سفر ناگهانی عادل عبدالمهدی به ایران

حلقه وصل: در هفته گذشته عادل عبدالمهدی کاملا ناگهانی و بدون هیچ اعلام قبلی، برای سفری تنها 3 ساعته وارد تهران شد و فورا بازگشت. گرچه طبق برخی اظهارات رسمی این سفر کوتاه برای میانجیگری نبوده، اما شواهد و قرائن موجود احتمال درستی این ادعا را پایین می آورد. در واقع بررسی جوانب مختلف وضعیت منطقه و کم و کیف سفر نخست وزیر عراق به ایران، بیش از هر چیز، احتمال میانجیگری وی را تقویت می کند. در ادامه پس از بررسی دلایل قوت گرفتن احتمال میانجیگری عراق، از عواملی که انگلیس را به سوی عراق سوق داده و نتایج این سفر می نویسیم.

آیا نخست وزیر عراق، حامل پیام انگلیسی ها بود؟

خبر پرواز عادل عبدالمهدی به سوی ایران، کمی پس از خبر گفتگوی تلفنی وی با وزیر دفاع بریتانیا منتشر شد. همین مسئله که وزیر دفاع بریتانیا، در حالی که دولت این کشور، به تازگی بدست بوریس جانسون افتاده و اوضاع کابینه بی ثبات است، پیش از روشن شدن اوضاع و این که آیا اصلا در سمت خود خواهد ماند یا خیر، با نخست وزیرعراق تماس بگیرد، نشان دهنده فوریت موضوع است. چه موضوعی مهم تر و فوری تر از توقیف نفت کش های انگلیسی در خلیج فارس؟

گذشته از این چه دلیلی دارد که بزرگترین مقام اجرایی عراق، به صورت ناگهانی و بدون هیچ اعلام قبلی، برای مدتی کوتاه به ایران بیاید؟ و چه موضوعی در میان بوده که باعث شده او با عالی ترین مقامات ایران دیدار کند؟ تمامی این سوال ها را باید در کنار این واقعیت دید که عبدالمهدی، تنها 4 ماه قبل به تهران آمده بود. بنابراین، مسئله مهمی رخ داده و فوریت داشته که مقامات بغداد را به سفر به پایتخت همسایه واداشته. از آن جا که در روابط ایران و عراق، هیچ کنش بزرگ و فوری رخ نداده بود که عبدالمهدی بخواهد به خاطر آن به ایران سفر کند، پس طبیعی است که ذهن ها به سوی عامل بیرونی سوق یابد.

در پایان اگر واقعا درخواست میانجیگری در میان نبوده، چرا مقامات لندن و بغداد، هیچکدام این خبر را تکذیب نکردند؟

با توجه به سرنخ های بالا می توان نتیجه گرفت عادل عبدالمهدی به خاطر یک مسئله مهم (چون در عالی ترین سطح سفر انجام شد و با عالی ترین مقامات دیدار کرد)، فوری (چون بدون اعلام قبلی بود) و با محرک های بیرونی (چون هیچ تحول خاصی در روابط ایران-عراق رخ نداده بود) پا به تهران گذاشته و این مسئله، احتمالا تلاش برای حل جنگ سرد و موضعی نفت کش ها میان ایران و انگلیس بوده است. لازم به ذکر است برخی مسئولین و منابع عراقی هم خبر میانجیگری نخست وزیر عراق برای انگلیس را تائید کردند. از جمله هشام الهاشمی، کارشناس سیاسی مطلع عراقی با تاکید بر این نکته که عبدالمهدی حامل نامه انگلیس به ایران بوده، ضمن ابراز تأسف بابت این مسئله نوشت: «یکی از ادارات وزارت خارجه یا ادارات استخباری باید این نامه را می برد».

چرا انگلیس عراق را به عنوان میانجی فرستاد؟

مقامات لندن، در انتخاب میانجی جهت بهبود تنش با تهران، نکات مهمی را مد نظر قرار داده اند. عراق تنها کشوری نیست که روابط حسنه ای با ایران دارد؛ بر عکس کشورهای بسیاری وجود دارند که همزمان با حسن روابط با لندن، با تهران نیز روابط خوبی دارند و سابقه جنگی هم با ایرانی ها در پرونده ندارند. عمان و الجزایر شاید دو مورد از بارزترین نمونه هایی باشند که پتانسیل میانجیگری داشتند. اما احتمالا به دلایل زیر، عراق برگزیده شد:

سابقه زندگی عبدالمهدی در ایران و انگلیس: عبدالمهدی چند سال سابقه زندگی در ایران و انگلیس را در پرونده دارد و با شخصیت های سیاسی هر دو کشور از قبل روابطی داشته.

