به گزارش حلقه وصل، سابقه پخش برنامه‌های کودک در تلویزیون ایران، به اندازه سابقه خود تلویزیون در ایران است. اما سبک و سیاق برنامه‌سازی، همیشه به یک منوال نبوده و پیشرفت‌های چشمگیری داشته است. بچه‌های دهه 60 ، نوعی از برنامه‌ها را تجربه کرده‌اند که ذره‌ای برای کودکان دهه 90 جذابیت ندارد. این تغییرات در نتیجه برخی تصمیمات تأثیرگذار مدیریتی و جریان‌سازی بعضی برنامه‌سازان مهم اتفاق افتاده است و به نوعی می‌توان آن را حاصل سه نقطه عطف مشخص دانست. در ادامه، مروری کوتاه خواهیم داشت به برنامه‌سازی برای کودک و برنامه‌های شاخص کودکان که در این چهار دهه از سیمای جمهوری اسلامی پخش شده است. سابقه پخش برنامه‌های کودک در تلویزیون ایران، به اندازه سابقه خود تلویزیون در ایران است. اما سبک و سیاق برنامه‌سازی، همیشه به یک منوال نبوده و پیشرفت‌های چشمگیری داشته است. بچه‌های دهه 60 ، نوعی از برنامه‌ها را تجربه کرده‌اند که ذره‌ای برای کودکان دهه 90 جذابیت ندارد. این تغییرات در نتیجه برخی تصمیمات تأثیرگذار مدیریتی و جریان‌سازی بعضی برنامه‌سازان مهم اتفاق افتاده است و به نوعی می‌توان آن را حاصل سه نقطه عطف مشخص دانست. در ادامه، مروری کوتاه خواهیم داشت به برنامه‌سازی برای کودک و برنامه‌های شاخص کودکان که در این چهار دهه از سیمای جمهوری اسلامی پخش شده است.
سمت راست گیتی خامنه - سمت چپ مرضیه برومند آغاز در دهه 60
در همان ماه‌های آغازین پیروزی انقلاب اسلامی بود که مسوولان وقت تلویزیون به فکر راه‌اندازی برنامه کودک و نوجوان افتادند. دو دختر 15 ساله به نام‌های الهه رضایی و گیتی خامنه از طریق تست اجرا، جذب شبکه یک شدند و بدون هیچ تجربه‌ای، ناگهان مجری برنامه کودک شدند. شبکه یک هر روز ساعت 5 تا 6 عصر، برنامه کودک داشت و رضایی و خامنه، یک روز در میان برنامه را اجرا می‌کردند. برنامه کودک آن زمان، عبارت بود از صحبت‌های مجری نشسته پشت میز، به علاوه چند بخش کارتون. در آن زمان شبکه دو هم برنامه داشت، اما به خاطر آن که دستیابی به این شبکه، به‌خصوص در شهرستان‌ها تا حدی مشکل بود، برنامه کودک آن به اندازه شبکه یک مشهور نشد و مریم افشار مجری‌اش هم همین‌طور. برنامه کودک شبکه دو از ساعت 6 تا 7 عصر پخش می‌شد و خب، کمتر به خاطر مانده است. برنامه‌های خاطره‌انگیزی مثل «آقای حکایتی»، «محله بروبیا» و کارتون‌های محبوبی چون سندباد، خانواده دکتر ارنست، بل و سباستین، حنا دختری در مزرعه، بچه‌های مدرسه والت، پرین، مهاجران، چاق و لاغر، واتو واتو و هادی و هدی از جمله کارتون‌های پخش‌شده در دهه 60 است.
نفر دوم سمت راست مجید قناد جمعه‌های شاد کودکانه
تعطیلی مدارس در روز جمعه، همیشه فرصت خوبی بود برای کودکان که برنامه‌های جذاب‌تر و محبوب‌تری تماشا کنند. در آن زمان ترتیب پخش برنامه‌ها در روز جمعه، برعکس بود. شبکه دو صبح برنامه داشت و شبکه یک، بعد از ظهر. برنامه‌های ویژه‌تر هر دو شبکه هم به همین زمان موکول شده بود؛ مجموعه‌هایی چون مدرسه موش‌ها در شبکه یک و بامزی در شبکه دو. برنامه‌های پروپیمان کودک در روزهای جمعه، از ویژگی‌هایی است که تا همین امروز هم تداوم داشته است. حیات هنری مجید قناد، مجری باسابقه تلویزیون نیز با همین روزهای جمعه گره خورده. او از اواسط دهه 60 ، برنامه هفتگی خود را که اوایل از مدرسه تا مدرسه نام داشت، شروع کرد و برای سه دهه، جمعه‌ها در شبکه دو اجرا کرد.
