نقدی بر فرضیه­‌ی دخالت بشر و باران­‌های سیل‌آسا

به گزارش حلقه وصل، تقی میرزایی در یادداشتی به مقوله فرضیه‌ی دست‌کاری بشری در ایجاد بارش‌های سیل‌آسا پرداخته است:

متأسفانه در کشور ما هرگاه با یکی از انواع بلایای طبیعی روبرو می­شویم، انبوه شایعات سریعاً پخش می­گردد. بدون شک یکی از عوامل بروز این شایعات عدم توجه و اهتمام مسئولین و مخصوصاً اصحاب رسانه به مقوله "ترویج علم" است. ترویج علم منجر به تعامل سه حوزه جامعه، علم و حکومت می­شود.

 جامعه­ای که در آن تفکر علمی جریان دارد دچار عوام­زدگی، عوام‌فریبی، توهم، سوء مدیریت و افت اعتماد نخواهد شد. هرگاه مردم در جریان دستاوردها و فعالیت­های علمی کشور و همچنین تلاش­های بین‌المللی در عرصه­ی علم باشند، به‌خوبی با تصمیمات کلان ملی اتخاذشده و سیاست‌گذاری‌های علمی جمهوری اسلامی ایران همراهی خواهند کرد.

 ازاین‌رو ترویج علم، جلو سوءاستفاده­ی جریانات سیاسی کشور از ناآگاهی و اغفال­های مردمی و هزینه­سازی برای نظام را خواهد گرفت و جریان انقلابی کشور با پشتوانه­ی پتانسیل مردمی مستحکم­تری به تصمیم­­سازی و تصمیم­گیری در راستای منافع ملی خواهند پرداخت. بدون شک حساس کردن مردم به موضوعات علمی در فرآیندهای تصمیم­سازی و تصمیم­گیری کلان ملی اثرگذار خواهد بود.

نکته­ای که وجود دارد این است که این رویکردها بایستی مدت­ها قبل از وقوع بحران­ها صورت پذیرد، چه آنکه پرداختن به مسائل علمی در بحبوحه‌ی فضای غبارآلود بحران منجر به اعتماد ملی و مردمی نخواهد شد و با شائبه­ی سیاسی بودن تحلیل­های علمی همراه است. ازاین‌رو یادداشت حاضر با اندکی تأخیر نگاشته شده است تا شاید بتواند از شائبه و اتهام سیاسی بودن برهد.

در بازه زمانی چهل‌روزه‌ی اخیر به علت تغییرات الگوی جوی و هدایت جریان‌ها یا سامانه‌های بارش زا به سمت فلات ایران، شهرهای مختلفی در اثر فعالیت شدید سامانه‌های بارشی باسیل یا بحران وقوع سیلاب مواجه شده­اند. بارش در بین عناصر اقلیمی حیاتی­ترین عنصر است که تقریباً تمامی ابعاد حیات کره زمین را تحت تأثیر خود قرار می­دهد.

 اما در مورد بارش­های اخیر کارشناسان وجود نقاط مرتفع در ایران را علت روی دادن بارش­های جدی در کشور و عدم رخداد بارش­های قوی در مسیر حرکت سامانه­های اخیر دانسته­اند. سامانه‌های جوی حاوی رطوبت زیاد، ممکن است در مسیر حرکت خود از روی کشور‌های مختلفی رد شوند که به علت عدم وجود پستی‌وبلندی بارش جدی در آنجا رخ ندهد.

وقتی این سامانه­ها به سمت ایران حرکت می‌کنند با رشته‌کوه‌هایی مانند زاگرس برخورد کرده و بسته­ها­ی مرطوب هوا به‌صورت مکانیکی صعود می­نمایند و درنتیجه با کاهش دمای هوا منجر به ایجاد بارش‌های فراوانی می­شوند.

اما سؤالی که این روزها زیاد مطرح شد این بود که آیا بارش‌های شدید باران در کشور ناشی از بارورسازی ابرهاست؟ به گفته­ی کارشناسان هنگامی‌که یک سامانه بارشی بیش از نیمی از کشور را در برمی‌گیرد و حجم عظیمی از بارش در یک پهنه گسترده اتفاق می‌افتد موضوع بارورسازی نمی‌تواند امکان‌پذیر باشد.

