فردو در گام چهارم دوباره جان گرفت

به گزارش حلقه وصل، پس از آنکه حسن روحانی در ۱۳ شهریور ماه سال جاری و بعد از اجرای دو گام قبلی کاهش تعهدات برجامی، بعد از نشست مشترک روسای قوا به سازمان انرژی اتمی دستور داد که گام سوم کاهش تعهدات را از ۱۵ شهریور ماه در حوزه تحقیق و توسعه آغاز کند، سه روز بعد از آن «بهروز کمالوندی» معاون و سخنگوی سازمان انرژی اتمی در ۱۶ شهریور ماه در نشستی خبری با برشمردن جزییات گام سوم، اعلام کرد که اقدامات ایران در بعد فنی به جز تاسیسات غنی سازی فردو و بحث نظارت‌ها که در برجام به آن اشاره شده بود، پایان یافته است. از آن زمان و در فرصت ۶۰ روزه‌ سومی که ایران به طرف‌های باقیمانده در برجام داد، هیچ قدمی از سوی طرف‌های برجامی برداشته نشد و طراحی‌های فرانسه و ژاپن هم عملا نتیجه‌ای به همراه نداشت.

با نزدیک شدن به پایان ۶۰ روز سوم، اظهارنظرها و تحلیل‌های متفاوتی درباره گام چهارم از سوی برخی صاحبنظران مطرح شد تا اینکه روز سه‌شنبه ۱۴ آبان و همزمان با پایان فرصت ۶۰ روزه سوم، روحانی گام چهارم را گازدهی به سانتریفیوژها در فردو اعلام کرد و گفت: امروز ابلاغ خواهم کرد که حتماً از فردا (چهارشنبه ۱۵ آبان ماه) سازمان انرژی اتمی یک گام چهارم و جدید برمی‌دارد، البته پیشاپیش به همه ۱+۴ و کشورهای دوستانمان در دنیا اعلام می‌کنیم فعالیت جدید ما هم با نظارت آژانس خواهد بود آژانس هم چنان نظارت خواهد کرد حتی فعالیتی را که از فردا آغاز خواهیم کرد.

روحانی با بیان اینکه گام چهارم مثل گام‌های دیگر قابل بازگشت است، اظهار داشت: هر زمانی آنها به تعهدات کاملشان برگشتند ما هم به تعهدات کاملاً بر می‌گردیم. طبق برجام بیش از هزار سانتریفیوژ  (۱۰۴۴) در فردو داریم. در برجام قرار بود این سانتریفیوژها بچرخند، اما گاز به آنها تزریق نکنیم که بنده در دستوری به سازمان انرژی اتمی می‌گویم که از چهارشنبه گازدهی را در فردو آغاز کنیم. هر وقت آنها به تعهداتش عمل کردند ما دو مرتبه گاز را قطع می‌کنیم، پس قابل بازگشت است، اما در عین حال نمی‌توانیم یکجانبه تحمل کنید که ما به تعهداتمان کامل عمل کنیم و آنها بخواهند به تعهداتش عمل نکند.

رئیس‌جمهور اضافه کرد: تمام مذاکراتی که پشت پرده با برخی کشورها داریم برای حل و فصل ادامه دارد و به آن مذاکرات متعهد هستیم، آن مذاکرات را هم ادامه می‌دهیم و جلو می‌رویم البته آنها تلاش‌شان این بود که قبل از امروز ما به یک نتیجه برسیم؛ نشد. در هفته‌های اخیر یک مسائلی بود که به توافق نرسیدیم، بنابراین به ناچار گام چهارم را از فردا برمی‌داریم و ظرف ۲ ماه آینده فرصت مذاکره داریم و صحبت می‌کنیم و اگر راه‌حل درستی را یافتیم و پیدا کردیم و راه حل این است که تحریم‌ها برداشته شود و به راحتی بتوانیم نفتمان را بفروشیم و از پول‌های بانک‌مان استفاده کنیم و سایر تحریم هایی که در فلزات و بیمه انجام دادند بردارند و ما هم به شرایط گذشته برمی‌گردیم.

