به گزارش حلقه وصل، متمم ۲۵ قانون اساسی آمریکا این روزها دوباره سر زبان‌ها افتاده است. از واژه «دوباره» استفاده می‌کنیم چرا که پیشتر در اوج اختلاف بر سر تعیین نتیجه انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰، شاهد اصرار دموکرات‌ها برای توسل به این قانون به امید خلاصی از دونالد ترامپ بودیم که با طرح ادعای تقلب و تحریک هوادارانش به شورش، به دنبال تثبیت جایگاه خود به عنوان سکان دار کاخ سفید بود.
در واقع، کمتر از دو هفته مانده به پایان دوره ریاست‌جمهوری ترامپ، در پی حمله طرفداران وی به ساختمان کنگره در روز ۶ ژانویه (۱۷ دی ۹۹)، اعضای دموکرات کمیسیون قضائی مجلس نمایندگان با ارسال نامه‌ای به مایک پنس معاون وقت ریاست جمهوری، خواستار سلب اختیار از ترامپ شدند.
بخش مورد بحث این متمم بند چهارم آن است که در سال ۱۹۶۷ به تصویب رسید و اگر معاون رئیس‌جمهور و اکثریت هیئت دولت (۱۵ وزیر اصلی کابینه) در مورد بی‌کفایتی رئیس‌جمهور هم‌عقیده باشند، می‌توانند او را ناتوان از انجام وظایفش معرفی کنند اکنون، روند سلب اختیار درباره جو بایدن رئیس جمهور فعلی آمریکا هم به جریان افتاده است با این تفاوت که این بار این جمهوریخواهان هستند که سودای براندازی سکان دار دموکرات کاخ سفید را در سر می‌پرورانند و به این تصور دامن می‌زنند که متمم ۲۵ ام قانون اساسی آمریکا در مواقع لزوم می‌تواند ابزاری برای تسویه حساب فراحزبی باشد.
در هنگام حمله به کنگره، ترامپ به اتهام تهییج شورشیان و تلاش برای تضعیف دموکراسی و در مقطع فعلی، بایدن به ظن زوال عقل در زمره مشمولین این متمم قرار گرفتند.
اما متمم ۲۵ ام قانون اساسی آمریکا که روال قانونی انتقال قدرت از رئیس‌جمهور به معاونش را به شکل موقت یا دائمی مشخص می‌کند؛ چیست و انتقال قدرت چطور ممکن می‌شود؟
متمم ۲۵ ام به معاون رئیس‌جمهور اجازه می‌دهد که در صورت ناتوانی رئیس جمهور از انجام وظایفش - مثلاً ناتوانی به خاطر مشکلات جسمی یا روحی - جای وی را بگیرد.
بخش مورد بحث این متمم بند چهارم آن است که در سال ۱۹۶۷ به تصویب رسید و اگر معاون رئیس‌جمهور و اکثریت هیئت دولت (۱۵ وزیر اصلی کابینه) در مورد بی‌کفایتی رئیس‌جمهور هم‌عقیده باشند، می‌توانند او را ناتوان از انجام وظایفش معرفی کنند.
آنها باید با امضای نامه‌ای خطاب به رؤسای مجلس نمایندگان و سنا اعلام کنند که شخص رئیس‌جمهور شایستگی حکومت یا توان رسیدگی به مسئولیت‌ها و وظایف جایگاهش را ندارد. بعد از آن، معاون ریاست جمهوری به شکل خودکار زمام امور را در دست خواهد گرفت و به رئیس‌جمهور ۴ روز فرصت داده خواهد شد که به صورت کتبی به این اقدامات واکنش نشان دهد و اگر با آنها مخالفت کند، تصمیم نهایی به عهده کنگره خواهد بود. برکناری رئیس‌جمهور تنها با رأی دو سوم نمایندگان سنا و مجلس نمایندگان ممکن است و شخص معاون تا زمان حل و فصل اختلافات به عنوان رئیس‌جمهور عمل خواهد کرد.
بایدن و دغدغه سلامت عقل
بند چهارم متمم ۲۵ ام را برای استفاده در وضعیت‌های مختلف تصویب کرده‌اند؛ از ربوده شدن رئیس‌جمهور و به حالت اغما رفتن وی تا مواردی مثل طرح اتهام بی‌کفایتی به دلایل روانی. اما بایدن از همان روزهای نخست آغاز کارزار انتخاباتی خود، به دلیل گاف‌هایی که البته سابقه آنها به دوره جوانی اش هم باز می‌گردد؛ در مقام اتهام قرار گرفت و کفایتش زیر سوال رفت.
