجازی نمایش و سپس در سینماها اکران خواهد داشت. سازمان اوج و ابراهیم حاتمی‌کیا دست به ریسکی زدند که ممکن است با مناسبات فروش نتیجه‌ای جز شکست نداشته باشد.

 
با وجود اینکه خروج هنوز اکران نشده و آزمون آنلاین خود را پس نداده، منتظران، منتقدان و شیفتگان پروپا قرصی برای خود دست و پا کرده است. برخی منتظرند ببینند اکران آنلاین خروج به لحاظ جذب مخاطب و فروش چقدر موفق است تا فیلم‎های خود را از مناسبات تعریف شده پخش و اکران خارج و جا بر پای خروج بگذارند. منتقدانی نیز اعتقاد دارند خرج که از جیب مردم و خزانه بیت‎المال باشد، اکران آنلاین پیش از اکران عمومی در سینماها کار آسانی است و این کار از دست فیلمی با سرمایه‎گذار خصوصی برنمی‎آید و امکان‎پذیر نیست. برخی نیز جسارت و پیشگامی سازمان اوج و ابراهیم حاتمی‎کیا را ستایش و از این می‎گویند که «اوج کاری را انجام داده که نتفلیکس سال‌ها قبل شروع کرد و به تغییر مناسبات پخش و اکران در آمریکا انجامید. در ابتدا بحث انگیز بود، ولی کم‌کم جا افتاد.» 
مسئله مهم و ویژه‎ای که بر روی آن خیلی تاکید می‎شود، اولین بودن فیلم سینمایی خروج در «اکران آنلاین» است. اکران آنلاین نیز منتقدان زیادی در خارج و داخل ایران دارد. در حالی که در خارج از کشور فیلمسازانی مانند اسپیلبرگ علیه تضعیف اکران سینمایی توسط نتفلیکس و اکران‎های آنلاینش موضع‌گیری گرفتند، در ایران کسی به فکر نابودی مدیومی به نام سینما نیست و سینما و فیلم سینمایی را با معیارهای سینمایی تحلیل نمی‎کند و وجه تجاری سینما بر وجوه رسانه‎ای، هنری و نمایشی آن غلبه دارد. سینما و فیلم سینمایی با سالن سینما و نمایش در سالن تاریک و در بین مردم ناهمگن و نامتجانس که از هر قشری در کنار هم نشستند و فیلمی را که آن هم برای پرده بزرگ و نمایش در تاریکی و برای جمع ساخته شده است می‎بینند، تعریف می‎شود. سینما هیچ نسبتی با صفحات چهار تا هشت اینچی صفحه گوشی‎های هوشمند ندارد، هرچند اگر از این طریق؛ یعنی اکران آنلاین بتوان فروش بالایی به دست آورد. درست است امروز نتفلیکس ستایش می‎شود چون توانسته در سراسر دنیا بیشترین مخاطب و بالاترین درآمد را داشته باشد، اما باید سوال کرد که آیا آثاری که ارائه می‎دهد، سینماست؟ در واقع حرف این است که با موفقیت خروج در اکران آنلاین باید نگران مدیوم سینما و پرده سینما بود و جلوی نگاهی که می‎گوید؛ راهی که فروش بیشتری دارد، درست‌ترین راه است، ایستاد. 
حسین معززی‎نیا در این باره می‏گوید: «تعظیم به آنها که هنوز از این پرده بزرگ نگهبانی می‌کنند و عرق می‌ریزند برای ساختن چیزی که باید در سالن تاریک و در بهترین شرایط تماشایش کرد تا ریزه‌کاری‌هایش دیده شود. زنده باد آنها که هنوز تسلیم نشده‌اند در برابر بلعیده شدن «تصویر متحرک» توسط اسکرین‌های مبتذل چهار اینچی، شش اینچی یا هشت اینچی که می‌خواهند جایگزین آن پرده ارجمند شوند.» 
جزئیات دقیق اکران آنلاین فیلم سینمایی خروج به کارگردانی ابراهیم حاتمی‎کیا و سرمایه‎گذاری سازمان سینمایی اوج مشخص شده است. قرار است این فیلم از یکشنبه 24 فروردین در وی‌اودی فیلیمو عرضه شود. این فیلم برای حفظ قانون کپی رایت، قابلیت دانلود ندارد و مخاطبان می‎توانند با پرداخت 12000 تومان به مدت 24 ساعت بیستیمین اثر ابراهیم حاتمی‎کیا را تماشا کنند. با شناختی که از ابراهیم حاتمی‎کیا و سازمان سینمایی اوج داریم تحلیل درستی که از این تصمیم می‎توان ارائه داد این است که خروج، اکران می‎شود تا در شرایطِ رنج و فشار و ناامیدی و خانه‎نشینی، مرهمی  برای مردم باشد. برای حاتمی‎کیا و سازمان اوج پیش از سینما، ارزش‎های نظام و مردم و کلیتی به نام ایران اسلامی مهم است و با این نگاه، اکران بی‎مزد و منت و با کمترین آورده مالی کاملاً قابل درک است و نباید تصمیم این دو شخصیت حقیقی و حقوقی را شورش این دو علیه سینما و ساختارهای تعریف شده نمایش فیلم در ایران دانست. هرچند باید این واقعیت را هم پذیرفت که تصمیم اینها در عمل، آزمون راهی برای برون ‏رفت از بن‎بست مالی امروز سینماست و سینماگران هم منتظرند تا اگر این راه جواب دهد، بتوانند با ادامه آن بخشی از سرمایه خود را برگردانند، اما حراست از سینما چه می‌شود؟

خروج، با نیت خیرخواهانه و تحلیل درست از شرایط امروز جامعه ایران به صورت آنلاین اکران می‏شود، اما شاید باید دعا کرد که این فیلم به لحاظ فروش، در اکران آنلاین موفقیت چشمگیری به دست نیاورد تا این راه، بعد از برچیده شدن ویروس کرونا بسته شود.