پس از آن نیز نامه ایران به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره گازدهی UF6 به سانتریفیوژها در فردو تحویل و در این نامه از بازرسان آژانس خواسته شد برای نظارت بر این فرآیند، در ساعت مشخص شده در این تاسیسات حضور یابند.

اعلام تصمیم ایران برای انجام غنی سازی در تأسیسات فردو واکنش‌هایی را به همراه داشت، از یک سو سخنگوی اتحادیه اروپا با صدور بیانیه‌ای از ادامه کاهش تعهد ایران به برجام ابراز نگرانی کرد و از تهران خواست به پایبندی به این توافق بازگردد. از سوی دیگر وزارت خارجه فرانسه با متهم کردن ایران به نقض توافق هسته‌ای، به تهران توصیه کرد در گام هسته‌ای تازه خود تجدیدنظر کند.

سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا که کشورش ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ اقدام به خروج از برجام کرد، اعلام ایران برای افزایش غنی‌سازی را گامی بزرگ در مسیری اشتباه خواند و مدعی شد که ایران از طریق غنی‌سازی اورانیوم، به اخاذی می‌پردازد.

سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا همچنین اضافه کرد: «واشنگتن به سیاست فشار حداکثری علیه ایران ادامه خواهد داد تا این کشور از رفتارهای بی ثبات کننده خود از جمله گام‌های حساس مربوط به برنامه هسته‌ایش را متوقف کند.»

سرگئی ریابکوف معاون وزیر خارجه روسیه هم با بیان اینکه مسکو از تصمیم جدید ایران غافلگیر نشده، آمریکا را مسؤول وضعیت فعلی برجام برشمرد.

«بنیامین نتانیاهو»، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی هم ساکت نماند و روز سه‌شنبه به تصمیم ایران برای برداشتن چهارمین گام واکنش نشان داد و گفت: «در شرایطی که ایران در تلاش برای توسعه برنامه تسلیحات هسته‌ای خود و توسعه غنی‌سازی اورانیوم برای ساختن بمب هسته‌ای است من یک بار دیگر تکرار می‌کنم: ما هیچ‌گاه اجازه نمی‌دهیم ایران اقدام به ساخت سلاح هسته‌ای کند.»

در نهایت و در راستای اجرای دستور رئیس جمهوری، عملیات انتقال گاز هگزافلوراید اورانیوم UF6 از سایت غنی سازی نطنز به سایت غنی سازی فردو آن هم به خاطر نزدیکی مسافت در ساعات اولیه بامداد چهارشنبه ۱۵ آبان ماه آغاز و حوالی ظهر چهارشنبه مخزن ۲۸۰۰ کیلویی حاوی حدود ۲ هزار کیلوگرم گاز هگزافلوراید اورانیوم UF6، از مجتمع غنی سازی شهید احمدی‌ روشن نطنز به سایت شهید علیمحمدی فردو آن هم با نظارت بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی منتقل و در سالن خوراک دهی مجتمع شهید علیمحمدی فردو قرار گرفت.

پس از انتقال مخزن و اتصال آن به خطوط خوراک‌دهی و انجام موفقیت آمیز همه عملیات فنی مرتبط شامل خلأ سازی نهایی، کنترل ماشین‌های سانتریفیوژ و شیرها و چک کردن سیستم های کنترل و اتوماسیون و راه اندازی بخش های جمع آوری و اتمام عملیات پسیواسیون، در دقایق اولیه روز پنجشنبه عملیات گازدهی زنجیره‌ها و ماشین‌های سانتریفیوژ و جمع آوری اورانیوم غنی شده در سایت فردو آغاز شد. 

در همین زمینه بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی روز پنجشنبه در گفتگویی عنوان کرد: حدود ۲ هزار کیلوگرم هگزافلوراید UF6 که از سایت نطنز به فردو منتقل کردیم، تولیدی است که از پسماندهای سال‌های گذشته داشتیم. حدود ۲۵ تن تولید از پسماندهای گذشته داشتیم که 2 تن آن را به فردو منتقل کردیم و بدان معناست که در ۶ سال آینده می‌توانیم از تولیدات پسماند نیاز فردو را تأمین کنیم و به لحاظ اقتصادی و استراتژیک قابل توجه است.

