به گزارش حلقه وصل، وقتی در مورد ریشه‌های شیوع کرونا صحبت می‌شود، اولین چیزی که به ذهنمان می‌آید، عدم رعایت نکات بهداشت فردی و بی‌احتیاطی در ارتباطاتمان با دیگران است. اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد عوامل روانی و رسانه‌ها نیز نقش بسیار پررنگی در شیوع این بیماری‌ها دارند. «گسترش اخبار جعلی باعث تشدید بیماری‌هایی مثل کرونا می‌شود»؛ این نتیجه پژوهشی است که اخیراً توسط محققان یکی از دانشگاه‌های انگلیس انجام شده و به‌صورت علمی نشان می‌دهد در بحران‌هایی مانند شیوع کرونا، تلاش برای مبارزه با گسترش اطلاعات غلط می‌تواند جان انسان‌ها را نجات دهد. در این گزارش این تحقیق و مهم‌ترین نتایج آن را بررسی کرده‌ایم و سپس به ریشه‌های انتشار اخبار جعلی پرداخته‌ایم.
از سارس تا کرونا، این معضل مشترک است
محققان در دانشگاه آنجلینای شرقی انگلیس تصمیم گرفتند با استفاده از روش‌های علمی، این موضوع را بررسی کنند که انتشار اخبار جعلی چه تاثیری بر روی گسترش بیماری عفونی مثل آنفلوانزا، نورو ویروس دارد؛ و معتقدندکه از همان اطلاعات می‌توان در مورد ویروس جدید کرونا نیز استفاده کرد. به طور مثال در سال ۲۰۰۳ که «نورو ویروس» و سندرم شدید حاد تنفسی (SARS) شیوع پیدا کرد، خبرهای جعلی باعث شد افراد به قرنطینه یا عدم تماس با دیگران توجه نکنند. در حال حاضر این موضوع می‌تواند بر روی کرونا اثر داشته باشد.
با توجه به اینکه محققان دریافته اند که کاربران رسانه‌های اجتماعی به مراتب بیشتر از افراد دیگر در معرض اطلاعات پزشکی جعلی قرار دارند، آن‌ها تمرکزشان را بر روی این فضا قرار دادند. نویسندگان این مطالعات از شبیه سازی‌های رایانه‌ای و داده‌های دنیای واقعی در مورد انتشار بیماری، رفتار انسان و دوره‌های بیماری و زمان بهبودی و همچنین داده‌های ارسال شده در رسانه‌های اجتماعی استفاده کردند. این اطلاعات گسترده و دقیق به آن‌ها این امکان را داد که به بررسی این موضوع بپردازند که چگونه اخبار جعلی به موفقیت ویروس در تکثیر بین کاربران مجازی کمک می‌کند.»
آزمایش‌هایی که فرضیه‌ها را ثابت کرد
دانشمندان این دانشگاه، برای بررسی دقیق موضوع دو آزمایش را طراحی کردند. آن‌ها در مطالعه اول، با بررسی با بررسی بیماری‌های آنفولانزا و نورو ویروس، مجموعه‌ای از ویژگی‌های مربوط به شیوع این بیماری را به‌عنوان اثرات اخبار جعلی در نظر گرفتند. سپس میزان اخبار جعلی را از ۵۰ درصدِ کل اخبار به ۴۰ درصدِ کل، کم کردند و تاثیرات این کاهش را بر ویژگی‌هایی که در نظر گرفته بودند، بررسی کردند. نتایج نشان داد که با کم شدن میزان اخبار جعلی، این اثرات مخرب هم کمتر شدند. در آزمایش دیگر یک پنجم از افراد جمعیت مورد آزمایش را با دادن اطلاعات دقیق و مستند، در مقابل اخبار جعلی مصون نمودند. نتیجه این آزمایش نیز نشان داد که ویژگی‌هایی که به‌عنوان اثرات مخرّب اخبار جعلی درنظر گرفته شده بود، کاهش پیدا کرد.
حتی مقدار کم هم خطرناک است
بنابراین هرچقدر میزان اخبار جعلی کمتر شود یا افراد در برابر این اطلاعات نادرست، مصونیت پیدا کنند، اثرات مخربی که باعث شیوع بیشتر بیماری می‌شود، کاهش می‌یابد. با این حال محققان این دانشگاه معتقدند که، حتی اگر ۹۰ درصد اخبار پخش شده در خصوص این بیماری‌ها واقعی و درست باشند، همان ده‌درصد هم اطلاعات غلط هم به اندازه کافی فاجعه بار است و می‌تواند در گسترش بیماری تأثیر بگذارد. به‌عبارت دیگر برای حفاظت از سلامتی مردم و جلوگیری از انتشار بیشتر بیماری‌های واگیر، باید تلاش‌های معطوف به این باشد که از انتشار هرگونه اخبار جعلی جلوگیری شود.