او از ۱۹ بهمن ۹۹ تا ۷ مرداد امسال، حدود ۱۰ بار گاف داده که تازه‌ترین مورد به سخنرانی در ایالت پنسیلوانیا برمی گردد که طی آن مدعی شد که به ۳ دلیل نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا شده است، اما در ادامه فقط به دو دلیل اشاره کرد!
اگرچه سازوکاری قانونی برای برکناری رئیس جمهور در قانون اساسی آمریکا ارائه شده و حتی در دوره‌هایی با توجه به استعفای رئیس جمهور، فوت او و حتی بستری شدن در بیمارستان، متمم ۲۵ ام به جریان افتاده است اما تاکنون از آن برای برکناری یک رئیس جمهور استفاده نشده است از سوی دیگر، وی متهم به فراموش کردن اسامی مکان‌ها و حتی وزرای کابینه خود به ویژه هنگام ایراد سخنرانی است. وی یک بار نام «لوید آستین» وزیر دفاع کابینه خود را فراموش کرد و در نهایت مجبور شد از او با عنوان «مردی که آنجا (پنتاگون) را اداره می کند» نام ببرد.
این در حالی است که لکنت زبان هم یکی از ویژگی‌هایی است که از کودکی همراه بایدن بوده است. اما مسئله این است که این اشتباهات در بیش از ۳۰ سالی که بایدن سناتور ایالت «دلاور» بود و حتی در دوره‌ای که تصدی پست معاونت ریاست جمهوری را داشت، با وی همراه بوده است. پس آیا می‌توان این کاستی‌ها را نشانه زوال عقلی او و دلیلی موجه برای سلب اختیاراتش دانست؟
از نظر «رونی جکسون» فردی که در دولت‌های جورج دبلیو بوش، باراک اوباما و دونالد ترامپ به عنوان پزشک کاخ سفید خدمت کرده، پاسخ این سوال مثبت است. او یکی از ۱۴ قانونگذار جمهوریخواهی است که در نامه‌ای به رئیس جمهور فعلی آمریکا از او خواسته که در «تست شناختی» شرکت کند.
جکسون درباره بایدن می‌گوید: می‌توانید به عقب برگردید، از این مرد به اندازه چهل سال نوار وجود دارد- او همیشه گاف‌هایی را داده و حرف‌هایی زده اما این بیانات متفاوت هستند. او سردرگم است، او گمراه است.
اما واقعیت آن است که اگرچه ساز و کاری قانونی برای برکناری رئیس جمهور در قانون اساسی آمریکا ارائه شده و حتی در دوره‌هایی با توجه به استعفای رئیس جمهور، فوت او و حتی بستری شدن در بیمارستان، متمم ۲۵ ام به جریان افتاده است اما تاکنون از آن برای برکناری یک رئیس جمهور استفاده نشده است.
هیچ معاونی هم دوست ندارد در تاریخ آمریکا از او به عنوان خائن و شورشی نام ببرند و حتی مایک پنس با وجود مخالفت با عملکرد ترامپ در روزهای پایانی قدرت و به رغم درخواست‌های مکرر مجلس نمایندگان، حاضر نشد این متمم را اجرایی کند.
پس چه چیز مورد بایدن را اینگونه خاص می‌کند و این گمانه زنی را که ممکن است وی پیش از پایان دور اول زمامداری برکنار شود؛ قوت می بخشد؟
فراموش نکنیم که ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه بعد از دیدار ماه گذشته با بایدن که در ژنو سوئیس برگزار شد؛ ادعای رسانه‌ها مبنی بر ناتوانی ذهنی همتای آمریکایی را رد کرد.
کاملاً هریس؛ پیشرو یا شورشی
دموکرات‌ها واقعاً به دنبال آن هستند که نخستین زن رئیس جمهور تاریخ آمریکا را به این کشور عرضه کنند و در این راه از جمهوریخواهان پیشی بگیرند فرضیه برکناری بایدن از سمت ریاست جمهوری حتی پیش از پیروزی او در انتخابات ۲۰۲۰ مطرح بود. او با ۷۸ سال سن پیرترین رئیس جمهور آمریکا است و از همان ابتدا گمان می‌رفت که به دلیل برخی ناتوانی‌های جسمی، حتی در صورت پیروزی، فقط یک دوره بر مسند ریاست کاخ سفید تکیه بزند.