وی درباره رسیدن ایران به ظرفیت تولید ۹ هزار و ۵۰۰ سو گفت: ما با ماشین‌های جدید که در گام سوم مستقر کردیم و ۱۵ نوع ماشین جدید داریم پسماند و محصول را قاطی نمی‌کنیم و اینها را جدا می‌کنیم، این بدان مفهوم است که حدود ۲ هزار و ۶۰۰ سو به ظرفیت ما اضافه شده است.

کمالوندی همچنین گفت: امروز (پنجشنبه) هم کار فردو به انتها رسید و البته به تدریج ظرفیت افزایش می‌یابد با توجه به اینکه چهار آبشار به ظرفیت فعلی اضافه می‌شود، چیزی در حدود ۷۰۰ و خورده‌ای سو اضافه می‌شود که ۹ هزار و ۵۰۰ سو خواهیم داشت. وضعیت قبل از برجام هزار سو بیشتر است، ولی تفاوتی که دارد ماشین‌های زیادی که از نوع پیشرفته هستند دارند کار می‌کنند و هر چه جلوتر می‌رویم، برداشت ما بیشتر می‌شود و دانشی که به آن می‌رسیم کمک می‌کند که کیفیت و کارایی دستگاه‌ها را بالا ببریم

سخنگوی سازمان انرژی اتمی همچنین در گفتگویی با شبکه خبر اعلام کرد: ما مشغول برداشت محصول اورانیوم غنی شده هستیم که به تدریج به سطح پایداری مستمر می‌رسد و تلقی ما این است که تا روز شنبه صبح برداشت مستمردائم ۴.۵ درصد را خواهیم داشت و همه این فرآیند با حضور بازرسان آژانس بوده است.

بر طبق برجام مقرر شده بود که ایران تاسیسات فردو را به یک مرکز هسته‌ای، فیزیک و فناوری تبدیل کند و تعداد ۱۰۴۴ ماشین IR1 در قالب شش آبشار ۱۷۴ تایی در یک بال در تاسیسات فردو باقی ماند. در این مدت دو زنجیره ۱۷۴ تایی شامل ۳۴۸ ماشین IR1 اقدام به تولید ایزوتوپ پایدار کردند. روز چهارشنبه ۱۵ آبان عملا به چهار زنجیره ۱۷۴ تایی دیگر مشتمل بر ۶۹۶ سانتریفیوژ IR1 گازدهی شد.

بند پنج برجام درباره فردو می‌گوید:« ایران بر اساس برنامه بلندمدت خود، برای ۱۵ سال، فعالیت‌های مرتبط با غنی‏ سازی اورانیوم، از جمله تحقیق و توسعه تحت نظارت پادمانی خود را صرفا در تاسیسات غنی سازی نطنز انجام خواهد داد، سطح غنی‏ سازی اورانیوم خود را تا سقف ۳.۶۷ درصد نگه خواهد داشت، و در فردو، از هرگونه غنی‏ سازی اورانیوم و تحقیق و توسعه غنی ‏سازی اورانیوم و از نگاهداری هرگونه مواد شکافت ‏پذیر خودداری خواهد ورزید.»

بند ششم برجام عنوان می‌کند: «ایران تاسیسات فردو را به یک مرکز هسته‌ای، فیزیک و فناوری تبدیل خواهد کرد. همکاری بین‌المللی از جمله به شکل سرمایه‏‌گذاری‏‌های مشترک علمی در حوزه‏‌های تحقیقاتی مورد توافق ایجاد خواهد شد. ۱۰۴۴ ماشین IR1 در قالب شش آبشار در یک بال در تاسیسات فردو باقی خواهد ماند. دو عدد از این آبشارها به همراه زیرساخت‌های مربوطه بدون اورانیوم به چرخش ادامه خواهد داد و  از جمله از طریق اصلاح مقتضی زیرساخت‏‌ها، برای تولید ایزوتوپ‏‌های پایدار منتقل خواهد شد. چهار آبشار دیگر به همراه کلیه‏ زیرساخت‌‏های مربوطه به صورت ساکن باقی خواهند ماند. کلیه سانتریفیوژهای دیگر و زیرساخت‌‏های مرتبط با غنی‏ سازی جمع ‏آوری و تحت نظارت مستمر آژانس به نحو مشخص شده در پیوست یک انبار خواهد شد.»