به‌عبارت‌دیگر در باروری ابرها که از پخش نانو ذرات نقره به کمک هواپیما و یا موادی شبیه به آن استفاده می­کنند، ایجاد این میزان بارش نمی‌تواند قابل‌قبول باشد و اصلاً ازلحاظ اقتصادی نیز مقرون‌به‌صرفه نیست. بارندگی یکی از پیچیده­ترین و اتفاقی­ترین پدیده­های طبیعی است.

 درواقع، تأثیر عوامل محسوس و غیر محسوس به‌قدری در ایجاد آن دخیل است که این روند را از صورت نظامی قانونمند به‌صورت ساختاری پیچیده سوق داده است. ازاین‌رو می­توان سامانه­های بارشی را یکی از اقسام سامانه­ای پیچیده دانست که دارای دینامیکی به‌شدت غیرخطی می­باشند. ویژگی این سیستم‌ها که بسیار آشفته و ظاهراً تصادفی می‌نماید معمولاً با حساسیت به شرایط اولیه، ناپایداری، غیر دوره­ای، قطعی و غیرخطی بودن تعریف می­شود.

 انگاره­ی دیگری که این روزها در مورد بارش­های سیل‌آسا مطرح هست، ایجاد اختلال و آشوب در سامانه­ی جوی از طریق دست‌کاری در شرایط اولیه سامانه­ی جوی است. اثر پروانه‌ای نام پدیده‌ای است که به دلیل حساسیت سیستم‌های آشوب‌ناک مانند سامانه­ی جوی به شرایط اولیه ایجاد می‌شود. این پدیده به این اشاره می‌کند که تغییری کوچک در یک سیستم آشوب‌ناک چون جو سیاره­ی زمین می‌تواند باعث تغییرات شدید در آینده شود.

 بال زدن یک پروانه تغییر بسیار اندکی در وضعیت اتمسفر ایجاد می‌کند. اما در طول یک دوره، اتمسفر از حالتی که باید می‌بود، عملاً دور می‌شود. به همین دلیل، در طول یک دوره، یک گردباد که قرار بود سواحل اندونزی را تخریب کند، هیچ‌وقت اتفاق نمی‌افتد یا ممکن است، گردبادی که اصلاً قرار نبود اتفاق بیفتد، رخ دهد.

 این پدیده، به‌عنوان حساسیت بالا به شرایط اولیه نیز شناخته‌شده است. پدیده‌های پیوند از دور یکی دیگر از پدیده‌های مؤثر بر بارش‌ها هستند. این پدیده‌ها می­توانند در مناطق دوردست تشکیل شوند ولی اقلیم مناطق بسیار دوردست را متأثر سازند.

به‌عنوان‌مثال النینو -یا پدیده پیوند از دور نوسان جنوبی- سبب افزایش قابل‌ملاحظه‌ی دمای آب اقیانوس‌هایی شده، که به سمت مناطق دوردست حرکت می‌کنند. این آب گرم به مناطق دیگر جابه‌جا می‌شود و درنتیجه افزایش تبخیر درون جو را در پی دارد. افزایش دمای سطح آب در اقیانوس‌ها و دریاهای گرم میزان رطوبت انتقالی به سامانه‌های جوی را افزایش می‌دهد.

 برخی کارشناسان علت بارش­های اخیر را فعالیت سامانه­ی سودانی می­دانند که روی کشور سودان تشکیل‌شده و با انتقال رطوبت مناسب به درون آن توسط پدیده النینو شرایط ترمودینامیکی مطلوبی را پیدا نموده و در امتداد جریانات جنوبی، به ایران منتقل‌شده است.

 اما سؤالی که اینجا مطرح هست این است که آیا بشر می­تواند به‌صورت مصنوعی افزایش دمای آب اقیانوس و پدیده­ی النینو را ایجاد نماید؟ برای ایجاد این پدیده چقدر انرژی نیاز هست؟ پروژه هارپ چقدر توانایی انجام این کار را دارد؟

 اگرچه تا گروهی کارشناس مدتی را در این رابطه تحقیق نکنند بعید است بتوان نتیجه‌ی دقیقی در این رابطه گرفت و هرگونه اظهارنظر در رد یا قبول این فرضیه قطعاً ناصواب خواهد بود لکن این­ها مواردی است که توجه و اهتمام بیشتر سازمان­هایی مانند پدافند غیرعامل را می­طلبد.

منبع: فارس