حتی وقتی بایدن، «کاملا هریس» زنی رنگین پوست با اصالت هندی-جامائیکایی را به عنوان معاون برگزید؛ همه این طور گمانه زنی کردند که دموکرات‌ها نقشه‌ای در سر دارند.
در همان ایام انتخابات، دونالد ترامپ این نقشه را این گونه توصیف کرد: هدف دموکرات‌ها از ارائه طرحی که خواستار بررسی توانمندی‌های جسمانی من برای ماندن در سمت ریاست‌جمهوری است در واقع عزل «جو بایدن» در صورت پیروزی او در انتخابات است.
در یک صورت، پیش بینی ترامپ درباره نقشه احتمالی دموکرات‌ها درست خواهد بود و آن وقتی است که در جریان انتخابات میان دوره‌ای ۲۰۲۲، حزب دموکرات در مقایسه با رقیب جمهوریخواه در موضع ضعف ظاهر شود.
اشاره ترامپ به طرحی است که «نانسی پلوسی» رئیس مجلس نمایندگان آمریکا ارائه کرده بود و در آن، خواستار تشکیل کمیسیونی متشکل از رؤسای جمهور بازنشسته و متخصصان پزشکی شد که وظیفه بررسی توانایی‌های رئیس‌جمهور در انجام وظایف محوله را به عهده خواهند داشت.
ترامپ در این باره در پیامی توئیتری نوشت: نانسی پلوسی دیوانه برای جایگزین کردن جو بایدن با کاملاً هریس به متمم ۲۵ [قانون اساسی] متوسل شده. دموکرات‌ها می‌خواهند این اتفاق سریع بیفتد چون جو خواب‌آلو و حواس پرت است.
البته این گمانه زنی خالی از اعتبار نیست و دموکرات‌ها واقعاً به دنبال آن هستند که نخستین زن رئیس جمهور تاریخ آمریکا را به این کشور عرضه کنند و در این راه از جمهوریخواهان پیشی بگیرند. تجربه ناکام نامزدی «هیلاری کلینتون» در انتخابات ۲۰۱۶ شاهدی بر این ادعا است.
اما همانطور که گفته شد هیچیک از معاون‌های ریاست جمهوری آمریکا دوست ندارند در تاریخ به عنوان «غاصب» از آنها یاد شود و هریس هم از این قاعده مستثنی نیست مگر آنکه از جایگاهی بالاتر و برحسب مصلحت سیاسی دستور انجام چنین کاری را داشته باشد.
در یک صورت، پیش بینی ترامپ درباره نقشه احتمالی دموکرات‌ها درست خواهد بود و آن وقتی است که در جریان انتخابات میان دوره‌ای ۲۰۲۲، حزب دموکرات در مقایسه با رقیب جمهوریخواه در موضع ضعف ظاهر شود. با توجه به اینکه جمهوریخواهان به دنبال جبران ناکامی در انتخابات ۲۰۲۰ هستند و اغلب آنها همچنان مرید ترامپ محسوب می‌شوند؛ قدرت یابی شأن در سال ۲۰۲۲ بسیار محتمل است.
این مسئله موجب کاهش نفوذ بایدن در سطح داخلی می‌شود و می‌تواند رهبران حزب دموکرات را مجاب کند که با کنار گذاشتن او در اواخر دوره نخست زمامداری، به هریس فرصت خودنمایی بدهند تا با برخورداری از اختیارات بیشتر شانس خود را برای جلب رضایت رأی دهندگان افزایش دهد.
با این فرمول، شانس دموکرات‌ها برای اینکه ۴ سال دیگر هم بر مسند قدرت بمانند افزایش می‌یابد حال آنکه کامیابی آنها در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۴ تضمین شده نیست. برتری جویی جمهوریخواهان در رقابت میان دوره‌ای ۲۰۲۲ به منزله احتمال نامزدی ترامپ در ۲۰۲۴ است و این کار حزب دموکرات را دشوار می‌کند.
از سوی دیگر، رتبه عملکرد هریس در ۶ ماهه نخست دوره معاونت پایین‌تر از انتظار بوده و شایعاتی مطرح است مبنی بر اینکه اطرافیان رئیس جمهور از بیم آنکه مبادا او به وسوسه برکناری بایدن تن بدهد؛ عمداً هریس را ناکارآمد جلوه می‌دهند.
با این حال اینها همه در حد شایعه است و همانطور که پیشتر گفته شد تا دموکرات‌ها دلیل منطقی برای برکناری بایدن پیدا نکنند؛ تن به اجرای متمم ۲۵ قانون اساسی نخواهند داد.