از سوی دیگر بندهای ۴۴ تا ۵۱ ضمیمه یک برجام نیز به فردو اختصاص یافته است: از جمله اینکه این تأسیسات به مرکز تحقیقات هسته‌ای، فیزیک و تکنولوژی تبدیل می‌شود و به مدت ۱۵ سال، ایران در فردو، فعالیت‌های غنی سازی اورانیوم و تحقیق و توسعه مربوط به غنی سازی اورانیوم نخواهد داشت و هیچ گونه مواد هسته‌ای نگهداری نخواهد کرد. ایران به مدت ۱۵ سال تا ۱۰۴۴ عدد ماشین سانتریفیوژ IR1 در یکی از سالن‌های فردو نگهداری خواهد کرد که جزییات آن در ضمیمه یک برجام آمده است.

در برجام همچینین آمده است: «ایران به مدت ۱۵ سال فعالیت‌های خود را در تولید ایزوتوپ‌های پایدار توسط ماشین سانتریفیوژ در تاسیسات فردو محدود کرده و بیشتر از ۳۴۸ ماشین سانتریفیوژ IR-1 برای این منظور استفاده نخواهد کرد...به منظور نظارت بر تولید ایزوتوپ‌های پایدار و عدم وجود مواد و یا فعالیت‌­های هسته‌ای اظهار نشده در فردو، ایران به مدت ۱۵ سال به آژانس امکان بازرسی‌های معمول و در صورت تقاضای آژانس، بازرسی روزانه از تاسیسات فردو را فراهم خواهد کرد.»

 در پی اجرای گام چهارم کاهش تعهدات برجامی، «سرگئی لاوروف» وزیر خارجه روسیه اعلام کرد که این اقدام ایران در تناقض با معاهده NPT و پروتکل الحاقی نبوده است.

از دیگر سو، امانوئل ماکرون رئیس جمهور فرانسه، تهران را به خروج از برجام متهم کرد و گفت: در هفته‌های آتی ایران تحت فشار قرار خواهد گرفت.

رئیس‌ جمهور فرانسه افزود: «ما شاید با تصمیم ایالات متحده برای خروج از برجام مخالف باشیم، اما تصمیم به از سرگیری غنی‌سازی اشتباه است. با وجود تغییر سیاست ایالات متحده [در قبال برجام] اروپایی‌ها توانستند برای پانزده ماه برجام را حفظ کنند. حالا هفته‌های آینده صرف اعمال فشار بیشتر به ایران خواهد شد، تا ایران به چارچوب [برجام] بازگردانده شود و تحریم‌های مشخصی کاهش یابد تا بتوان موازنه بهتری را احیا کرد».

همزمان با اجرای گام چهارم دولت آلمان نیز در واکنش به این اقدام گفت که تهران باید هر چه سریعتر این اقدام «غیرقابل قبول» را اصلاح کند.

«یوشیهیده سوگا» دبیر کابینه دولت ژاپن نیز روز چهارشنبه در واکنش به گام چهارم برجامی ایران تأکید کرد که توکیو تمامی تلاش دیپلماتیک خود برای کاهش تنش‌ها در مناقشه کنونی در خصوص توافق هسته‌ای ایران به کار می‌گیرد.

سخنگوی دبیرکل سازمان ملل متحد هم گفت همه طرف‌های برجام باید به این توافق که «دستاوردی بزرگ» است، پایبند باشند و از آن حمایت کنند.

*بهشتی‌پور: ماکرون آدرس اشتباه می‌دهد

در همین خصوص «حسن بهشتی‌پور» کارشناس مسائل هسته‌ای اظهار داشت: «ما در چارچوب یک حرکت خردمندانه و یک سیاست حساب شده، گام به گام به طرف مقابل نشان می‌دهیم که اگر بخواهیم اولا می‌توانیم امکانات هسته‌ای خود را افزایش دهیم و ثانیا این امکانات را تنوع ببخشیم.»