قدرت چانه زنی بالای عراق در ایران: بیشتر شدن فشار تحریم ها علیه ایران، جمهوری اسلامی را به سوی کشورهای همسایه برای دور زدن تحریم ها سوق داده است. در این بین، سهم عراق با نقطه هدف 20 میلیارد دلاری (که طی سفر اخیر دکتر حسن روحانی اعلام شد)، بسیار بالا خواهد بود. پیداست که همین واقعیت، احتمال پذیرفته شدن درخواست بغداد از سوی تهران را بالا می برد.

اهمیت عبور نفت از تنگه برای عراق: فواد حسین، وزیر مالیه عراق در گفتگو با ایندیپندنت عربی تصریح کرده بود که بستن تنگه هرمز با توجه به سهم بالای بصره در صادرات نفت، برای عراق فاجعه به بار خواهد آورد. پر واضح است که چنین کشوری از توقیف چند نفت کش در فاصله ای کوتاه (کمتر از 3 روز) در اطراف تنگه، احساس نگرانی کند. از این رو، انگلیس انگیزه بیشتری برای وساطت از سوی عراق می دید.

قرابت فکری عراق با ایران: عراق فعلی، از زیر آوار چندین سال جنگ با تروریسم وهابی بیرون می آید. بسیاری از سیاسیون آن، حامی محور مقاومت هستند. به همین خاطر، حرف عراقی ها در ایران، خریدار خواهد داشت.

نتایج سفر نخست وزیر عراق به ایران

هرچند هنوز نمی توان به قطعیت از نتایج سفر عادل عبدالمهدی به ایران سخن گفت اما با استناد به منابع عراقی، بنظر می رسد دو نتیجه اصلی زیر بدست آمده باشد:

اهتمام ایران به عدم ورود عراق به درگیری با امریکا: چندین منبع عراقی، پس از سفر نخست وزیرشان به تهران، تاکید کردند که مقامات ایران در عالی ترین سطح (احتمالا رهبری) به عبدالمهدی قول مساعد داده اند که عراق وارد درگیری میان ایران و امریکا نشود.

حصول اطمینان خاطر از امنیت دریانوردی در تنگه هرمز: ثامر الغضبان، وزیر نفت عراق خبر داد: «حسن روحانی در دیدار با عبدالمهدی، اطمینان خاطر داده اقدامی ضد امنیت دریانوردی در خلیج عربی، تنگه هرمز و دریای عمان انجام نخواهد شد».

اما در مورد سرنوشت جنگ سرد و موضعی نفت کش ها میان ایران و انگلیس ، هیچ خبری بیرون نیامده و مشخص نیست آیا عادل عبدالمهدی با دست پر به سوی انگلیسی ها بازگشته یا نه!

درخواست میانجیگری انگلیس از عراق؛ پیروزی برای بغداد و تهران

عراق دولتی ورشکسته (Failed State)محسوب می شد. پس از جنگ با ایران در اوایل دهه 80 میلادی، عراقی ها همواره کشور خود را، بازیگری سرکوب شده و شکست خورده دیده اند که گاه تا سر حد تجزیه پیش رفته است. همه این ها در حالی است که روزگاری عراق، در جمع بزرگان منطقه بود و همین واقعیت، صدام را به توهم سیادت عرب انداخته بود. امروز اما عراق، پس از سال ها مبارزه برای رسیدن به اجماع ملی، به مرحله ای از ثبات رسیده و با توجه به خط سیاسی نسبتا مستقل و گرایشات قوی شیعی، موفق شده همزمان روابط نزدیکی با ایران از یکسو و غرب از سوی دیگر داشته باشد. اینکه انگلیس، از عراق درخواست میانجیگری کند، مسلما یک پیروزی دیپلماتیک و پرستیژی برای دولت عراق است از آن رو که نشان می دهد، شأنیت جایگاهش در منطقه بازگشته و قدرت های بزرگ، برای حل برخی از مسائل به او روی می آورند.

اما فرستادن عراق به عنوان میانجی از سوی انگلیس، یک پیروزی برای جمهوری اسلامی ایران نیز هست. البته هنوز نمی توان گفت که این پیروزی، چه ابعادی دارد و آیا نهایی است یا خیر اما در جنگ سرد نفت کش هایی که میان ایران و انگلیس در گرفته، مسلما یک پیروزی است. انگلیس، چندی پیش در جبل الطارق، نفت کش ایرانی را با این گمان توقیف کرد که ایران، از صحنه عقب می کشد و امتیاز می دهد اما در مقابل، جمهوری اسلامی ایران، نه تنها پهپاد پیشرفته امریکایی را سرنگون ساخت، بلکه چند نفت کش بریتانیایی را وادار به پهلوگرفتن در سواحل ایران کرد.

منبع:راهبرد معاصر