رفتارهای متناقض باورکنندگان!
خانم دکتر جولی براینارد از دانشکده پزشکی نورویچ می‌گوید این روزها کافی است یک سهل‌انگاری کوچک در رعایت نکات بهداشتی اتفاق بیفتد؛ همان کافی است برای اینکه کرونا منتقل شود. اما برخی برخی‌ها وقتی اطلاعات نادرست و داستان‌های ساختگی را باور می‌کنند، دچار همین سهل‌انگاری‌ها می‌شوند. اما جالب اینجاست همان‌هایی که این اخبار جعلی را باور می‌کنند، وقتی به آن ویروس مبتلا می‌شوند، رفتاری متناقض نشان می‌دهند. مثلا برخی فکر می‌کنند ویروس کرونا دقیقاً همان آنفلوانزاست و فقط برای افزایش درآمد شرکت‌های تولید کننده واکسن ایجاد شده است؛ اما بعد از مشاهده علائم این بیماری، به دنبال کمک‌های پزشکی همان شرکت‌ها می‌گردند!
سوءاستفاده از علاقه مردم به هیجان
این استاد دانشگاه نورویچ معتقد است که یکی از دلایل دلیل انتشار گسترده این داستان‌های دروغین که از قضا برای مردم بسیار محبوب هستند، به وضعیت اجتماعی و علاقه آن‌ها به شنیدن یک داستان جذاب برمی گردد. این داستان‌ها می‌توانند برای ما سرگرم‌کننده باشند. افراد عموما به‌دنبال شنیدن و اشتراک گذاری داستان‌های جذاب و هیجان انگیز هستند و اخبار دروغین و اشتراک‌گذاری شایعات این نیاز را برآورده کنند. شبکه‌های اجتماعی به اشتراک‌گذاشتن سریع اطلاعات را بسیار آسان‌تر کرده و همین انتشار اخبار جعلی را تقویت کرده است.
آفتی به‌نام تظاهر به خاص بودن!
یکی از انواع اخبار جعلی که به‌خصوص در بحران‌ها پرطرفدار است، تئوری‌های توطئه حکومت است؛ یعنی اخباری که در مورد مخفی‌کاری یا دست‌داشتن حکومت در ماجرای شیوع کرونا دست‌به‌دست می‌شود یا آن‌هایی که تظاهر می‌کنند ابعاد پنهان شیوع کرونا در کشور را می‌دانند. جولی برنیارد می‌گوید: «براساس تحقیقات انجام شده، عموما اینطور تصور می‌شود انتشار تئوری‌های توطئه توسط افرد، وضعیت اجتماعی را را ارتقا می‌دهد و دیگران به چنین افرادی به عنوان دارندگانِ اطلاعات ویژه نگاه می‌کنند»
استاد دانشگاه نورویچ انگلستان در خصوص نحوه ساخت این داستان‌های دروغین می‌گوید: «برای تبدیل یک داستان خسته‌کننده و تکراری به موضوعی هیجان‌انگیز و برای اینکه مردم به فکر کردن در مورد آن و به اشتراک‌گذاشتن آن با دیگران ترغیب شوند، یک راه عالی این است که واقعیت‌ها را طوری تغییر دهیم که حس تعجب یا نگرانی را در افراد برانگیخته کنیم».
دانشمندان مشغول کارند
مطالعات محققان درخصوص اخبارجعلی نگران کننده است و نشان می‌دهد که گسترش اطلاعات نادرست در جامعه می‌تواند رفتارهای مخاطره آمیزی را گسترش دهد که به شیوع بیماری‌ها کمک می‌کند. این مطالعات برای ایمن‌سازی کاربران مجازی در برابر اخبار جعلی راه‌های موثری را پیشنهاد می‌دهد؛ مانند تنظیم قوانین جدی برای برخورد بااخبار جعلی، به حاشیه راندن اطلاعات غلط با انتشار به‌موقع و سریع اطلاعات درست و آموزش مستمر و آگاه‌کردن کاربران فضای مجازی نسبت به تبعات این قبیل اخبار. با این وجود انتشار سریع اخبار جعلی یک مشکل بزرگ در سطح جهان است و محققان همچنان با انجام تحقیقات مختلف به دنبال بهترین راه برای حل این مسأله هستند.