وی در این زمینه با اشاره به طراحی ۱۵ مدل سانتریفیوژ توسط متخصصان داخلی و اقدامات اخیر انجام شده در گام سوم کاهش تعهدات برجامی و به عنوان نمونه سانتریفیوژ IR9 که دارای ظرفیت ۵۰ سو غنی سازی است، خاطرنشان کرد: «این مجموعه اقدامات نشان می‌دهد ایران هم از نظر تنوع بخشی به سانتریفیوژها و هم از نظر درصد غنی سازی و هم از نظر ذخایر اورانیوم توانایی دارد که در هر زمان اراده کند این توان را بیشتر افزایش دهد.»

این کارشناس مسائل هسته‌ای عنوان کرد: «الان ایران مرحله‌ به مرحله جلو می‌رود بلکه طرف مقابل به تجدیدنظر وادار شود.»

بهشتی‌پور گازدهی به سانتریفیوژها در فردو را نمادی از قدرت ایران خواند و افزود: «با گازدهی به سانتریفیوژها در فردو ما قادر خواهیم بود که از امکانات این تأسیسات استفاده کنیم. گرچه فردو به لحاظ حجم تولید به مراتب کوچک‌تر از نطنز است، ولی برای دشمنان دسترسی ناپذیر است و البته تحت نظارت آژانس فعالیت می‌کند.»

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل درباره اظهارات اخیر امانوئل ماکرون رئیس جمهور فرانسه که ایران را متهم به خروج از برجام کرده است، نیز گفت: «فشاری که ماکرون به ایران می‌آورد را باید به آمریکایی‌ها بیاورد، ماکرون آدرس اشتباه به مردم می‌دهد، چون این آمریکا بود که رسما از اردیبهشت ۹۷ از برجام خارج شد. اقدامات ایران در راستای کاهش تعهداتش در چارچوب برجام است نه خارج از برجام و اگر ایران می‌خواست خارج از برجام باشد، اقدامات دیگری انجام می‌داد.»

وی افزود: «اقدامات ایران زیرنظر آژانس است و نشان می‌دهد از فعالیت‌های صلح آمیز هسته‌ای خارج نشده و همچنین نشانگر آن است که ایران می‌خواهد چارچوب برجام عمل کند. تعهد در برابر تعهد، اگر اروپا تعهدات ۱۱ گانه خود را اجرا کند، قطعا ایران هم به تعهدات برجامی برمی‌گردد.»

گفتنی است پس از گازدهی به سانتریفیوژها در فردو و آغاز غنی سازی مجدد در این سایت، واکنش‌هایی صورت گرفت از جمله اینکه «مایک پامپئو» وزیر امور خارجه آمریکا روز پنجشنبه با تکرار ادعاهای بی‌اساس و همیشگی علیه ایران، در بیانیه‌ای عنوان کرد: «تنش‌زایی‌های هسته‌ای اخیر ایران، نشان‌دهنده تمایلات این رژیم برای وادار کردن جامعه جهانی به پذیرش خشونت و تروریسم آن، همزمان با تضعیف حاکمیت همسایگان خود است».

رویترز نیز روز پنجشنبه در گزارشی عنوان کرد: آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارشی جدید اقدام ایران در خصوص انتقال یک سیلندر یا گاز هگزافلوراید اورانیوم به سایت فردو و اتصال آن به سانتریفیوژها در این مرکز را تأیید کرده، اما درباره غنی‌سازی در این مرکز نظری مطرح نکرده است. 

شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در ۱۸ اردیبهشت ماه سال جاری  و در یکمین سالگرد خروج آمریکا از برجام در بیانیه‌ای کاهش برخی تعهدات برجامی را اعلام کرد و فرصتی ۶۰ روزه به طرف‌های باقیمانده به ویژه اروپایی‌ها داد تا تعهدات بانکی و نفتی خود در برجام را عملیاتی کنند. این فرصت ۲ بار دیگر تمدید شد، ولی هیچ حاصلی به همراه نداشت، جز طراحی‌هایی که از ناحیه برخی طرف‌ها از جمله فرانسه و ژاپن مطرح شد که آن هم بی نتیجه ماند.