الهه رضایی شبکه‌های جدید بدون برنامه کودک
این روند تا سال‌ها بعد و تأسیس شبکه‌های جدید ادامه داشت. شبکه سه در سال 72 به عنوان شبکه جوان افتتاح شد و با توجه به مأموریت خود، گروه کودک و نوجوان نداشت. در ادامه شبکه‌های دیگری نیز مانند شبکه چهار، قرآن و خبر روی آنتن رفتند ولی رویکرد تخصصی، اجازه ساخت برنامه کودک نمی‌داد. در دهه 70، اگرچه برنامه‌سازی برای کودک، پیشرفت‌های چشمگیری را تجربه کرد و داستان‌های جذاب‌تری برای کودکان روایت شد، اما همچنان ساختار پخش برنامه تقریبا ثابت بود. مجموعه‌های محبوبی چون السون و ولسون، قصه‌های تابه‌تا و سمندون محصول سال‌های دهه 70 هستند که در همان ساختار آشنای قبل، روی آنتن رفتند.
ملیکا زارعی معروف به خاله شادونه آغاز عصر خاله‌ها و عموها
در اوایل دهه 80، دو برنامه جدید، فصل تازه‌ای را در برنامه‌های کودک تلویزیون رقم زد. شبکه یک که از سال 74 گیتی خامنه را داشت، در سال 79 با خداحافظی الهه رضایی و تغییر ساختار برنامه کودک، عمو پورنگ را روی آنتن برد. شبکه تهران نیز با افزایش ساعات پخش، با رنگین‌کمان به تولید برنامه کودک دست زد. دوره جدید با حضور خاله‌ها و عموها در تلویزیون همراه بود و دو نفر را بیشتر از بقیه به شهرت رساند؛ داریوش فرضیایی 28 ساله که به نام عمو پورنگ مجری شبکه یک بود و آزاده آل‌ایوب 23 ساله که با نام خاله نرگس در شبکه پنج اجرا می‌کرد. در ساختار جدید، مجری‌ها دیگر جلوی دوربین نمی‌نشستند تا لابه‌لای کارتون‌ها چند جمله‌ای بگویند. بعلاوه نمایش نیز بخش جدیدی از برنامه‌سازی برای کودک و مجری به مجری - بازیگر تبدیل شد. اتفاق مهم دیگر، حضور عروسک‌ها روی آنتن زنده بود که با رنگین‌کمان اتفاق افتاد. عروسک پیشتر تنها در شماری از برنامه‌های تولیدی دیده می‌شد. رنگین‌کمان یکی از دیرپاترین برنامه‌های تلویزیون بود که حدود 15 سال پخش شد. از کارتون‌های محبوب این دوره، می‌توان به گربه سگ، رد پای آبی و سفرهای علمی اشاره کرد.
دومین نقطه عطف
سال 83 زمانی بود که تحول بعدی برنامه‌های کودک تلویزیون اتفاق افتاد. در فروردین 83، سه بازیگر تئاتر علی فروتن، محمد مسلمی و حمید گلی با نام هنری گروه فیتیله به برنامه عموقناد اضافه شدند و اواخر سال 83، برنامه ملیکا زارعی با نام خاله‌شادونه روی آنتن شبکه یک رفت. فیتیله‌ها که مجری نبودند و فقط نمایش اجرا می‌کردند، به سرعت محبوب شدند و باعث شدند دوز اجرای نمایش در برنامه‌های کودک، بیشتر و بیشتر شود. برنامه خاله‌شادونه، اولین برنامه کودکانه‌ای بود که صبح روزهای غیرتعطیل پخش می‌شد و مخاطب آن خردسالانی بودند که به سن مدرسه نرسیده بودند.
شبکه 2، شبکه کودک
در سال 88 شبکه دو با تغییر مأموریت به شبکه تخصصی کودک و نوجوان، عهده‌دار پخش برنامه‌های کودک شده و گروه کودک و نوجوان شبکه یک منحل شد. تصمیم بر این بود که از سال 89، برنامه‌های کودک شبکه‌های دیگر به شبکه دو کوچ کنند. همین اتفاق افتاد و با وجود مخالفت‌های بسیار، برنامه‌های صبحگاهی خاله شادونه و عصرگاهی عمو پورنگ به شبکه دو رفتند. با این حال رنگین‌کمان هیچ‌وقت به شبکه دو منتقل نشد و در همان شبکه پنج ماند. این تصمیم بحث‌برانگیز که باعث رونق چندانی نیز در برنامه‌سازی کودک در تلویزیون نشد، پنج سال دوام آورد و در اواخر سال 93، بازگشت رسمی برنامه‌های کودک به شبکه یک اعلام شد.
شروع دوران پویا
در بحبوحه توسعه کمی شبکه‌های تلویزیون در اواخر دهه 80 و اوایل دهه 90، ایده‌ای مبنی بر تشکیل شبکه تخصصی کودک که هراز چند گاهی درباره‌اش صحبت می‌شد، به طور جدی در دستور کار قرار گرفت. سرانجام در سال 91 این ایده جامه عمل پوشید و شبکه پویا تشکیل شد. درباره شبکه پویا، در دیگر بخش‌های این پرونده، مفصل‌تر خواهید خواند.