ایران در گام اول کاهش تعهدات برجامی محدودیت‌های مربوط به نگهداری ذخایر اورانیوم غنی شده و آب سنگین را رعایت نکرد و از ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده ۳.۶۷ درصد عبور کرد که در حال حاضر موجودی اورانیوم غنی شده کشور ۵۰۰ کیلوگرم UF6 با غنای حدود ۴ درصد است.

از سوی دیگر در پی دستور شورای عالی امنیت ملی مبنی بر عدم پایبندی به ذخیره ۱۳۰ تنی آب سنگین، کارخانه تولید آب سنگین اراک که در آن زمان در مرحله تعمیرات بود در ۲۴ اردیبهشت ماه تعمیراتش به سرعت پایان یافت و کارخانه مجددا تولید را آغاز کرد که در این مدت حدود ۲ تن از آب سنگین تولیدی به خارج از کشور صادر و حدود ۲ تن دیگر هم برای محصولات دوتره در داخل مصرف شد و در حال حاضر موجودی کل آب سنگین کشور حدود ۱۳۰ تن است.

در پایان این گام و زمان ورود به گام دوم (۱۶ تیر ماه) نیز عنوان شد که ایران از این به بعد سقف غنی سازی ۳.۶۷ درصد را رعایت نمی‌کند و یک روز بعد هم بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی خبر داد که سقف اورانیوم غنی شده ایران به ۴.۵ درصد رسید. پس از آن سقف غنی سازی ۴.۳ درصد و ۴.۴ درصد ثابت ماند و در حال حاضر زنجیره‌های سانتریفیوژ در حالت تولید حداکثری با غنای بیش از ۴ درصد هستند.

در گام سوم هم سازمان انرژی اتمی از روز جمعه ۱۵ شهریور موظف شد در زمینه تحقیق و توسعه هر آنچه نیاز فنی کشور است، بلافاصله شروع کند و تمام تعهداتی که در زمینه تحقیق و توسعه در برجام مدنظر بوده را کنار بگذارد که اقدامات لازم نیز در این زمینه انجام شد از جمله گازدهی به زنجیره 30 تایی IR6، رونمایی از سانتریفیوژهای IR9 با ظرفیت غنی سازی 50 سو و IR7 با ظرفیت غنی سازی 20 سو و IRS و ... راه اندازی زنجیره های 164 تایی IR4 و IR2m در مجتمع غنی سازی نطنز و ...

یک روز پیش از پایان فرصت ۶۰ روزه سوم ایران به طرف‌های باقیمانده در برجام، علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی بازدیدی از مجتمع غنی سازی نطنز داشت و آخرین اقدامات انجام شده در گام سوم را تشریح کرد.

در حال حاضر ایران وارد گام چهارم کاهش تعهدات برجامی شده و به طرف‌های مقابل دوباره فرصتی ۲ ماهه داده تا به تعهداتشان بازگردند. در ۱۸۰ روز گذشته که هیچ اتفاقی رخ نداد، حال باید دید که در بازه زمانی ۶۰ روز گام چهارم، آیا بالاخره اروپا حاضر خواهد شد برای حفظ برجام هزینه کند یا خیر. ایران در این مدت نشان داد که همانطور که رهبر معظم انقلاب فرموده بودند، معطل اروپا نمانده است.

البته در این زمینه امانوئل ماکرون در واکنش به گام چهارم کاهش تعهدات برجامی به گفتگویی که به زودی با ترامپ خواهد داشت اشاره کرد و گفته بود: «آنچه ما اکنون باید انجام دهیم، این است که با تمام شرکای خود به خصوص تمام اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل برای کاهش تنش تلاش کنیم. ما به ابتکار خود برای بازگشت به وضعیت عادی ادامه می‌دهیم. همانطور که در گفت‌وگویی که به زودی با رئیس‌جمهور [دونالد] ترامپ خواهم داشت می‌گویم، این هدف تنها در صورتی محقق می‌شود که ایالات متحده و ایران دستور کاری مبتنی بر اعتماد در پیش گرفته و اقداماتی در این زمینه انجام دهند».